Είναι το «νευρόσπαστον» των αρχαίων ελλήνων, θεατρική κούκλα με αρθρωτά μέλη που μπορούν να κινούνται με τη βοήθεια νημάτων από τα οποία κρέμεται. Εμείς σήμερα το ξέρουμε ως «μαριονέτα». Γέννημα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, τιμήθηκε δεόντως η τέχνη του νευρόσπαστου στα δείπνα των αρχαίων Ελλήνων με άφθονο κρασί, φαγητό και φιλοσοφικές συζητήσεις. Παρατηρώντας την ιδιαιτερότητα αυτού του ταπεινού, σε πρώτη προσέγγιση θεατρικού είδους, επιφανείς συγγραφείς της αρχαιότητας, αλλά και φιλόσοφοι, θεολόγοι και επιστήμονες αφιέρωσαν σημαντικές πνευματικές εργασίες τους στις σχέσεις της τέχνης αυτής με τον καθημερινό πολιτικό και κοινωνικό βίο. Ανάμεσά τους ο Πλάτων, ο Μάρκος Αυρήλιος, ο Ευσέβιος, ο Επίκτητος, ο Φίλωνας. Έκπληκτοι, ανακαλύπτουν ομοιότητες, αναλογίες και ταυτίσεις με μείζονα θέματα και καταστάσεις της πραγματικής ζωής.
Ο Πλάτων στους «Νόμους» του λέει: «Ας υποθέσουμε πως ο καθένας μας, είναι ένα νευρόσπαστο. Παραδομένος στα χέρια των θεών για τη διασκέδασή τους ή επειδή μας χρησιμοποιούν σε μια σπουδαία υπόθεση, για την οποία εμείς δεν έχουμε ιδέα. Οι δυνάμεις που μας κινούν μοιάζουν με κλωστές που τις τραβούν οι θεοί, οδηγώντας μας σε διάφορες κατευθύνσεις». Στη ρωμαϊκή περίοδο, ο Οράτιος, ο σατυρικός ποιητής Πέρσιος Φλάκος αλλά και ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Μάρκος Αυρίλιος διατυπώνουν αμφιβολίες για την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου ταυτίζοντάς τη με νευρόσπαστο. Ο Γιώργος Σεφέρης αναδεικνύει το κείμενο του αυτοκράτορα, όπου παρομοιάζει τους ανθρώπους με τα νευρόσπαστα που χειρονομούν σπασμωδικά, υποδηλώνοντας τους ανθρώπους που κυριαρχούνται από τα πάθη της ψυχής.
Αλήθεια, πόσες φορές δεν έχει αποκαλυφθεί πεντακάθαρα μπροστά μας η διαδικασία του νευρόσπαστου. Πόσοι και πόσοι δεν εργάζονται ως χειριστές των νημάτων που κινούν την άβουλη κούκλα. Χειρίζονται τα νήματα υπακούοντας σε εντολές και κατευθύνσεις που δίνουν τα κέντρα εξουσίας τα οποία έχουν στην ιδιοκτησία τους και όλο αυτό το σύστημα του «ζωντανού κουκλοθεάτρου». Μια μηχανή καλοκουρδισμένη, που περιλαμβάνει τους κουκλοπαίκτες, τα καλοζυγισμένα σχοινιά, αυτούς που διατυπώνουν τις εντολές και πάνω - πάνω αυτούς που δίνουν τις εντολές. Στην κάτω άκρη όλου αυτού του οικοδομήματος, οι πρόθυμοι να δέσουν τα μέλη τους με τα νήματα και να παραδώσουν νεύρα και βούληση, φωνή, σώμα και ψυχή στους κουκλοπαίκτες για να εξυπηρετήσουν τα σχέδια εκείνων που βρίσκονται στην κορυφή της πυραμίδας. Υπάρχει και όφελος για την πρόθυμη κούκλα. Θα έχει ένα κατάλυμα για τη βροχή κάπου στα παρασκήνια του θεάτρου κι ένα συχνό γυάλισμα και βάψιμο ώστε να φαίνεται ωραία και αξιοπρεπής.
Στην εποχή μας, οι μεγάλες ταχύτητες με τις οποίες μετακινείται το κοινωνικό και πολιτικό τοπίο μάς δίνουν πλείστα όσα παραδείγματα νευρόσπαστων. Στη μεγάλη τους πλειονότητα πρόθυμων νευρόσπαστων. Μικρός είναι ο αριθμός εκείνων που δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς. Ενδιαφέρον έχουν οι κατ επάγγελμα ετεροκαθοριζόμενοι και ετεροκινούμενοι. Στην οικογένεια, στη μικρή κοινωνία της γειτονιάς ή του χωριού, σε συλλογικότητες, σε χώρους εξουσίας. Στα ΜΜΕ, στις παντός είδους αρχές, στο Τοπικό Συμβούλιο, στον δήμο, στο μεγάλο τοπίο του κράτους.
Έχουμε συνηθίσει να ζούμε μέσα ή πλάι σε αυτό το κουκλοθέατρο και δεν μας κάνει εντύπωση πια. Κι αυτό είναι το χειρότερο. Τα δε νευρόσπαστα, οι εξαρτημένες κούκλες της καθημερινότητάς μας, έχουν αποθρασυνθεί. Κατάφεραν να περάσουν στο κοινωνικό σύνολο πως η περίπτωσή τους είναι η κανονικότητα και όποιος δεν δέχεται να παίξει στο έργο τους είναι απλά εκτός εποχής, κορόιδο, ενίοτε επικίνδυνος, ιδεοληπτικός και ύποπτος για τη διασάλευση της ορθής ρότας του σύμπαντος!
Στο θέατρο έτυχε ο κλήρος να παρομοιαστεί ο ανθρώπινος βίος με τη σκηνή του θεάτρου. Η θεατρική περιοχή των νευρόσπαστων, το λαοφιλές κουκλοθέατρο, απεικονίζει μια πτυχή του ανθρώπινου είδους και βίου για την οποία κανείς δεν μπορεί να είναι υπερήφανος και ευτυχής. Δυστυχώς. Νευρόσπαστα υπήρχαν από την εποχή του Πλάτωνα και του Μάρκου Αυρίλιου και υπάρχουν έως και σήμερα. Τουλάχιστον ας τους γνωρίζουμε κι ας αντιλαμβανόμαστε τα «τίμια έργα» τους.
Κλείνουμε με μια άλλη μια σημείωση του Σεφέρη γι’ αυτή την κατηγορία ανθρώπων. Μιλά για «ανθρώπους που περιμένουν στη σειρά τον θάνατο, χωρίς να γνωρίζουν ούτε καν τον ίδιο τον εαυτό τους».
Άλλωστε, η ζωή της μαριονέτας από μια κλωστή κρέμεται...
* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι βουλευτής Ανατολικής Αττικής και Τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ
