Της Γεωργίας Πετράκη*
Η Ριζοσπαστική Αριστερά του ΣΥΡΙΖΑ εξέφρασε το ρεύμα εκείνο του φεμινισμού που συνδύαζε τη κριτική στις σύγχρονες μορφές καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και της πατριαρχίας. Η φεμινιστική κριτική και κινητοποίηση συλλογικοτήτων της δεκαετίας ’80 σε κάποιο βαθμό εντάχθηκε στο Συνασπισμό ή και στη συνέχεια στο μόρφωμα του ΣΥΡΙΖΑ. Βέβαια, ο ΣΥΡΙΖΑ ως κόμμα αντανακλά στα ευρύτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας μας και οι δομές του και η σύνθεση του χαρακτηρίζονται από την κυριαρχία των ανδρών, κάτι που είναι πιο έντονο στα ανώτερα ιεραρχικά του κλιμάκια. Όμως, παρ’ όλα αυτά από την ίδρυση του μέσα από τη δράση και παρουσία των φεμινιστικών του συνιστωσών, ο ΣΥΡΙΖΑ επέδειξε έντονο ενδιαφέρον για τα θέματα φύλου και «διατήρησε στο κέντρο της πολιτικής - αγωνιστικής του ατζέντας τις προγραμματικές αρχές και τους στόχους» την έμφυλη ισότητα όχι ως «γυναικείο», αλλά ως οικουμενικό αίτημα και ως προϋπόθεση μετάβασης στο σοσιαλισμό του 21 αιώνα. Σύμφωνα με τις Θέσεις του Τμήματος Φεμινιστικής Πολιτικής/Φύλου,1 «για τον ΣΥΡΙΖΑ η ισότητα των φύλων συνιστά ταυτόχρονα όραμα, στρατηγικό στόχο και αδιαπραγμάτευτη διάσταση του προγράμματος της κυβέρνησης της αριστεράς». Έτσι η διακυβέρνηση της χώρας από την Αριστερά γέννησε πολλές ελπίδες, μεταξύ άλλων και για μια φεμινιστικότερη διακυβέρνηση, μια διακυβέρνηση που επιδιώκει να διασφαλίσει και να διευρύνει τα γυναικεία δικαιώματα.
Η υλοποίηση της φεμινιστικής ατζέντα από το ΣΥΡΙΖΑ θα πρέπει να κριθεί στα πλαίσια των ευρύτερων χαρακτηριστικών της συγκυρίας μέσα στην οποία «η πρώτη φορά αριστερά» κλήθηκε να κυβερνήσει. Χωρίς βέβαια αυτό να αποτελεί πάντα δικαιολογία για τις όποιες παραλείψεις, λάθη, ανεπάρκειες, ματαιώσεις. Η Ριζοσπαστική Αριστερά ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας σε μια συγκυρία δυσμενή όχι μόνο δημοσιονομικά, αλλά και πολιτισμικά, από την άποψη της κάμψης των φεμινιστικών αξιών και της συνολικής μετατόπισης σε συντηρητικές αξίες που σε πολλές περιπτώσεις απειλούν τις κατακτήσεις των προηγούμενων δεκαετιών (πχ. αμβλώσεις). Βεβαίως, μας αρέσει να μιλάμε και να φωτίζουμε τα γυναικεία κινήματα που γεννιόνται ενάντια στο μισογυνισμό του Τράμπ, του Ερντογάν, του Πούτιν ή του Μπολσονάρου, όμως έχουν προηγηθεί οι εκλογές που τους ανέδειξαν σε κυρίαρχους ή και ηγεμονικούς εκπροσώπους στις χώρες τους, με όλες τις αντιθέσεις και αντιφάσεις τέτοιων εκπροσωπήσεων. Tα γυναικεία δικαιώματα υποχωρούν κάτω από τη πίεση της ανόδου της Ακροδεξιάς, αφού, σύμφωνα με τη ρητορική της, η θέση της γυναίκας είναι στο σπίτι. Είναι χαρακτηριστικό ότι, όταν το ισπανικό ακροδεξιό κόμμα VOX κλήθηκε σε συζητήσεις για τη συγκρότηση κυβέρνησης, το πρώτο πράγμα που ζήτησε ήταν η κατάργηση του νόμου για την έμφυλη βία, θέματα στα οποία η Ισπανία πρωτοπορεί. Έτσι, παρά τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει για τη γυναικεία χειραφέτηση χάρη πριν απ’ όλα στους αγώνες των ίδιων των γυναικών, τουλάχιστον στις δυτικές κοινωνίες, παρά το διεθνή διάλογο και τις διεθνείς διακηρύξεις για τα δικαιώματα των γυναικών, βρισκόμαστε μπροστά σε μια ιστορική οπισθοδρόμηση, λόγω της νεοφιλελεύθερης κυριαρχίας και των αξιών της, η οποία εκτός όλων των άλλων επηρεάζει τη δημόσια συζήτηση στην οποία τα θέματα των γυναικείων δικαιωμάτων τείνουν να τοποθετηθούν σε υποδεέστερη θέση.
Σύμφωνα με την Έκθεση Ισότητας των Φύλων της Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Επιτροπής, οι γυναίκες και στον 21ο αιώνα εξακολουθούν να αποτελούν την πλειοψηφία των οικονομικά ανενεργών ατόμων, να είναι πιο ευάλωτες στη φτώχεια, τον κοινωνικό αποκλεισμό και την έμφυλη βία και να αντιμετωπίζουν ακόμα μεγαλύτερες οικονομικές δυσχέρειες, όταν είναι μονογονείς, ηλικιωμένες, ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες πληθυσμού ή ζουν μόνες τους ή έχουν χωρίσει. Σε επίπεδο Ε.Ε. μία στις τρεις γυναίκες έχει βιώσει σωματική ή/και σεξουαλική βία από την ηλικία των δεκαπέντε ετών, πενήντα γυναίκες χάνουν τη ζωή τους κάθε εβδομάδα λόγω της ενδοοικογενειακής βίας, ενώ το 75% των γυναικών έχουν δεχθεί σεξουαλική παρενόχληση στον επαγγελματικό τους βίο.
Στην Ελλάδα, κατά τη περίοδο των 2 πρώτων μνημονίων ένας τεράστιος αριθμός νέων γυναικών βρέθηκαν άνεργες, ενώ η συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους έριξε στις πλάτες τους το έλλειμμα των κοινωνικών υπηρεσιών με την απλήρωτη παροχή ενός ευρέως φάσματος υπηρεσιών φροντίδας που τους αφαιρεί προσωπικό χρόνο και τη δυνατότητα ενασχόλησης με τα κοινά και την πολιτική. Επιπλέον, τα φαινόμενα της βίας κατά των γυναικών, που αποτελεί την πλέον ακραία έκφραση άσκησης εξουσίας ανάμεσα στα φύλα, έγιναν ιδιαίτερα ορατά και αυξητικά, όπως φαίνεται από τη ροή περιστατικών στα συμβουλευτικά κέντρα και τους ξενώνες, καθώς και την αύξηση των καταγγελιών.
Ο ΣΥΡΙΖΑ KAI TA ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ
Οι πολιτικές του ΣΥΡΙΖΑ για λογαριασμό των γυναικείων δικαιωμάτων αφορούν 3 κλάδους: αυτόν του κοινωνικού κράτους, της πολιτικής συμμετοχής, και της αντιμετώπισης της βίας κατά των γυναικών.
Όλες οι πολιτικές πρωτοβουλίες του ΣΥΡΙΖΑ που ενίσχυσαν έστω και λίγο το κοινωνικό κράτος συντελούν στην αυτονομία των γυναικών και στη χειραφέτηση τους από τις οικογενειακές φροντίδες, αφού ελλείψει κοινωνικών υπηρεσιών τις παρέχουν οι ίδιες με προσωπική εργασία. Τέτοιες πολιτικές είναι μεταξύ άλλων το επίδομα παιδιού, η αύξηση των θέσεων στους παιδικούς σταθμούς, τα παιδικά γεύματα. Όμως ασκήθηκαν και στοχευμένες για λογαριασμό των γυναικών κοινωνικές πολιτικές, όπως η εγγραφή στο μητρώο των ανέργων του ΟΑΕΔ των κακοποιημένων γυναικών που φιλοξενούνται στις δομές υποστήριξης, η μοριοδότηση της μονογονεϊκότητας στα προγράμματα Κοινωφελούς Εργασίας (η συντριπτική πλειοψηφία των επικεφαλής των μονογονεϊκών νοικοκυριών είναι γυναίκες), η δωρεάν ψηφιακή μαστογραφία, το δικαίωμα των αναπληρωτριών εκπαιδευτικών και άλλων ειδικών κατηγοριών εκπαιδευτικού προσωπικού σε 3,5 μήνες άδεια μητρότητας, αμέσως μετά τη λοχεία.
Εκτός από τις πολιτικές που χτίζουν κοινωνικό κράτος, ο ΣΥΡΙΖΑ πήρε σημαντικές πρωτοβουλίες που δημιουργούν ή διευρύνουν ήδη υπάρχοντα δικαιώματα συμμετοχής των γυναικών στη πολιτική και στα κέντρα λήψης των αποφάσεων, όπως η αύξηση της ποσόστωσης φύλου στο 40% του συνολικού αριθμού των υποψηφίων στα ψηφοδέλτια της Τοπικής Αυτοδιοίκησης αλλά και στις βουλευτικές εκλογές και στις ευρωεκλογές, η θεσμοθέτηση των Επιτροπών Ισότητας των Φύλων στα Πανεπιστήμια όλης της χώρας, η υποχρεωτική πλέον σε όλους τους Δήμους της χώρας δημιουργίας Τομέων Ισότητας των Φύλων.
Στα θέματα της αντιμετώπισης της βίας κατά των γυναικών, πέρα από την περαιτέρω ενίσχυση των δομών για τις γυναίκες θύματα βίας (24ωρη γραμμή SOS 15900, 40 Συμβουλευτικά Κέντρα και 21 Ξενώνες φιλοξενίας), η σπουδαιότερη επιτυχία του φεμινιστικού κινήματος δια του ΣΥΡΙΖΑ είναι η δια Νόμου (4531/2018) κύρωση από τη Βουλή των Ελλήνων της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας (Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης). Πρόκειται για την πρώτη διεθνή συνθήκη που αναγνωρίζει και ορίζει ξεκάθαρα την έμφυλη βία, καθώς και ένα πλαίσιο προστασίας, υποστήριξης και αποκατάστασης. Στο Νόμο 4531/2018 για την κύρωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης περιλαμβάνονται και διατάξεις που τροποποιούν άρθρα του Π.Κ. και καταργούνται διατάξεις ενός βάναυσου πατριαρχικού καθεστώτος, όπως η κατάργηση της διάταξης της παρ. 3 του άρθρου 339 του Ποινικού Κώδικα, που προβλέπει την παύση της ποινικής δίωξης ή την αποχή από αυτήν, αν μεταξύ του δράστη του αδικήματος της αποπλάνησης ανηλίκου κάτω των 15 ετών και του θύματος τελέστηκε γάμος. Όπως η κατάργηση της «τιμής της οικογένειας» ως δικαιολογητικό λόγο για την διάπραξη εγκλημάτων («Τα έθιμα και οι παραδόσεις που ακολουθεί ο δράστης, καθώς και η θρησκεία του δεν συνιστούν στοιχεία ικανά να μειώσουν την ποινή»)
Η φεμινιστική συνιστώσα του ΣΥΡΙΖΑ θεωρεί ότι ο δρόμος για την γυναικεία χειραφέτηση είναι μακρύς, όσο μακρύς είναι και αυτός που θα οδηγήσει σε μια κοινωνία δίκαιη, χωρίς ανθρώπινη εκμετάλλευση. Όμως στον ταυτοτικό πυρήνα της Ριζοσπαστικής Αριστεράς βρίσκονται και τα δυο αυτά διακυβεύματα. Η περίοδος διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ παρ’ όλες τις ανεπάρκειες, τις αντιφάσεις και τις ματαιώσεις ενίσχυσε, εδραίωσε και δημιούργησε νέα δικαιώματα για τις γυναίκες. Ο γυναίκες έχουν τους δικούς τους λόγους για να ψηφίσουν ΣΥΡΙΖΑ. Οι αριστερές φεμινίστριες που δεν είναι στο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να δουν τα βήματα που έγιναν και να τα υπερασπιστούν.
* Αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο
1. https://tomov.gr/2015/01/15/οι-θέσεις-του-τμήματος-φεμινιστικής-π/ επίσκεψη στις 23/06/19
