Του Δημήτρη Π. Κυριακαράκου*
Το θέρος που (ημερολογιακά) πέρασε συμπληρώθηκαν τριάντα έτη από την κατάρρευση του λεγομένου «Σιδηρού Παραπετάσματος» και πενήντα ένα έτη από τη «χαμένη» άνοιξη της Πράγας. Αμφότερα τα γεγονότα σηματοδότησαν την κρίση του μοντέλου διακυβέρνησης υπό τον λενινιστικό πολιτειολογικό όρο «δημοκρατικός συγκεντρωτισμός».
Η «χαμένη» άνοιξη του 1968, η απέλπιδα στρατιωτική απόπειρα επέκτασης στο Αφγανιστάν στη δεκαετία του ’80, σήμαναν την απαρχή του κλονισμού του κύρους του αντιπάλου δέους. Αντίσταση σε Ευρώπη και Ασία, το «δέος» δεν το δεόταν πια η υφήλιος όπως νομιζόταν. Το μοντέλο ήταν φύσει και θέσει δυσέλικτο για να δυνηθεί να «αυτομεταρρυθμιστεί» παρά τις φιλότιμες προσπάθειες και τις αξιοσημείωτες προτάσεις «ανοίγματος», των «ρεφορμιστών», σε άτομα και αυτο-οργανωμένες συλλογικότητες εκτός του «συστήματος» των Σοβιέτ.
Μόνο που ο φιλελευθερισμός είναι απόλυτος, σαν τον ολοκληρωτισμό. Δεν επιδέχεται όρους και προϋποθέσεις ή κατά προσέγγιση εφαρμογή. Ή θα είναι χειμαρρώδης και πλουραλιστικός ή θα ονοματίζεται «νεο-συντηρητισμός». Το να πνίξει ο χείμαρρος τη μισαλλοδοξία, την περιστολή των ατομικών ελευθεριών, όλα καλά. Η κοινωνική ζημία όμως εγένετο όταν ο χείμαρρος περιόρισε την κοινωνία επεκτείνοντας σε βάρος της την αγορά ως, τάχα μου, μέσο επιδίωξης περισσότερης ατομικής ελευθερίας. Ο φιλελευθερισμός μετεξελίχθη σε ελευθερωτισμό (αγγλ. libertarianism), το άτομο σε διαρκή ανταγωνισμό με το κράτος, με την ηγεμονία του, δηλαδή ένας ιδιότυπος «αναρχισμός».
Το μεγάλο δε ατύχημα ή ακριβέστερα η ατυχήσασα ιστορική στιγμή επικεντρώνεται στο εν γένει ανάθεμα στο ηττημένο πολιτικό-οικονομικό σύστημα. Η Δύση, ο αλαζονικός νικητής δεν αρκέστηκε στην νίκη του αυτή αλλά επετέθη και σε όλα τα «συγγενή» μοντέλα πολιτικο-οικονομικής διακυβέρνησης στη γεωγραφική της περιοχή. Μεικτές οικονομίες δομημένες με το αίμα και τις μεταπολεμικές θυσίες των λαών της Ευρώπης έγιναν βορά στην αγορά η οποία δεν λειτουργεί πάντα «φυσιοκρατικά» όπως πίστευε ο καλοπροαίρετος Άνταμ Σμιθ. Στην εποχή του βεβαίως η οικονομία είχε φυσικό μέγεθος, όχι εικονικό.
Ούτε καν σε επίπεδο «σοφών» δεν διαμορφώθηκε ένας διάλογος αναμεταξύ των δύο μοντέλων. Ο νικητής δεν επιδεχόταν συζήτηση. Η μαζική καταπολέμηση της φτώχειας, των ασθενειών και του αναλφαβητισμού, τα συλλογικά δικαιώματα τα οποία στις μέρες μας αναγνωρίζονται από το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο ως «δεύτερης γενιάς δικαιώματα», η πιστοποιημένη μάθηση η «παραγωγικά» συνδεδεμένη με την εργασία, η συλλογική προσέγγιση της αγροτικής παραγωγής, η δημόσια επένδυση στην επιστημονική έρευνα ήταν μόνο κάποια από τα επιτεύγματα των διεκδικήσεων των απανταχού κομμουνιστικών κινημάτων.
Τι πιο υγιές για το φύσει και θέσει διαπλαστικό φιλελεύθερο μοντέλο από το να υιοθετήσει τα στοιχεία που του δίνουν πιο στιβαρή οντότητα και προοπτική ουσιαστικής ατομικής ευημερίας για τον πολίτη; Ναι στην αγορά και στη δημιουργικότητα της αλλά με δικαιώματα για τον εργαζόμενο, για τον επιστήμονα και για την προστασία της πνευματικής διαννοίας. Ναι στην ελεύθερη οικονομία αλλά με νομοθετικό έλεγχο και δομές κοινωνικής αλληλεγγύης και συνοχής. Το αξιοκρατικό δημόσιο σύστημα παιδείας, το προσιτό σε όλους θα παράξει τους καταρτισμένους παράγοντες της ανάπτυξης. Το δημόσιο σύστημα υγείας το προσιτό σε όλους, θα διασφαλίσει το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα στην υγεία. Όλα αυτά τα στοιχεία ενδυναμώνουν την φιλελεύθερη και πλουραλιστική αστική δημοκρατία. Το κράτος ως φυσικός και νομικός εκφραστής της κοινωνίας ασφαλώς και δεν αρμόζει να επιτηδεύεται.
Η άρνηση ενός μοντέλου διακυβέρνησης αυτοπροκρινόμενου ως «σοσιαλιστικού» να αυτομεταρρυθμιστεί, ή έστω να προσπαθήσει, καταπνίγοντας ειρηνικές επαναστάσεις απεδείχθη συνταγή στιγμιαίας αυτοκαταστροφής. Η άρνηση όμως του φιλελευθερισμού να επανακτήσει τα κοινωνικά του χαρακτηριστικά αποδείχθη διαρκές έγκλημα μαζικών διαστάσεων. Το βιώνουμε.
Ποια είναι η πρόταση; Κοινωνικός φιλελευθερισμός με μαζικότητα δημοκρατικών διαδικασιών. Η συνταγή the best of both θα εγγυηθεί το υπέρτατο αγαθό, τον άνθρωπο.
* Ο Δημήτρης Π. Κυριακαράκος είναι Δικηγόρος-Διεθνολόγος
