Του Karfa Sira Dialo
- Η οικολογία χωρίς ιστορία και χωρίς ανθρώπινα δικαιώματα είναι αδιέξοδη. Αισθανόμαστε πράγματι σήμερα ότι κάτι λείπει. Εάν θέλουμε η οικολογία να γίνει αντιληπτή ως ένα νέο κυρίαρχο υπόδειγμα και να «λυθούν οι κόμποι» της αποικιοκρατικής βίας, τότε αυτό μπορεί να γίνει μόνο μέσα από τον αναστοχασμό σε σχέση με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τους τόπους, τους χώρους και τους ανθρώπους που υφίστανται την οικολογική καταστροφή.
Την ώρα που ξεκινά το 5ο Φεστιβάλ «Climax»2 και η επικαιρότητα είναι στραμμένη στην απειλή που αντιμετωπίζει ο Αμαζόνιος είναι η στιγμή να σκεφτούμε την αντιαποικιοκρατική διάσταση της οικολογικής πάλης. Η προστασία του περιβάλλοντος δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή χωρίς την κριτική ανάλυση των ανισοτήτων που ιστορικά συνδέονται με την αποικιοκρατία. Εάν αναρωτιέται κανείς για την ακρίβεια με την οποία προσεγγίζει τα θέματα της οικολογίας το Φεστιβάλ Climax του Bordeaux, θα αρκούσε να είχε δει το προσχέδιο του προγράμματος και των θεματικών του. Εκεί θα εντόπιζε το θέμα «Αμαζόνιος, η εκρίζωση του πλανήτη». Πρόκειται για δημιούργημα του οικολογικού δικτύου «Δαρβίνος», το οποίο μετέτρεψε ένα παλιό στρατόπεδο στην δεξιά κοίτη του ποταμού που διασχίζει το Bordeaux σε χώρο φιλοξενίας του Φεστιβάλ, με ιδιαίτερα δημιουργική και καινοτόμα διάθεση. Το αποτέλεσμα είναι το Φεστιβάλ να εντάσσεται πλέον στη λίστα των μεγάλων γεγονότων σε εθνικό επίπεδο, με στόχο την δημιουργία μιας διαφορετικής ανθρωπότητας. Ξεδιπλώνοντας τις δράσεις του σε ένα χώρο στιγματισμένο από τη σκληρότητα της δυτικής αποικιοκρατίας, το Climax 2019 κινητοποιεί τις δυνάμεις της ζωής ενάντια στα προγράμματα θανάτου που μας επιβάλλει η σύγχρονη πραγματικότητα. Πράγματι, στη Βραζιλία, το αποικοκρατικό καθεστώς της δουλείας διήρκεσε περισσότερο και ήταν το μαζικότερο στον πλανήτη. Ήταν ακριβώς εκεί όπου η εντατικοποίηση της παραγωγής, η ατμομηχανή του ευρωπαϊκού καπιταλισμού, οδήγησε στις πιο δραματικές σφαγές αυτοχθόνων λαών, αλλά κι Αφρικανών3. Εκεί ήταν επίσης όπου ο «επιστημονικοφανής» ρατσισμός καταδίκασε ολόκληρες ομάδες του πληθυσμού σε κοινωνικό και χωροταξικό αποκλεισμό. Αυτός ο Αμαζόνιος, πεδίο ανταγωνισμών ανάμεσα στις αποικιοκρατικές δυνάμεις, από την πρώτη στιγμή της απόβασης τους στην Αμερική, έχει ανάγκη όχι απλώς από την σκέψη, αλλά κυρίως από οικολογική δράση, η οποία θα παίρνει θέση για τις ανισότητες και τις αδικίες που κληροδότησε η αποικιοκρατία στον πλανήτη. Η προστασία των δασών και του Αμαζονίου και της Αφρικής και της Σιβηρίας προφανώς αποτελεί μία μεταβλητή κλιματικής σταθερότητας, όμως δεν μπορεί να διαχωριστεί από τους αγώνες για την ελευθερία και την προάσπιση των δικαιωμάτων των αυτοχθόνων ενάντια στην αποψίλωση των δασών και την εντατικοποίηση της παραγωγής. Αν θέλουμε να συλλάβουμε την οικολογία με τα εργαλεία της ανάλυσης της αποικιοκρατίας, θα μπορούσαμε να επικαλεστούμε τα λόγια του Αντιλέζου φιλοσόφου Malcom Ferdinard, για τον οποίο «η αντιαποικιοκρατική οικολογία συνδέει την ισορροπία των οικοσυστημάτων με την άρση των ανισοτήτων και των αδικιών που κληρονόμησε η αποικιοκρατία στον κόσμο». Πρόκειται για μία πραγματική αλλαγή στη θεωρητική οπτική, η οποία μας οδηγεί στο να συλλάβουμε και να κατανοήσουμε την έννοια της φύσης με τη βοήθεια της ιστορίας, αναζητώντας τη δικαιοσύνη. Για τον Malcom Ferdinard, του οποίου η εμπειρία από την μαρτινίκη βοήθησε στο να γίνει αντιληπτό το καταστροφικό αποτέλεσμα της δουλείας και της αποικιοκρατίας στο περιβάλλον, δεν υπάρχει προστασία του περιβάλλοντος χωρίς πολιτική, χωρίς ουσιαστικό προβληματισμό σε σχέση με τις κοινωνικές ανισότητες και την πολιτική αδικία. Η οικολογία χωρίς ιστορία και χωρίς ανθρώπινα δικαιώματα είναι αδιέξοδη. Αισθανόμαστε πράγματι σήμερα ότι κάτι λείπει. Εάν θέλουμε η οικολογία να γίνει αντιληπτή ως ένα νέο κυρίαρχο υπόδειγμα και να «λυθούν οι κόμποι» της αποικιοκρατικής βίας, τότε αυτό μπορεί να γίνει μόνο μέσα από τον αναστοχασμό σε σχέση με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τους τόπους, τους χώρους και τους ανθρώπους που υφίστανται την οικολογική καταστροφή. Εάν αυτό το κίνημα ιδεών θέλει να ξαναβρεί την ηθική του ηγεμονία, δεν μπορεί να αποφύγει το ζήτημα της αποικιοκρατίας, της οποίας η κυρίαρχη εικόνα δεν είναι άλλη από την «κατοικία του αποικιοκράτη»4, η οποία αποτελεί τη «μήτρα» του καπιταλισμού και την αιτία για όλα τα δεινά του περιβάλλοντος. Είναι πράγματι τα αμερικανικά «τσιφλίκια» το μέρος από το οποίο η καπιταλιστική ιδεολογία, συγκεκαλυμμένη από σύμβολα εξουσίας, θρησκευτικά, ρατσιστικά, διαχωριστικά και σεξιστικά, πότισε τον πλανήτη με το εγκληματικό της μένος. Σε αυτούς, λοιπόν, τους ανθρώπους που υπέστησαν όλα αυτά θα πρέπει η οικολογική πάλη να αναζητήσει τους πιο αποφασιστικούς της συμμάχους, όπως είναι ο αρχηγός των αυτοχθόνων Raoni Metuktire, ο οποίος είναι ο υψηλός προσκεκλημένος του Climax 2019 και ζωντανή απόδειξη ότι οι λαοί που έχουν υποστεί διώξεις και αποικιοκρατία ενδιαφέρονται για την οικολογία, αλλά για την οικολογία εκείνη που δεν διαχωρίζεται από την ιστορία και την διεκδίκηση της δικαιοσύνης. Είναι άλλωστε και οι πρώτοι που ζητούν, αν και μάταια, την αποκατάσταση των αρχέγονων οικοσυστημάτων. Αυτός ο κόσμος «Tout-Monde»5, τον οποίο κληρονομήσαμε, είναι εκείνος όπου ο θεσμός της δουλείας των Αμερινδιάνων και των Αφρικανών έβαλε τις βάσεις για την υποδούλωση κι άλλων υπάρξεων της γης, από τα φυτά μέχρι τα ζώα, περνώντας από το σύνολο των φυσικών πόρων. Αποστερώντας τους τον κόσμο, όπως και μία θέση στη γη, επιχειρώντας μια διαίρεση ανάμεσά τους, ανάμεσα στις ζωές που αξίζουν και ανάμεσα στις ζωές που δεν αξίζουν, η αποικιοκρατική και καπιταλιστική ιδεολογία κερδοσκοπεί με αυτούς τους ανθρώπους, έχοντας παράλληλα την πρόθεση να τους αποκόψει από το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο και την ιστορία τους. Κι αυτό το πράττει καθιστώντας το ζήτημα της αποικιοκρατίας στην καλύτερη των περιπτώσεων ένα υποερώτημα, στη χειρότερη ένα «ξεπερασμένο» ζήτημα. Πρόκειται για την παγίδα που θα πρέπει να αποφύγουμε. Οι δημοκρατικές ζυμώσεις που εξελίσσονται σε σχέση με την οικολογική πάλη δεν θα πρέπει να παραγνωρίσουν τα ζητήματα των ανισοτήτων και των σχέσεων εξουσίας, όπως αυτές διαμορφώθηκαν στο παρελθόν. Η μετάδοση της εμπειρίας της καταπίεσης, των φυλετικών διακρίσεων και του αποκλεισμού είναι απαραίτητη για την αναδιοργάνωση των οικολογικών αγώνων.
Μετάφραση: Νικόλας Κουντούρης
1 Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο γαλλικό ιστότοπο Médiapart στις 4 Σεπτεμβρίου 2019.
2 Στμ: πρόκειται για ένα φεστιβάλ με έμφαση στην οικολογία και στην οικολογική ευαισθητοποίηση, μέσα από συζητήσεις, δράσεις, μουσική, ταινίες κ.α. Διοργανώνεται φέτος για πέμπτη χρονιά, στην πόλη του Bordeaux.
3 Στμ: Υπολογίζονται σε εκατομμύρια οι Αφρικανοί που οδηγήθηκαν για καταναγκαστική εργασία στον «Νέο Κόσμο». Η Βραζιλία και οι ΗΠΑ ήταν οι χώρες που κατέληξαν οι περισσότεροι Αφρικανοί σκλάβοι.
4 Η κατοικία του αποικιοκράτη ήταν κάτι σαν το «τσιφλίκι» στην περίπτωση της Ελλάδας, μία μεγάλη έκταση γης δηλαδή όπου, εκτός από το σπίτι του ιδιοκτήτη, βρίσκονταν οι καλλιέργειες και οι κοιτώνες των σκλάβων.
5 Στμ: ο όρος «Tout-monde» αποτελεί ένα νεολογισμό που χρησιμοποίησε ο φιλόσοφος Édouard Glissant, το 1997, στο βιβλίο του Traité du Tout-monde, επιδιώκοντας να περιγράψει το υφιστάμενο πολύπλοκο ανθρώπινο σύμπαν σχέσεων, ταυτοτήτων, αναπαραστάσεων, πολιτικών επιδιώξεων.
