Του Πάνου Τριγάζη
Στο πλαίσιο της έκθεσης “Πολεμώντας για την ειρήνη”, το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και την Δημοκρατία, προσκάλεσε τον υπογράφοντα και τον παλαίμαχο δημοσιογράφο Νίκο Κιάο, πρώην πρόεδρο της ΕΣΗΕΑ για μια συζήτηση γύρω από το κίνημα ειρήνης και την αποτελεσματικότητά του. Υπενθυμίζω ότι ο Νίκος Κιάος υπήρξε γενικός γραμματέας του Συνδέσμου Νέων Μπέρτραντ Ράσελ για τον Πυρηνικό Αφοπλισμό, που είχε ιδρυθεί αρχές του 1963, με πρόεδρο τον Μιχάλη Περιστεράκη, διαδραματίζοντας καθοριστικό ρόλο στη σύλληψη και οργάνωση της Πρώτης Μαραθώνιας Πορείας Ειρήνης, η οποία έκτοτε καθιερώθηκε ως σημαντικό, ετήσιο κινηματικό, πολιτικό, αλλά και πολιτιστικό γεγονός, μέχρι την επιβολή της δικτατορίας στις 21 Απριλίου 1967.
Οι εμπειρίες που καταθέσαμε με τον Νίκο Κιάο για το τότε, αλλά και το μεταδικτατορικό κίνημα ειρήνης στην Ελλάδα, μεταδόθηκαν από το Κανάλι της Βουλής σε ζωντανή σύνδεση, με αποτέλεσμα να καταστούν κοινωνοί πολλοί συμπολίτες μας. Προσωπικά, επέλεξα ως θέμα της παρέμβασής μου το «πώς γεννήθηκε ο όρος διπλωματία των λαών», στη διάρκεια του 1980, όταν και αναπτύχθηκε το πιο μαζικό, ίσως, πολύμορφο και πολύχρωμο κίνημα ειρήνης της ιστορίας στην Δυτική Ευρώπη. Παραθέτω βασικά σημεία της εν λόγω παρέμβασης.
Μιλώντας γενικά, κινήματα ειρήνης υπήρχαν πάντοτε, αφού πάντοτε υπήρχαν πόλεμοι. Η Ιστορία της ανθρωπότητας χαρακτηρίζεται Ιστορία πολέμων, με τις περιόδους ειρήνης να σπανίζουν, αποτελώντας διαλείμματα ανάμεσα στους πολέμους. Όμως, δεν είναι τυχαίο ότι στην διάρκεια των περιόδων αυτών, άνθισε ο πολιτισμός, π.χ στη διάρκεια του αποκαλούμενου Χρυσού Αιώνα της Αθήνας.
Στη σύγχρονη εποχή, εννοώ τον 20ό αιώνα και μεταγενέστερα, το φαινόμενο “πόλεμος” άλλαξε ριζικά στη μορφή και την καταστροφικότητά του. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, κατά τον Άγγελο Ελεφάντη, «υπήρξε πόλεμος ολοκληρωτικός», με την έννοια ότι έσβησε τις γραμμές ανάμεσα στους στρατούς και τους άμαχους πληθυσμούς, με αποτέλεσμα πάνω από πενήντα εκατομμύρια νεκρούς.
Μετά το 1945, ο πυρηνικός πόλεμος, που μέχρι τώρα έζησε ο κόσμος μόνο μέσω των ολοκαυτωμάτων της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, αναιρεί την ίδια την κλασική έννοια του πολέμου, αφού, σε περίπτωση γενικευμένης πυρηνικής σύγκρουσης, δεν θα υπάρξουν νικητές και ηττημένοι, κάτι που αναγνώρισαν οι ηγέτες των ΗΠΑ και ΕΣΣΔ Ρέιγκαν και Γκορμπατσόφ, το 1985, δηλώνοντας ότι «ένας πυρηνικός πόλεμος δεν μπορεί να κερδηθεί και δεν πρέπει ποτέ να γίνει».
Αυτός ήταν ο λόγος που μεταπολεμικά αναπτύχθηκε το αντιπυρηνικό κίνημα ως το πρώτο παγκοσμιοποιημένο κίνημα. Με άλλα λόγια, ένα είδος παγκοσμιοποίησης συντελέστηκε με τη μορφή παγκοσμιοποίησης της πυρηνικής απειλής, με ανάλογης έντασης σήμερα την κλιματική αλλαγή, που επίσης απειλεί την ίδια την επιβίωση της ανθρωπότητας.
Η δική μου συμμετοχή στο αντιπυρηνικό κίνημα χρονολογείται από τη δεκαετία του 1970, όταν ήμουν φοιτητής στο Λονδίνο. Έζησα έντονα το μεγάλο ευρωπαϊκό αντιπυρηνικό κίνημα της δεκαετίας του 1980, καθώς και το μεταδικτατορικό ελληνικό από υπεύθυνες θέσεις, αρχικά του γενικού γραμματέα της ΕΕΔΥΕ και του στελέχους κινήσεων ειδικού σκοπού, όπως εκείνες κατά των ξένων βάσεων, κατά της βόμβας νετρονίου, της μείωσης των παγκόσμιων στρατιωτικών δαπανών, της Έκκλησης της Ακρόπολης για την ειρήνη, τη ζωή και τον πολιτισμό.
Όσο για το πώς γεννήθηκε ο όρος διπλωματία των λαών, έχω να πω τα εξής: Τέλη της δεκαετίας του 1970, αποφασίστηκε από τις ηγεσίες των τότε δύο υπερδυνάμεων η εγκατάσταση στην Ευρώπη των πυραύλων μέσου βεληνεκούς, επιλογή που συνοδεύτηκε από το δόγμα του «περιορισμένου πυρηνικού πολέμου» εκ μέρους του αμερικανικού Πενταγώνου. Το ποιος άρχισε πρώτος την εγκατάσταση των πυραύλων αυτών δεν έχει ιδιαίτερη σημασία σήμερα. Eκείνο που έχει σημασία είναι ότι σε έξι χώρες της Δυτικής Ευρώπης που επρόκειτο να φιλοξενήσουν τους πυραύλους Pershing και Cruise, ξεσηκώθηκαν οι λαοί με τέτοια μαζικότητα, που ορισμένα Κοινοβούλια ανέβαλαν, τη διετία 1981-82, την έγκριση της σχετικής απόφασης του ΝΑΤΟ υπό την πίεση της κοινής γνώμης.
Άρα υπήρξε παρέμβαση των κινημάτων στην πολιτική διαδικασία που υπερέβαινε τα μέχρι τότε ισχύοντα. Γι’ αυτό και στις παρεμβάσεις εκείνες δόθηκε το όνομα διπλωματία των λαών. Το ίδιο ίσχυσε και για τις τότε συναντήσεις κορυφής ΗΠΑ-ΕΣΣΔ, που γίνονταν υπό την πίεση μεγάλων κινητοποιήσεων, όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και την Αμερική. Με άλλα λόγια, στο τραπέζι των συνομιλιών προστέθηκε μια τρίτη υπερδύναμη, που διεθνείς σχολιαστές ονόμασαν υπερδύναμη της ειρήνης.
Σήμερα, ο όρος έχει βρει πολλούς μιμητές, γι’ αυτό και γίνεται λόγος για διπλωματία των πολιτών, πολιτιστική διπλωματία, οικονομική διπλωματία, διπλωματία των σεισμών κ.λπ., δηλαδή με μη πολεμικά μέσα παρέμβαση στις διμερείς, διακρατικές και πολυμερείς σχέσεις προς όφελος της ειρήνης και της συνεργασίας. Μόνο τη «διπλωματία των εξοπλισμών» δεν αποδεχόμαστε, με την οποία ορισμένοι φλερτάρουν εκ νέου.
* Ο Πάνος Τριγάζης είναι μέλος του Συμβουλίου του Διεθνούς Γραφείου Ειρήνης (ΙΡΒ)
