Live τώρα    
21°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.2°C23.6°C
2 BF 62%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
17.4°C22.5°C
2 BF 64%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.2°C19.9°C
4 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
24 °C
21.0°C24.8°C
4 BF 46%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
22 °C
21.9°C23.5°C
3 BF 40%
Η διαχρονική κατασκευή της εθνικοφροσύνης στην ελληνική εκπαίδευση
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Η διαχρονική κατασκευή της εθνικοφροσύνης στην ελληνική εκπαίδευση

Της Δρ. Άννας Μαρίας Δρουμπούκη*

Είναι γνωστό ότι η ελληνική εκπαίδευση είναι εθνοκεντρική και κατασκευάζει εθνικόφρονες πολίτες. Οι μαθητές διδάσκονται Ιστορία μέσα από παρωχημένα πλέον βιβλία Ιστορίας. Ένα ενδεικτικό μόνο παράδειγμα είναι το βιβλίο Ιστορίας της ΣΤ’ Δημοτικού, όπου μαθαίνουμε ότι τις παραμονές της δικτατορίας του Μεταξά, η Ελλάδα βίωνε απεργίες, πορείες και διαδηλώσεις. Έτσι, ο Μεταξάς έρχεται σαν από μηχανής θεός να αποκαταστήσει την τάξη, νομιμοποιημένος από τις κοινωνικές αναταραχές που διαρρηγνύουν την κανονικότητα του βίου του μέσου Έλληνα. Αυτά τα εγχειρίδια μεταδίδουν την κυρίαρχη εθνική ιδεολογία και ακολουθούν το συνηθισμένο πανόραμα εθνικών αγώνων και πολεμικών ηρωισμών, ισχυροποιώντας τη συντηρητική σκέψη στη χώρα μας. Είμαστε λοιπόν ως λαός ανώριμοι να δεχτούμε αλήθειες ασύμβατες με τον φαντασιακό ανασχηματισμό της κίβδηλης εθνικής μας περηφάνιας, μιας νοοτροπίας που μας καταδικάζει να προβάλλουμε αιώνια τους εαυτούς μας απέναντι σε μια θολή εικόνα των «ξένων», για να υπογραμμίσουμε τη γενετική υπεροχή μας. Πάλι ενδεικτικά, να αναφερθεί ότι σχετικά με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η εγκύκλιος εκπαίδευση ώς πολύ πρόσφατα επικεντρωνόταν αποκλειστικά στο αλβανικό «Έπος», την Αντίσταση ως αφηρημένη έννοια, τον πατριωτισμό, την πείνα, στην καλύτερη περίπτωση και στην κτηνωδία των γερμανικών αντιποίνων. Ο δημόσιος λόγος στερούνταν -και συνεχίζει να στερείται- αναφορών σε φασισμό, ναζισμό, αντιφασισμό και Αντίσταση με κεφαλαίο «Α», όπως το γράφουν οι Γάλλοι και οι Ιταλοί, με αποτέλεσμα οι μεταπολεμικές γενιές Ελλήνων να μη διαθέτουν την απαραίτητη υποδομή να συνενώσουν τα ελάχιστα κβάντα ιστορικής γνώσης στα οποία είχε συρρικνωθεί το πρόσφατο παρελθόν.

Το παράδειγμα της Γερμανίας

Όμως τι γίνεται με τα σχολικά βιβλία Ιστορίας σε χώρες με δύσκολο παρελθόν και ποια η εξέλιξη της διδασκαλίας της Ιστορίας; Το παράδειγμα της Γερμανίας μού είναι το πιο οικείο. Από το 1947 η ιστορία διδασκόταν σε όλες τις ζώνες κατοχής, και τη δεκαετία του 1950, στο πλαίσιο του ψυχροπολεμικού κλίματος και της επιρροής της Δύσης, η πραγμάτευση του πολέμου γινόταν στη Δυτική Γερμανία υπό το πρίσμα ενός επιθετικού αντικομμουνισμού και της εξομοίωσης φασισμού-κομμουνισμού, αφήγημα που επιστρέφει επικίνδυνα και στα καθ’ ημάς τα τελευταία χρόνια. Ο πόλεμος παρουσιαζόταν στα σχολικά βιβλία ως αναπότρεπτο αποτέλεσμα της ιδεολογίας και των χειρισμών μιας δαιμονικής προσωπικότητας (Χίτλερ), χωρίς να συνεξετάζονται οι παράγοντες της συνεργασίας, της δημοτικότητας του Χίτλερ και της συνυπευθυνότητας του γερμανικού λαού. Στην πράξη, η διδασκαλία της Ιστορίας τελείωνε με τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ή τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, και στην καλύτερη περίπτωση (ως προς το κριτήριο της περιοδολόγησης) εξεταζόταν ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος μέσα από τα ερείπια των γερμανικών πόλεων ως αποτέλεσμα των συμμαχικών βομβαρδισμών, δηλαδή υπό το πρίσμα της θυματοποίησης των Γερμανών. Στις 17 Δεκεμβρίου 1953, μόλις ένα εξάμηνο μετά την αποτυχημένη εξέγερση στην Ανατολική Γερμανία (16 Ιουνίου, όταν διαδήλωσαν εναντίον του καθεστώτος εργάτες και άλλοι πολίτες με αποτέλεσμα την κατάπνιξη της απεργίας ακόμα και από σοβιετικά τανκς), το υπουργείο Πολιτισμού της Δυτικής Γερμανίας θέσπισε προϋποθέσεις για τη διδασκαλία της Ιστορίας, που βασίζονταν στη διδασκαλία των «δικτατοριών και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου», κάτι ασαφές και εξομοιωτικό. Δεν χρειάζεται να αναφερθεί πως το Ολοκαύτωμα έπρεπε να περιμένει πολλές δεκαετίες ακόμα για να εισέλθει στα σχολικά curricula. Η καθοριστική στιγμή για την αλλαγή στη διδασκαλία της σχολικής ιστορίας ήταν το 1989. Ο εθνικοσοσιαλισμός, το Γ’ Ράιχ, το Ολοκαύτωμα, ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, η συνενοχή της γερμανικής κοινωνίας, αποτέλεσαν και αποτελούν θέματα τα οποία οι μαθητές και οι μαθήτριες στην ενωμένη πλέον Γερμανία συναντούν πολλές φορές κατά τη διάρκεια της μαθητικής τους πορείας και αυτό συμβαίνει στο μάθημα της Ιστορίας αλλά και στο μάθημα των Γερμανικών, των Θρησκευτικών, της Ηθικής και της Κοινωνιολογίας, μάθημα που η υπουργός Παιδείας κ. Κεραμέως φαίνεται να υποτιμά πλήρως με δηλώσεις περί του περιττού «κοινωνικού χαρακτήρα της Ιστορίας». Τα γερμανικά σχολικά βιβλία Ιστορίας διαθέτουν εύρος και ποικιλία του διδακτικού υλικού, ντοκουμέντα και πηγές, μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους στην κοινωνική και οικουμενική διάσταση της Ιστορίας. Άλλωστε, η κοινωνική ιστορία αποτελεί από το 1960 κυρίαρχη δομή της ιστορικής σκέψης, με τη γνωστή Σχολή του Bielefelder που ιδρύθηκε από εμβληματικούς ιστορικούς όπως ο Jürgen Kocka και ο Hans- Ulrich Wehler.

Ένα διαφορετικό μοντέλο εκπαίδευσης

Στην Ελλάδα, απ’ την άλλη, δεν υπάρχει η ανάγκη σύγκλισης της εθνικής Ιστορίας με τα αιτήματα της οικουμενικής γνώσης. Στην ουσία, συνεχίζεται το μοντέλο με βάση το οποίο διαπαιδαγωγήθηκαν ολόκληρες γενιές Ελλήνων. Το ιδιότυπο κήρυγμα πατριδογνωσίας επικεντρώνεται στη διδασκαλία του Μακεδονικού Αγώνα, των Βαλκανικών Πολέμων, του «Μικρασιατικού Αγώνα» (sic), αποκλείοντας σταθερά τις εξελίξεις στην παγκόσμια Ιστορία ή ακόμα και όψεις της νεότερης και σύγχρονης Ιστορίας. Το 1995, η Εταιρεία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων (ΕΔΙΑ) έθεσε ερώτημα προς το υπουργείο Παιδείας σχετικά με την περιορισμένη έκταση που καταλαμβάνει η Εθνική Αντίσταση στα σχολικά βιβλία, για να λάβει την αποστομωτική απάντηση ότι «η ελληνική Ιστορία που διδάσκονται τα παιδιά καλύπτει μερικές χιλιετίες και δεν υπάρχει άνεση να δοθεί ειδική και μεγάλη έκταση για κάποιο κεφάλαιο». Επιπρόσθετα, η Πανελλήνια Οργάνωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης είχε προτείνει να εισαχθεί η διδασκαλία της Εθνικής Αντίστασης σε όλες τις βαθμίδες της δημόσιας και ιδιωτικής εκπαίδευσης, τόσο στο πλαίσιο του μαθήματος της Ιστορίας όσο και της Λογοτεχνίας, τη σύνταξη βιβλίων σχετικών με την Αντίσταση, εμπλουτισμό των σχολικών βιβλιοθηκών με βιβλία για την Αντίσταση, ίδρυση Μουσείου και Ινστιτούτου Εθνικής Αντίστασης. Η ΕΔΙΑ δήλωνε πρόθυμη να βοηθήσει με ανθρώπινο δυναμικό και έμπρακτη υποστήριξη προς αυτή την κατεύθυνση. Η απάντηση του υπουργείου ήταν και πάλι λιτή και ασαφής. Αυτές οι αγωνιώδεις προσπάθειες των αντιστασιακών να προωθήσουν ένα διαφορετικό μοντέλο εκπαίδευσης, που θα ενσωματώνει και τις νεότερες περιόδους της Ιστορίας, και οι μοναχικές προσπάθειες της ΕΔΙΑ και των ανθρώπων της, είναι οι εξαιρέσεις σε έναν κανόνα που συνθλίβει κάθε κριτική επανεπεξεργασία του παρελθόντος και τη γόνιμη συνδιαλλαγή με αυτό. Και η ερώτηση που προκύπτει: γιατί επανέρχεται από τους κυβερνώντες αυτή η παλαιϊκή αντιμετώπιση του πολύπαθου μαθήματος της Ιστορίας;

* Η Άννα Μαρία Δρουμπούκη είναι ιστορικός - μουσειολόγος, ερευνητικός εταίρος Ιδρύματος Gerda - Henkel, επιστημονική συνεργάτης Ελεύθερου Πανεπιστήμιου Βερολίνου (FU Berlin)

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL