Του Βασίλη Παπαστεργίου*
Τα πρώτα δείγματα γραφής της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας δεν αφήνουν κανένα περιθώριο παρερμηνείας. Θα είναι μια κυβέρνηση εχθρική απέναντι στις ατομικές ελευθερίες και στα κοινωνικά δικαιώματα. Την πρώτη μετεκλογική Δευτέρα εκδόθηκε το γνωστό Π.Δ. 81/2019 με το οποίο καταργήθηκε το υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής, και όλες οι σχετικές με την μετανάστευση και το άσυλο αρμοδιότητες μεταφέρθηκαν στο υπουργείο Προστασίας του Πολίτη. Με το ίδιο Προεδρικό Διάταγμα, όπως είναι γνωστό, μεταφέρθηκε στο ίδιο υπουργείο η Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής. Πρόκειται για διεθνή πρωτοτυπία της νέας κυβέρνησης, καθώς αυτή η υπαγωγή δεν συναντιέται πουθενά σε όλη την Ευρώπη, εκτός από την Ουγγαρία. Σίγουρα μια ελάχιστα κολακευτική ταύτιση. Όπως σωστά επισήμανε η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στη σχετική ανακοίνωσή της, “...στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες οι φυλακές υπάγονται στο υπουργείο Δικαιοσύνης. Η υπαγωγή, δε, αυτής της αρμοδιότητας στο υπουργείο Δικαιοσύνης αποτελεί προϋπόθεση εισόδου για τα νέα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης”.
Δεν πρόκειται για μια αλλαγή μόνο συμβολική. Τόσο η μεταναστευτική όσο και η σωφρονιστική πολιτική -δυο πολύ διακριτά πεδία- δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με βάση την υπηρεσιακή αστυνομική αντίληψη. Οι διαδικασίες κοινωνικής ένταξης των προσφύγων και μεταναστών, η επανένταξη των κρατουμένων, οι υπηρεσίες επιμελητών ανηλίκων βρίσκονται πολύ πέρα από το αντικείμενο του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, το οποίο δεν διαθέτει την τεχνογνωσία και το προσωπικό για την άσκηση πολιτικής σε αυτά τα πεδία.
Δίπολο αρχών
Οι επόμενες ημέρες της Νέας Δημοκρατίας δεν ήταν καλύτερες. Κατάργηση της εγκυκλίου για την απόδοση του ΑΜΚΑ στους αιτούντες άσυλο, υποβάθμιση του ΣΕΠΕ μέσα από την κατάργηση της Ειδικής Γραμματείας. Συντηρητισμός στο πεδίο των δικαιωμάτων και ακραίος οικονομικός φιλελευθερισμός συνθέτουν το δίπολο των αρχών της νέας κυβέρνησης.
Δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει αυτή η πολιτική. Η Νέα Δημοκρατία υπήρξε και ως αντιπολίτευση το πολύ συντηρητικό κόμμα που εμφανίζεται και ως κυβέρνηση.
Θα ήταν σκόπιμο να θυμίσουμε ότι η Νέα Δημοκρατία δεν ψήφισε κανένα δικαιωματικό νόμο κατά το χρονικό διάστημα 2010-2019. Είναι το κόμμα που καταψήφισε και τους δύο νόμους (3838/2010 και 4332/2015) που απέδιδαν το δικαίωμα κτήσης ιθαγένειας στη δεύτερη γενιά των μεταναστών. Δεν τόλμησε να ψηφίσει ούτε τον νόμο για το σύμφωνο συμβίωσης των ομόφυλων ζευγαριών, παρά το γεγονός ότι ο συγκεκριμένος νόμος ουσιαστικά απηχούσε τη συμμόρφωση της Ελλάδας στη σχετική -καταδικαστική για τη χώρα μας- απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Από αυτή τη σκοπιά, οι σημερινές προτεραιότητες της Ν.Δ. προσπαθούν να εμπεδώσουν την εικόνα του κόμματος του “νόμου και της τάξης”, καθώς δεν φαίνεται προς το παρόν να είναι ορατή κάποια προοπτική κοινωνικής πολιτικής.
Η αντίδραση της Αριστεράς
Απέναντι σε αυτή την κατάσταση, ανακύπτει το ερώτημα ποια είναι τα καθήκοντα της αντιπολίτευσης, και ιδίως του ΣΥΡΙΖΑ, που εξ αντικειμένου έχει τον κύριο ρόλο στην αντιπολίτευση μετά το εκλογικό αποτέλεσμα. Η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι σύνθετη.
Πρώτον, κάθε λόγος για τα δικαιώματα στη συνθήκη της συνεχιζόμενης κρίσης οφείλει να λαμβάνει υπόψη του ότι τα δικαιώματα έχουν μια ισχυρή κοινωνική - λαϊκή διάσταση. Το δικαίωμα στην εργασία, το δικαίωμα στην κατοικία, τα κοινωνικά δικαιώματα εν γένει είναι ισχυρά πεδία παρέμβασης για την Αριστερά και αυτό είναι ακόμα πιο επιβεβλημένο στη συνθήκη της κρίσης. Για να δώσω ένα θετικό παράδειγμα, η ενίσχυση των ελεγκτικών μηχανισμών στους εργασιακούς χώρους υπήρξε μια σημαντική επιτυχία της κυβερνητικής Αριστεράς. Ας μη θεωρούμε ότι το τελικό 31,5% του ΣΥΡΙΖΑ στην κάλπη είναι άσχετο με αυτή τη δραστηριότητα.
Για να δώσω ένα λιγότερο θετικό παράδειγμα, είναι εντυπωσιακό ότι η συζήτηση στην κοινωνία για την προστασία της πρώτης κατοικίας δεν συνοδεύεται από μια αντίστοιχη συζήτηση για την πρόσβαση στη στέγη όσων δεν έχουν ιδιοκτησία.
Δεύτερον, η Αριστερά σταθερά θα πρέπει να συνεχίσει να δίνει φωνή στους “από κάτω”, στα υποκείμενα των δικαιωμάτων. Το 80% του ΣΥΡΙΖΑ στους κρατουμένους και το 65% στον καταυλισμό των Ρομά του Δενδροπόταμου δείχνει έναν δρόμο. Η δημιουργική σχέση με τα υποκείμενα των δικαιωμάτων είναι αναγκαία για να συγκροτηθεί μια ουσιαστική ατζέντα αλλαγών και μεταρρυθμίσεων.
Τρίτον, η Αριστερά σήμερα διαθέτει μια εμπειρία διοίκησης. Αυτό της επιτρέπει πλέον να γνωρίζει τις ανάγκες και τα όρια των σχετικών παρεμβάσεων αλλά και θα πρέπει να την κάνει να αυτοσχεδιάσει στο μέλλον λιγότερο και να σχεδιάσει ή να ενισχύσει θεσμούς περισσότερο που θα λειτουργήσουν ως πυλώνες των κοινωνικών και ατομικών δικαιωμάτων
Τέλος, ιδίως ο ΣΥΡΙΖΑ, θα πρέπει να πάρει τα δικαιώματα στα σοβαρά. Αυτό σημαίνει ότι τα δικαιώματα δεν είναι ένα συμπλήρωμα στο πρόγραμμα της Αριστεράς, αλλά ουσιαστικό στοιχείο της φυσιογνωμίας της και επομένως ένα κριτήριο που θα πρέπει να είναι καθοριστικό σε κάθε πολιτική επιλογή. Από αυτή τη σκοπιά, η αυτοκριτική για την κυβερνητική εμπειρία είναι απολύτως αναγκαία.
Για να θέσω και πάλι κάποια παραδείγματα, δεν αντιλαμβάνομαι πόσο πειστική μπορεί να είναι μια κριτική στις προθέσεις της σημερινής κυβέρνησης να περιορίσει τον χρόνο εξέτασης των διαδικασιών ασύλου σε έξι εβδομάδες, όταν η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ (υπό το βάρος της Κοινής Δήλωσης Ε.Ε. - Τουρκίας) είχε θεσπίσει τις τρεις εβδομάδες για τις διαδικασίες στα σύνορα. Αντίστοιχα, θα είναι αμφίβολη η πειστική καταγγελία των επαναπροωθήσεων στον Έβρο, όταν επί των ημερών ΣΥΡΙΖΑ το αρμόδιο υπουργείο -χωρίς έρευνα- μας διαβεβαίωνε ότι δεν συμβαίνει τίποτα. Συνεχίζοντας, πόσο πειστική θα είναι μια κριτική για τυχόν μοιραία συμβάντα στον Έβρο, όταν για μια τετραετία η Αριστερά ανέχτηκε τον φράχτη των Παπουτσή - Σαμαρά στην περιοχή; Και πώς θα καταγγελθούν τυχόν αυθαίρετες προσαγωγές σε πορείες, όταν σχετικά πρόσφατα ακολουθήθηκε η πρακτική των προληπτικών προσαγωγών;
Όλα αυτά λέγονται από τη σκοπιά ενός ανθρώπου που συμπορεύεται με κριτική διάθεση, όπως συμβαίνει με μεγάλο αριθμό ανθρώπων, καθώς έδειξε η κάλπη του βουλευτικών εκλογών. Από αυτή τη σκοπιά, θεωρώ ότι το θεωρητικό δίλημμα “κόμμα αγώνα ή κόμμα υπεύθυνης αντιπολίτευσης” δεν μπορεί να απαντηθεί παρά με μια κατάφαση και στα δύο σκέλη σε σχέση με τα δικαιώματα. Αγώνας, διεκδίκηση, τεκμηρίωση, γνώση, αλλά και λόγος στους “από κάτω”. Αυτά θεωρώ ότι θα πρέπει να είναι τα υλικά για την επόμενη, δύσκολη μέρα.
* Ο Βασίλης Παπαστεργίου είναι δικηγόρος, μέλος του Δ.Σ. του ΔΣΑ. Το άρθρο είναι μια σύνοψη της τοποθέτησής του στην εκδήλωση του Τμήματος Δικαιωμάτων του ΣΥΡΙΖΑ στις 19.7.2019 με θέμα “Τα δικαιώματα στο απόσπασμα”
