Του Δημήτρη Παπανικολόπουλου*
Η δημόσια συζήτηση γύρω από την πολιτική και οργανωτική ανασυγκρότηση του ΣΥΡΙΖΑ καλά κρατεί. Την περασμένη Κυριακή τα Ενθέματα φιλοξένησαν ένα άρθρο του Ιδομενέα Μανωλιτσάκη που απαντούσε σε προηγούμενα άρθρα, ένα δικό μου κι ένα το οποίο συνέγραψα με τον Κώστα Δουζίνα και το Ματθαίο Τσιμιτάκη. Έκρινα απαραίτητο να επανέλθω, καθώς το συγκεκριμένο άρθρο βρίθει ανακριβειών, εσφαλμένων ερμηνειών, θεωρητικών ελλειμμάτων και προκαταλήψεων.
1) Ο συγγραφέας μας μέμφεται επειδή καταθέσαμε μια τεχνική πρόταση αντί μιας πολιτικής. Καταθέσαμε μια πρόταση που αφορούσε το οργανωτικό πρόβλημα του ΣΥΡΙΖΑ, δεν ήμασταν υποχρεωμένοι να μιλήσουμε ταυτόχρονα για το πολιτικό του πρόβλημα. Προσωπικά, το έχω κάνει σε πολλά άλλα άρθρα. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει πολιτική χωρίς οργάνωση και δεν υπάρχει οργάνωση χωρίς τεχνολογία και τεχνικές οργάνωσης. Δεν υπάρχει δημοκρατική πολιτική χωρίς νομιμοποίηση και νομιμοποίηση χωρίς συμμετοχή.
2) Ο συντάκτης παρερμηνεύει τη θέση μας για την ανάγκη προσέλκυσης των νέων στις γραμμές της Αριστεράς, γράφοντας ότι για μας το πρόβλημα είναι ηλικιακό και όχι πολιτικό. Ενώ κάτι τέτοιο είναι προφανώς προϊόν εσφαλμένης ανάγνωσης, κατανοούμε ότι για τον ίδιο ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι γερασμένος όσον αφορά τα μέλη του και ότι η πολιτική συμμετοχή των νέων σήμερα δεν χρειάζεται τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Προφανώς οι απόψεις αυτές δεν αντέχουν στο στοιχειώδη εμπειρικό έλεγχο. Ο ΣΥΡΙΖΑ κυριαρχείται από 50ρηδες. Οι δε νέοι δεν θέλουν απλώς τεχνολογία, θέλουν άμεση και οριζόντια συμμετοχή. Ο συντάκτης μάλλον μπέρδεψε το μέσο με το σκοπό. Η ηλικιακή και οριζόντια διάσταση των σύγχρονων κινημάτων, από το αντιπαγκοσμιοποιητικό μέχρι τα occupy / indignados, καθώς και το digital gap (ψηφιακό χάσμα) μεταξύ των γενεών, είναι κοινός τόπος για τους κοινωνικούς επιστήμονες και δεν χρειάζεται να επιμείνουμε.
3) Ο ίδιος, όμως, θεωρεί εσφαλμένη μια ανάλυση που ξεκινά από την παραδοχή ότι στον 21ο αιώνα πραγματοποιήθηκε μια ψηφιακή επανάσταση, καθώς το διαδίκτυο και τα social media συνιστούν ένα μικρό μόνο βήμα σε μια μακρόχρονη εξελικτική διαδικασία που ξεκίνησε με τους πρώτους υπολογιστές τις δεκαετίες του ’70 και ’80. Και άρα δεν υπάρχει digital gap. Προφανώς δεν κατανοεί τα μεγέθη. Συγκρίνει την εποχή των τεράστιων PC, που είχαν μόνο δημόσιοι οργανισμοί και μεγάλες εταιρίες, με την εποχή μας, όπου η ζωή όλων των ανθρώπων διαμεσολαβείται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ολόκληρη η κοινωνική και οικονομική ζωή στηρίζεται στο διαδίκτυο.
4) Ο συντάκτης, στη συνέχεια, θεωρεί ότι η νεολαία δεν είναι μια «άμορφη, αταξική αγέλη από τεχνο-μανιακούς», αλλά μια κοινωνική κατηγορία που μπήκε στο στόχαστρο της βιομηχανίας και του μάρκετινγκ, ώστε να της δημιουργήσουν επίπλαστες τεχνολογικές ανάγκες. Αρχικά να σημειώσουμε ότι εξίσου καταναλωτικές ήταν οι γενιές που γέννησαν αυτούς τους νέους, καθώς αγόραζαν ό,τι καινούργιο «έβγαινε», άχρηστων πραγμάτων συμπεριλαμβανομένων. Έπειτα, είναι ακατανόητο σε τι στοχεύει η καταγγελία μιας ήδη διαμορφωμένης πραγματικότητας. Θα γίνουμε λουδίτες; Θα καταστρέψουμε τη σύγχρονη τεχνολογία και το σύγχρονο τρόπο ζωής; Αυτή η κριτική είναι γεροντίστικη και αναπαράγει τη στερεοτυπική γκρίνια μιας απερχόμενης γενιάς για τον τρόπο ζωής μιας επερχόμενης. Είναι, όμως, και πολιτικά φοβική, καθώς παραγνωρίζει τις δυνατότητες κοινωνικού μετασχηματισμού που εσωτερικεύει η δυνατότητα οριζόντιας διασύνδεσης και επικοινωνίας. Βέβαια, η «οριζόντια αδιαμεσολάβητη επικοινωνία», που εμπεριέχει μετασχηματιστική δυναμική για τους Hardt και Negri, Castells, Mason, Δουζίνα, θεωρητικούς της προεικόνισης, κ.ά., για το συντάκτη θυμίζει «διαφήμιση κινητής τηλεφωνίας». Μα, ακριβώς εδώ έγκειται η μετασχηματιστική ισχύς των δικτύων: ο ίδιος ο καπιταλισμός παράγει δίκτυα που αντιστρατεύονται την ιεραρχία και την εξουσία, ενώ στηρίζεται στην πληροφορία που δεν μπορεί πλέον να «περιφράξει».
5) Η σύγχρονη τεχνολογία διαλύει τη συλλογικότητα και οδηγεί στην απομόνωση, μας πληροφορεί ο συντάκτης. Παραγνωρίζει, όμως, το ότι η ίδια τεχνολογία συστήνει νέες σχέσεις και ομαδώσεις, ενώ ανασυστήνει παλιές. Αποσιωπά επίσης το γεγονός ότι όσοι σύντροφοι/ισσες δεν μπορούν να παρίστανται στις συνελεύσεις με φυσική παρουσία λόγω απόστασης ή έλλειψης χρόνου μόνο μέσω του διαδικτύου μπορούν να συμμετέχουν. Το διεκδικούν, αλλά του κάκου. Ο συντάκτης αντιτίθεται στο ενδεχόμενο οι πολίτες να συμμετέχουν από χρόνο και χώρο της επιλογής τους. Στηρίζει με αυτό τον τρόπο μια δημοκρατία των ανθρώπων με πολύ ελεύθερο χρόνο, όχι μια δημοκρατία που θα μπορεί να συμμετέχει ο καθένας. Αν δεν μπορούν, πρόβλημά τους! Όλα αυτά την ίδια στιγμή που η μισή συζήτηση στις ΟΜ του ΣΥΡΙΖΑ γίνεται εδώ και καιρό διαδικτυακά.
6) Μας καλεί, στη συνέχεια, να μελετήσουμε τη βιβλιογραφία στο θέμα της αυτοπρόσωπης/ενσώματης συμμετοχής σε ομάδες. Δεν μας καλεί φυσικά να λάβουμε υπόψη μας και τη βιβλιογραφία που στηλιτεύει τη σκοτεινή πλευρά των παραδοσιακών κομμάτων (κυριαρχία αντιπροσώπων επί της βάσης, ιεραρχικότητα, γραφειοκρατικοποίηση, ολιγαρχικοποίηση). Ούτε μας καλεί να μελετήσουμε τη σύγχρονη βιβλιογραφία περί οριζόντιας και αδιαμεσολάβητης συμμετοχής. Σε αντίθεση με αυτή τη μονομερή στάση, προσωπικά θεωρώ (βλ. «Ο ΣΥΡΙΖΑ μπροστά στην τρίτη του καινοτομία ή τι να κάνουμε με την ψηφιακή πλατφόρμα», Ενθέματα Αυγής, 8/9/2019) καταλληλότερο ένα μοντέλο συνδυασμού των πλεονεκτημάτων του κόμματος μαζών, που στηρίζεται αποκλειστικά στην αυτοπρόσωπη παρουσία, και του ψηφιακού κόμματος, που στηρίζεται αποκλειστικά στη διαδικτυακή συμμετοχή. Ο συντάκτης δεν έλαβε υπόψη του αυτή την πρόταση.
7) Η ψηφιακή συμμετοχή, κατά τη γνώμη του, υποβιβάζει την ποιότητα συμμετοχής. Αν αφήσουμε κατά μέρος ότι είναι αστείο να ονομάζεις ποιοτική συμμετοχή τις 2-4 ώρες βαρετής ακρόασης παράλληλων πεντάλεπτων μονολόγων, εντύπωση προκαλεί ότι η μειωμένη συμμετοχή δεν ενοχλεί. Ενώ, όμως, τόσο η εμπειρία όσο και η βιβλιογραφία υποδεικνύουν τη σίγουρη συνεισφορά της ψηφιακής πλατφόρμας στην αύξηση της συμμετοχής, ο συντάκτης επιμένει ότι σε μια τέτοια περίπτωση «δεν θα έχει πλέον σημασία η ποιότητα, αλλά η ποσότητα των ‘συμμετεχόντων’». Αλήθεια, για ποιο λόγο ο νέος επιστήμονας που θέλει να συνεισφέρει στη διαβούλευση είναι λιγότερο ποιοτικός από έναν συνταξιούχο που έχει χρόνο να πηγαίνει σε οργανώσεις που προσιδιάζουν σε πολιτικά ΚΑΠΗ; Βέβαια, είναι «ρηχή» η συμμετοχή στα κοινωνικά δίκτυα, κατά το συντάκτη.
Αυτό πάλι πόθεν προκύπτει; Υπό ποία έννοια το διαδικτυακό καφενείο είναι υποδεέστερο από το κομματικό καφενείο ή το... καφενείο; Είναι περισσότερο βαρετό; Μιλάνε λιγότεροι/ες; Γίνονται λιγότερο παθιασμένες κουβέντες; Υπάρχει μικρότερη ενημέρωση; Λιγότερη διαντίδραση; Βγαίνουν λιγότερα συμπεράσματα; Ενώ, λοιπόν, οι ψηφιακές πλατφόρμες έχουν επιδείξει αξιοσημείωτη χρησιμότητα στη συγκέντρωση ιδεών, τεχνογνωσίας, και λοιπών πληροφοριών, ο συντάκτης αγωνιά μήπως υποβιβαστεί ο ρόλος των ενδιάμεσων οργάνων. Η διαβουλευτική όψη της πλατφόρμας, όμως, δεν φαίνεται να τον ενδιαφέρει. Ούτε το γεγονός ότι, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται σε ένα από τα κείμενα, επιδιώκουμε την ενδυνάμωση της βάσης και αποκρούουμε την κατάργηση των ενδιάμεσων σωμάτων.
8) Αντιθέτως, τον ενδιαφέρει να μην ψηφίζει «μια χύδην μάζα μελών-οπαδών χωρίς δυνατότητα διαφοροποίησης από τις κυρίαρχες προτάσεις». Η λύση στο πρόβλημα αυτό είναι απλή: όπως μπορεί να αποφευχθεί η χύδην μάζα μελών - οπαδών του κόμματος μαζών να μην άγεται και φέρεται από την ηγεσία και τις τάσεις, μπορεί να τη γλυτώσει και στην περίπτωση της διαδικτυακής συμμετοχής, εάν προβλέπονται και ενισχυθούν οι πρωτοβουλίες από τα κάτω. Οι συζητήσεις, οι προτάσεις υιοθέτησης πολιτικών, ή και ψηφοφορίες ακόμα, μπορούν να ξεκινούν με πρωτοβουλία απλών μελών ή ΟΜ. Όπως σε όλες τις σημαντικές αποφάσεις, «εκεί που είναι ο κίνδυνος εκεί είναι και η σωτηρία».
9) «Η δυνατότητα οριζόντιας διαδικτυακής ψηφοφορίας θα αποτελέσει την ταφόπλακα του κόμματος ως οργανισμού με ταξική οριοθέτηση και πολιτικό στόχο», καταλήγει ο συντάκτης. Η μη συμμετοχή των ψηφοφόρων ενός κόμματος στις αποφάσεις του κόμματος μετατρέπει το κόμμα σε διαχειριστή ταξικής ψήφου, όχι σε διαμορφωτή ταξικής συνείδησης. Η δε επιμονή του τύπου «ή μπαίνετε στις ΟΜ ή μένετε απ’ έξω» συνιστά άρνηση της διεύρυνσης στα δυναμικά ακροατήρια. Η ΠΑΣΟΚοποίηση δεν θα επέλθει από τους δικτυωμένους που θέλουν να συνεισφέρουν σε συλλογικά εγχειρήματα ελέγχοντας όμως τον τρόπο συμμετοχής τους, αλλά από τους ΠΑΣΟΚους που θα μπουν στο ΣΥΡΙΖΑ με τον παραδοσιακό τρόπο.
10) Ποιος, όμως, θα συντονίζει την ψηφιακή πλατφόρμα; Μια μικρή ομάδα από επιστημονικούς συνεργάτες των βουλευτών του κόμματος (γράφουμε στο ένα κείμενο) ή «κομματικά μέλη ή υπάλληλοι με απλά εκτελεστικά καθήκοντα, όχι πολιτικά στελέχη» (γράφουμε στο άλλο). Ο συντάκτης, όμως, σε μια ακόμα περίπτωση επίδειξης προκατάληψης διαβάζει «πανίσχυρη ομάδα ‘συντονιστών’, χωρίς κομματική νομιμοποίηση». Φυσικά, δεν επιφυλάσσει ανάλογη κριτική για την αντίστοιχη ομάδα σε κάθε κόμμα μαζών, την αυτοαναπαραγώμενη κομματική νομενκλατούρα, που ταυτίζει τον εαυτό της με το κόμμα και αντιστέκεται στο διαμοιρασμό του πολιτικού και συμβολικού κεφαλαίου.
Ας είμαστε ειλικρινείς: το να λες ότι πρέπει να αξιοποιήσουμε τα ψηφιακά μέσα, αλλά να μην προτείνεις τίποτα και να μην θες να αλλάξει τίποτα, είναι κλασική περίπτωση αυτού που η κοινωνική ψυχολογία ονομάζει «εμβόλιο κατά του διακυβεύματος». «Δεν είμαι τεχνοφοβικός, αλλά...», «θέλω αλλαγές, αλλά...». Μέχρι τα αριστερά κόμματα να πατήσουν επιτέλους ENTER, οι πολίτες θα συνεχίσουν να κουβεντιάζουν μεταξύ τους στο διαδίκτυο, δανείζοντας την ψήφο τους, κρατώντας όμως μακρυά τον εαυτό τους από τις ανθρωποδιωκτικές γραφειοκρατικές διαδικασίες.
* Δρ. Πολιτικής Επιστήμης - ερευνητής
