"Προφανώς η παρένθεση δεν έχει κλείσει και είναι στο χέρι μας να συνεχίσουμε με νέα δύναμη την προσπάθεια" λέει με νόημα ο Αριστείδης Μπαλτάς. Εμβληματικός διανοούμενος της Αριστεράς, με θητεία στα υπουργικά και τα βουλευτικά έδρανα του ΣΥΡΙΖΑ, ο ομότιμος καθηγητής Θεωρίας των Επιστημών στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, συμπυκνώνει την εμπειρία της αριστερής κυβέρνησης και τοποθετείται σχετικά με τους προβληματισμούς που συζητούνται στη δημόσια σφαίρα, μετά τις πρόσφατες εκλογικές αναμετρήσεις.
Με αφορμή την κυκλοφορία του τελευταίου του βιβλίου "Εντός παρενθέσεως; Κυβερνώσα Ριζοσπαστική Αριστερά, Περίοδος πρώτη (25 Ιανουαρίου 2015 - 21Αυγούστου 2018)" (εκδ. Πατάκη) και ενόψει της αποψινής παρουσίασής του, στις 6.30 μ.μ., μαζί με αυτό του Κώστα Δουζίνα "Από τα έδρανα στην έδρα Έργα και ημέρες μιας αριστερής κυβέρνησης" (Εκδ. Νήσος), στο πλαίσιο της παρέμβασης του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς στο Σπούτνικ Festival, ο Αριστείδης Μπαλτάς μιλάει για όλα από τις εμπειρίες και τις ευθύνες της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, το κράτος και τη διαπλοκή, την προοπτική του ΣΥΡΙΖΑ ενόψει της διεύρυνσής του, μέχρι τα πεπραγμένα αλλά και τα ιδεολογικά προτάγματα της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας.
Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη
* Χαρακτηρίζετε το βιβλίο σας "υποχρέωση". Για τον αναγνώστη του είναι παράλληλα χρονικό και πολιτική κατάθεση. Με την κυκλοφορία του αμέσως μετά τις εκλογές τι θέλατε να προφτάσετε;
Καταρχάς, αφού είχα γράψει τα "Ονόματα του κομμουνισμού", βιβλίο όπου, όπως εξηγούσα, δεν αφορούσε ευθέως τον ΣΥΡΙΖΑ, αισθανόμουν κάτι σαν κενό, αφού συμμετέχω στο κόμμα για πολλά χρόνια. Θεώρησα λοιπόν ότι όφειλα να σηκώσω το γάντι που είχα ρίξει στον εαυτό μου και να αντιμετωπίσω το πώς εννοώ τον ΣΥΡΙΖΑ και την κυβέρνησή του.
* Είναι γραμμένο εν θερμώ.
Βεβαίως, και μάλιστα με υποβόσκουσα την αίσθηση ότι εκλογές θα γίνονταν το φθινόπωρο του 2019 και θα τις κερδίζαμε. Από την άλλη, οι ανάγκες της συγγραφής απαιτούσαν να οροθετείται σαφώς η περίοδος που θα πραγματευόμουν. Έτσι το βιβλίο καλύπτει τα τεκταινόμενα μέχρι τον Αύγουστο του 2018, οπότε κλείνει τυπικά η περίοδος των Μνημονίων. Είναι χωρισμένο σε δύο μέρη. Το δεύτερο πραγματεύεται την εμπειρία της διακυβέρνησης. Θεώρησα όμως ότι, για να υπηρετηθεί αυτή η πραγμάτευση, όφειλα να εξηγήσω το πώς έφτασε ο ΣΥΡΙΖΑ στη νίκη του 2015. Αυτό κάνω στο πρώτο μέρος.
* Πώς ήταν η εμπειρία από την κυβέρνηση;
Είναι δύσκολο να συνοψίσω εδώ. Αλλά θα ξεκινούσα λέγοντας ότι η εμπειρία αυτή παρουσιάζει δύο διακριτές διαστάσεις. Η μία είναι το ποιες εμπειρίες απέκτησε και άρα τι κατάλαβε ο ΣΥΡΙΖΑ για το πώς είναι συγκροτημένο το κράτος και το πώς κινείται η κοινωνία. Αυτά δεν είναι τετριμμένα γιατί η οπτικη του κυβερνάν προσφέρει γνώση απρόσιτη από τη σκοπιά της αντιπολίτευσης. Καθώς και τις αναλογούσες μορφές ευθύνης. Αυτή η διάσταση της εμπειρίας είναι, νομίζω, η κύρια. Η δεύτερη διάσταση είναι οι εμπειρίες που αποκόμισε ο ΣΥΡΙΖΑ για τον εαυτό του. Δηλαδή πού πέτυχε, πού δεν πέτυχε, πού σκόνταψε. Και άρα τι οφείλει να αλλάξει συναφώς.
* Θέσατε ως κομβικό ζήτημα τι κατάλαβε ο ΣΥΡΙΖΑ για τη συγκρότηση του κράτους και για τον παλμό της κοινωνίας. Τι κατανόησε λοιπόν ο ΣΥΡΙΖΑ;
Κατά τη δική μου αντίληψη, ούτε ο ΣΥΡΙΖΑ ούτε ο Συνασπισμός είχαν εμβαθύνει σε όσα αφορούν τη συγκρότηση και λειτουργία του ελληνικού κράτους. Η εμπειρία της διακυβέρνησης αποκάλυψε αρκετές τέτοιες πτυχές. Η εικόνα για τη διοίκηση σε σχέση με το υπαλληλικό σώμα είναι διαφορετική από την κοινή πρόσληψη. Η λεγόμενη διαπλοκή είναι πολύ πιο εκτεταμένη και με βαθύτερες ρίζες, πάλι σε σχέση με την κοινή πρόσληψη. Το ρουσφέτι είναι παραγόμενο αποτέλεσμα δομών και όχι ηθική ιδιαιτερότητα.
Θα πρόσθετα ότι αυτό το κράτος, έτσι όπως έχει συγκροτηθεί, λειτουργεί σε μια κοινωνία της οποίας πολλά χαρακτηριστικά αφήνονται ασχολίαστα. Η εμπειρία της διακυβέρνησης φωτίζει έντονα την ανάγκη να αποκτήσουμε βαθιά επίγνωση του σε ποια χώρα ζούμε. Γεωγραφικά, ιστορικά, κοινωνικά, πολιτισμικά, σε επίπεδο εσωτερικών διαρθρώσεων. Δηλαδή επίγνωση απέναντι σε ζητήματα μακρύτερης διάρκειας. Αυτή η επίγνωση θέτει σαφές πλαίσιο για τις μορφές ανάπτυξης που οφείλουν να ακολουθηθούν, για το είδος των επενδύσεων που πρέπει να προσελκυστούν, για πλείστες οικονομικές και κοινωνικές παραμέτρους.
* Από τη διακυβέρνηση φάνηκε ότι τέτοια ζητήματα δεν θίχτηκαν επαρκώς. Πού οφείλεται αυτό;
Καταρχάς τέτοια ζητήματα μπορούν να αντιμετωπιστούν πλήρως σε ευρύτερο χρονικό ορίζοντα. Ξεκινήσαμε νομοθετώντας συναφώς, αλλά η αποτίμηση των αποτελεσμάτων και η ανάγκη για περαιτέρω εμβάθυνση απαιτούν πρόσθετο χρόνο. Παραδείγματα είναι εδώ τα αιτούμενα της παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας σε συνάρτηση με τα ζητήματα που ανέδειξαν τα περιφερειακά συνέδρια. Ή η νομοθεσία περί επενδύσεων που αποσκοπούσε σε επενδύσεις στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα και όχι σε επενδύσεις αποκλειστικά συνδεδεμένες με τον τουρισμό και το μπετόν.
* Όλη αυτή η συζήτηση γιατί να βρίσκεται εντός παρενθέσεως όπως ίσως ειρωνικά δηλώνει ο τίτλος του βιβλίου σας, παραπέμποντας στα περί αριστερής παρένθεσης;
Καταρχάς το «εντός παρενθέσεως» τίθεται με ένα ισχυρό ερωτηματικό. Αναφέρεται ειρωνικά στη στρατηγική των αντιπάλων του ΣΥΡΙΖΑ, που ήθελαν να εξοβελίσουν από την πολιτική σκηνή μια δύναμη που θα αντιμετώπιζε επιτέλους τη χώρα με όρους ουσιαστικής επίγνωσης ως προς τις διαχρονικές λειτουργίες του κράτους, ως προς τα βασικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας και ως προς τα σύγχρονα αιτούμενα. Προφανώς η παρένθεση δεν έχει κλείσει και είναι στο χέρι μας να συνεχίσουμε με νέα δύναμη την προσπάθεια. Μην ξεχνάμε ότι η στρατηγική μας αντίληψη μιλάει για δημοκρατικό δρόμο προς τον σοσιαλισμό, όπου οι ενδεχόμενες ήττες συνιστούν αφορμή για αναστοχασμό και ενδυνάμωση.
* Η συζήτηση για το μέλλον του ΣΥΡΙΖΑ έχει ανοίξει. Οι εμπειρίες που αποκτήθηκαν είναι ικανές να τον οδηγήσουν σε διεύρυνση χωρίς κλυδωνισμούς;
Ναι, υπό την προϋπόθεση ότι λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη αυτές τις εμπειρίες, μαζί με την ανάγκη να απαντήσουμε στο ερώτημα ως προς το πού ο ΣΥΡΙΖΑ δεν τα κατάφερε όσο καλά ήθελε.
* Δηλαδή πού;
Καταρχάς θα εντόπιζα δύο θέματα. Το ένα είναι ότι το μείζον ζήτημα της περιόδου ήταν οι σχέσεις με τους «εταίρους» και την επιτροπεία. Η αντιμετώπισή του δέσμευε πολλές δυνάμεις και έτσι δεν επέτρεψε να ασχοληθούμε με τα ζητήματα της καθαυτό διακυβέρνησης στον βαθμό και με τους τρόπους που απαιτούνταν. Το άλλο είναι η σχέση κόμματος και κυβέρνησης. Όπου για λόγους ιστορικούς και συγκυριακούς δεν κατορθώσαμε να αποκαταστήσουμε σωστά τους διακριτούς ρόλους των δύο και τη μεταξύ τους σχέση.
* Δεδομένων των διαπιστώσεων, πώς οφείλει πλέον να πράξει ο ΣΥΡΙΖΑ και ως προς τον εαυτό του και σε σχέση με την κοινωνία;
Το ερώτημα συνιστά το κύριο αιτούμενο της προσυνεδριακής συζήτησης. Όλες οι διαστάσεις του οφείλουν να εντοπιστούν και να συζητηθούν διεξοδικά και παντού. Μόνον έτσι ο ΣΥΡΙΖΑ, μαζί με όλους και όλες που θα θελήσουν να συμμετάσχουν στο εγχείρημά του, θα αποκτήσουν τον απαιτούμενο κοινό πολιτικό βηματισμό.
* Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει στρατηγικό σχέδιο γι' αυτό το εγχείρημα, έχει θέσει ως οφείλει το πλαίσιο;
Στο τελευταίο μέρος του βιβλίου προσπαθώ να προτείνω ένα τέτοιο πλαίσιο. Μάλιστα το διατυπώνω σχετικά προκλητικά: το βιβλίο μπορεί να θεωρηθεί ως μια μακροσκελής εισήγηση στο συνέδριο. Αυτό σημαίνει, εκτός των άλλων, ότι το βιβλίο επιδιώκει να είναι ανοιχτό: μπορεί να χωρέσει αντιρρήσεις, προσθήκες, διαφωνίες, τις οποίες το τελικό ντοκουμέντο του συνεδρίου θα μπορούσε να ενσωματώσει.
* Θα μας πείτε ποιο είναι αυτό το πλαίσιο;
Αυτό οφείλει να διακρίνει, εκτιμώ, τέσσερα επίπεδα.
Πρώτον, οι μεγάλες προκλήσεις των καιρών και η ανάγκη αντιμετώπισής τους: οι εμπορικοί πόλεμοι που έχουν ξεσπάσει, η γεωστρατηγική αστάθεια στην περιοχή μας και γενικότερα, οι προσφυγικές ροές, η κλιματική αλλαγή, η λεγόμενη τέταρτη βιομηχανική επανάσταση και όσα έχει αρχίσει να επιφέρει, οι νέοι εθνικισμοί, η επαπειλούμενη παγκόσμια ύφεση.
Δεύτερον, η Ευρώπη και η Ευρωζώνη: άρση της λιτότητας, γενναιόδωρος κοινοτικός προϋπολογισμός, ευρωομόλογα, αλλαγή του Συμφώνου Σταθερότητας. Δηλαδή επαναπροσδιορισμός της ευρωπαϊκής ιδέας και των διαδικασιών ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Τρίτον, η ιδιαιτερότητα της χώρας και όσα αυτή επιτάσσει: παραγωγική ανασυγκρότηση, μετασχηματισμός του κράτους, προστασία της εργασίας και του κοινωνικού κράτους, πολιτιστική αναγέννηση.
Τέταρτον, τα αιτούμενα που αφορούν τον ίδιο τον ΣΥΡΙΖΑ: ανάγκη ανασυγκρότησης, συμμαχίες, κοινωνικά και πολιτικά υποκείμενα που θέλουν να συμπορευτούν μαζί του. Η πρόσκληση εδώ οφείλει να είναι πολύ πλατιά. Γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θέλει απλώς να προστατεύσει κατακτήσεις και να αλλάξει πράγματα εδώ ή εκεί. Θέλει να καταλύσει τη μεγάλη αλλαγή που έχει ζωτική ανάγκη η κοινωνία μας. Και την οποία μόνον η ίδια η κοινωνία μπορεί να αναλάβει.
* Πώς θεωρείτε ότι πρέπει να μετασχηματιστεί ο ΣΥΡΙΖΑ;
Καταρχάς ο ΣΥΡΙΖΑ έχει σχήμα. Σε αυτό οφείλει να ενσωματώσει -με ενδεχόμενες τροποποιήσεις- τις εμπειρίες της διακυβέρνησης και τα αιτούμενα των καιρών. Από ’κεί και πέρα θα έλεγα, ίσως απλοϊκά, ότι οι οργανώσεις μελών οφείλουν να βρουν τρόπους να καταστήσουν τις συνεδριάσεις τους ενδιαφέρουσες τόσο για τα μέλη τους όσο και για όλους όσοι θα ήθελαν να συμμετάσχουν. Αν αυτό επιτευχθεί, το μισό πρόβλημα θα έχει λυθεί. Εδώ κάθε οργάνωση οφείλει να ανακαλύψει τους δικούς της δρόμους και να αναλάβει τις δικές της πρωτοβουλίες και ευθύνες χωρίς να περιμένει υποχρεωτικά άνωθεν εντολές. Να γίνει έμπρακτα το κόμμα στον χώρο της.
* Ποια οφείλει να είναι η μορφή και η λειτουργία του ΣΥΡΙΖΑ;
Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι και παραμένει κόμμα της Ριζοσπαστικής Αριστεράς. Επιδιώκει να συμμαχήσει τόσο με τους Πράσινους όσο και με τη Σοσιαλδημοκρατία που απεγκλωβίζεται από τον νεοφιλελεύθερο μονόδρομο. Είναι αυτό που λέμε Προοδευτική Συμμαχία. Οφείλει να είναι κόμμα ανοιχτό προς όλους και όλες και οφείλει να είναι κόμμα πορώδες ως προς πρωτοβουλίες πολιτών που θέλουν να κουβεντιάσουν μαζί του και να συμμετέχουν σε κοινές δραστηριότητες. Ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να είναι κόμμα που συμπορεύεται με έναν ολόκληρο αστερισμό δυνάμεων τις οποίες ενώνουν κοινές προοπτικές χωρίς να ταυτίζονται υποχρεωτικά σε όλα τα επίπεδα.
* Συμμερίζεστε τους φόβους που έχουν εκφραστεί από στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ για «πασοκοποίηση»;
Όσο έχουμε επίγνωση του ποιοι είμαστε και πού θέλουμε να πάμε και όσο όλα στηρίζονται στη ανοιχτή διαπάλη των ιδεών και στην ειλικρινή συζήτηση δεν φοβάμαι. Γιατί σε αυτή τη βάση μπορούν να αντιμετωπιστούν ακόμα και ιδιοτέλειες ή «κόλπα» που ενδεχομένως θα ήθελαν να σπρώξουν τον ΣΥΡΙΖΑ σε άλλους δρόμους.
* Πώς σχολιάζετε τις επιθέσεις στον γραμματέα του ΣΥΡΙΖΑ Πάνο Σκουρλέτη;
Ιδού ένα καλό παράδειγμα αυτού που μόλις είπα. Κάποιοι θέλουν να αποστερήσουν τον ΣΥΡΙΖΑ από τα αριστερά χαρακτηριστικά του και να τον καταστήσουν -αφού φαίνεται ότι δεν μπορούν να τον εξαφανίσουν- τον ακίνδυνο δεύτερο πόλο των μορφών δικομματισμού που έχουμε γνωρίσει. Με όλα τα συμπαρομαρτούντα. Γιατί, βέβαια, οι επιθέσεις δεν στοχεύουν το πρόσωπο του Σκουρλέτη. Στοχεύουν τον γραμματέα ενός κόμματος που εξακολουθεί να δηλώνει με παρρησία ότι εντάσσεται στη Ριζοσπαστική Αριστερά και είναι υπερήφανο, παρά τις ολιγωρίες και τα λάθη, για όσα πέτυχε από τον Ιανουάριο του 2015 μέχρι τον Ιούλιο του 2019.
* Τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών τα περιμένατε;
Ομολογώ πως όχι.
* Πώς αποδίδετε τη δυσαρέσκεια της κοινωνίας;
Δεν θα το έθετα έτσι. Θα έλεγα ότι ένα τμήμα της κοινωνίας απέσυρε την εμπιστοσύνη του στον ΣΥΡΙΖΑ, ελπίζω προσωρινά. Ίσως κυρίως γιατί, ανάμεσα σε πολλά άλλα, δεν ανοίξαμε με τη δέουσα σαφήνεια τις νέες προοπτικές που είχαμε αρχίσει να επεξεργαζόμαστε.
* Το αποτέλεσμα των εθνικών εκλογών το αναλύσατε στον ΣΥΡΙΖΑ;
Εν μέρει, ναι. Αλλά μένει ακόμη πολλή δουλειά.
* Αυτοκριτική γίνεται;
Κατά τη γνώμη μου, προηγείται να καταλάβουμε τα καινούργια στοιχεία για την ελληνική κοινωνία που μας προσέδωσε η σκοπιά της διακυβέρνησης. Στο πλαίσιο αυτό μπορεί να ενταχθεί σωστά μια δημιουργική αυτοκριτική. Τέτοια στοιχεία προς αυτή την κατεύθυνση έχουν ήδη αρχίσει να συζητούνται.
* Τους πρώτους δυόμισι μήνες της κυβέρνησης Ν.Δ. πώς τους είδατε;
Ιδιαίτερα επικίνδυνους για το μέλλον της χώρας. Η ΚΥΠ παντού με τον απίστευτο επικεφαλής της, η δημόσια τάξη επιλαμβάνεται του μεταναστευτικού και των μισών αρμοδιοτήτων της Δικαιοσύνης, ο «ορθόδοξος» φονταμενταλισμός αναλαμβάνει την Παιδεία, η εργασία υποβαθμίζεται στο μη περαιτέρω, η λατρεία του μπετόν ως αναπτυξιακό όραμα. Καλώς ήρθατε στη δεκαετία του 1950. Με ένα πιστοποιητικό αντισυριζαϊκων φρονημάτων να απαιτείται παντού ως εκ των ων ουκ άνευ συνιστώσα της «αριστείας».
Η κυβέρνηση προτιμά το μπετόν από τα αρχαία και το περιβάλλον
* Στο πεδίο του πολιτισμού έχουν επανέλθει στο προσκήνιο θέματα που έχει αντιμετωπίσει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ. Τα γλυπτά του Παρθενώνα, το Ελληνικό, το μετρό Θεσσαλονίκης. Είναι απλός ρεβανσισμός;
Μαζί με τη θριαμβεύουσα επιστροφή της διαπλοκής. Επιπλέον εδώ η κυβέρνηση πράττει σαν να κυβερνά μια χώρα με χαρακτηριστικά ερήμου. Τύπου Ντουμπάι. Μπετόν στους αιγιαλούς και παντού, ουρανοξύστες και mall. Και υποσχετικές για πετρελαιοπηγές σε ξηρά και θάλασσα. Και ας πάνε στα κομμάτια (κυριολεκτικά!) αρχαιολογικοί θησαυροί και περιβάλλον. Όσο κι αν εγκατέλειψαν ένα τέτοιο οικείο γι’ αυτούς «όραμα» ακόμη και Άραβες κεφαλαιούχοι.
* Η νέα κυβέρνηση επενδύει πολύ, όπως φαίνεται, στο ιδεολογικό της στίγμα. Σ' αυτό το πλαίσιο ετοιμάζει και το σχέδιό της για τον εορτασμό της επετείου των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. Ελλοχεύουν κίνδυνοι για την ανάγνωση της Ιστορίας, αλλά και την ίδια την κοινωνία;
Το 2021 δεν προσφέρεται για εθνικιστικές φιέστες. Οφείλουμε να δούμε την επέτειο, αλλά και να την προετοιμάσουμε, ως ευκαιρία κριτικού αναστοχασμού της ιστορίας 200 χρόνων. Με τα επάνω και τα κάτω της σε όλα τα πεδία: κοινωνία, κράτος, πολιτικές δυνάμεις, παιδεία, πολιτισμός. Και βεβαίως σχέσεις με τις άλλες χώρες του κόσμου. Από την Ευρώπη μέχρι τις ΗΠΑ και την Αϊτή. Από το κίνημα των φιλελλήνων μέχρι τη ναυμαχία του Ναυαρίνου. Και από την Τουρκία μέχρι τις βαλκανικές και τις αραβικές χώρες. Αυτόν τον κριτικό αναστοχασμό δεν μπορεί να τον δρομολογήσει η κυβέρνηση. Οφείλουμε να τον δρομολογήσουμε εμείς.
