Της Ελένης Στεργίου*
Στο θησαυροφυλάκιο της δημόσιας περιουσίας, το «πετράδι του στέμματος» είναι οι ακτές που εξαιτίας της βιοποικιλότητας και της πολυμορφίας τους δεν έχουν όμοιό τους ανά την υφήλιο. Από τον Όμηρο έως τον Ελύτη και από τους θρύλους και τις παραδόσεις μας καταχωρίζονται στο εθνικό μας DNA.
Ακτές συνεργοί και συμμέτοχοι στα χιλιάδες επεισόδια του ιστορικού μας χρόνου. Ακτές, όμως, που πάνω τους δεν λυσσομανούν μόνο τα τρία στοιχεία της φύσης, αλλά και οι ποικίλες οικονομικές συγκρούσεις.
Για όλα αυτά οι νομοθετικές διατάξεις για τις ακτές δεν θα πρέπει απλώς να εξισορροπούν τα πράγματα αλλά να παίρνουν με γενναιότητα το μέρος της ακώλυτης κοινοχρησίας, με πλήρη συνείδηση ότι στο αντικείμενό τους (18,2 χιλιάδες χιλιόμετρα - δηλαδή πιο εκτεταμένες και από αυτές της Μεγάλης Βρετανίας), οι βλάβες είναι μη αναστρέψιμες και οι απώλειες εκτείνονται στο διηνεκές. Να έχουν επίγνωση ότι αφορούν την κλειστή λεκάνη της Μεσογείου, το σταυροδρόμι τριών ηπείρων, με τους πολέμους του Νότου, την καταστροφική παράκτια «ανάπτυξη» της Τουρκίας και της Ισπανίας, τη διώρυγα του Σουέζ και το παγκόσμιο ρολόι να δείχνει δώδεκα και πέντε στην κλιματική αλλαγή.
Μία εκτεταμένη παρέμβαση στον ισχύοντα νόμο θα έπρεπε ως πρώτη απαίτηση και βασική προτεραιότητα να έχει τη διασφάλιση της καθολικής, συστηματικής και διαρκούς προστασίας της παράκτιας ζώνης ως αναγκαίας προϋπόθεσης για:
- Τη διαφύλαξη των βιοτικών παραμέτρων και των ευπαθών οικοσυστημάτων των ακτών.
- Την άσκηση διαφανούς και χρηστής διοίκησης, αποκλείοντας ή τουλάχιστον περιορίζοντας σημαντικά τα φαινόμενα συναλλαγής.
- Την αποτελεσματική διαχείρηση και ανάπτυξη των ακτών με κανόνες αειφορίας.
- Τον διαχωρισμό του ιδιωτικού από τον δημόσιο χώρο στο προς τη θάλασσα όριο, κλείνοντας μία από τις μεγάλες εκκρεμότητες του Εθνικού Κτηματολογίου.
Μετά από τέσσερεις δεκαετίες τριβής με τα θέματα των ακτών, έχουμε την πεποίθηση πως επείγει η θεσμοθέτηση μιας αδόμητης ζώνης πλάτους τουλάχιστον πενήντα (50) μέτρων, που θα διατρέχει τις ακτές της χώρας, και προτείνουμε την παρακάτω διατύπωση, ως προσχέδιο άρθρου - προσθήκη στις συζητούμενες στη Βουλή τροποποιήσεις του νόμου του αιγιαλού (2971/2001).
Άρθρο 24Α (νέο άρθρο)
Γραμμή Αδόμητης Ζώνης (Γ.Α.Ζ.)
Μετά το άρθρο 2 του ν.2791/2001 προστίθεται άρθρο 2Α ως εξής:
«Άρθρο 2Α
Αδόμητη Ζώνη
Στο σύνολο των ακτών της χώρας και όπου κατά πρώτον χαράσσεται αιγιαλός δημιουργείται αδόμητη ζώνη 50 μέτρων που ακολουθεί παράλληλα την ακτογραμμή όπως αυτή απεικονίζεται στα υπόβαθρα που παρήχθησαν για την εταιρεία Εθνικό Κτηματολόγιο και Χαρτογράφηση Α.Ε. (ΕΚΧΑ Α.Ε.) δυνάμει του έργου με τίτλο «Παραγωγή Ψηφιακών Ορθοφωτοχαρτών και Ψηφιακών Μοντέλων Εδάφους (Digital Terrain Model) για χάραξη αιγιαλού. Η γραμμή αδόμητης ζώνης δεν μπορεί να υπερβαίνει προϋφιστάμενη γραμμή δόμησης ισχυόντων πολεοδομικών σχεδίων, ούτε τα όρια οικισμών που υφίστανται προ του 1923. Νομίμως προϋφιστάμενα κτίσματα εξαιρούνται καθώς και κτίσματα παραδοσιακών οικισμών ή όσα έχουν χαρακτηρισθεί διατηρητέα εντός της ζώνης αυτής δύναται να οικοδομούνται μόνον τα κτίσματα και οι κατασκευές που από άλλες διατάξεις του παρόντος νόμου επιτρέπονται. Η γραμμή χαράσσεται με πορτοκαλί χρώμα από την αρμόδια επιτροπή, κατά τη διαδικασία χάραξης των οριογραμμών αιγιαλού. Εφ’ όσον για την υλοποίησή της προκύπτουν αποζημιώσεις ακολουθούνται οι διατάξεις του παρόντος νόμου, που ισχύουν για τη δημιουργία παραλίας. Καμία αυθαίρετη κατασκευή εντός της αδόμητης ζώνης πραγματοποιηθείσα μετά την 28/7/11 δεν νομιμοποιείται».
Ως αιτιολόγηση του προτεινόμενου άρθρου σημειώνουμε καταρχάς τη ραγδαία επιδείνωση της κλιματικής αλλαγής σοβαρά δείγματα της οποίας ήδη υφίσταται η χώρα (π.χ. Μάτι, Κινέτα, Χαλκιδική) με ανυπολόγιστο κόστος σε ανθρώπινες ζωές και υλικά αγαθά, άρα συνθήκες που καθιστούν αναπόδραστη τη δημιουργία παραλιακής ζώνης ικανού μεγέθους καθολικά στο σύνολο της επικρατείας.
Πέραν αυτού, σημειώνουμε και τα εξής:
- Οι οικονομικές πιέσεις στην ευαίσθητη ζώνη του αιγιαλού πάντοτε βαθύτατα συγκρουσιακές επιδεινώνονται και θα επιδεινώνονται με γεωμετρική πρόοδο και περισσότερο με συντηρητικές κυβερνήσεις
- Η επιβάρυνση της κλειστής λεκάνης της Μεσογείου και το σημείο καμπής των δεικτών ρύπανσης που βρισκόμαστε απαιτεί δραστική παρέμβαση και σε επίπεδο ακτών.
- Η παράκτια ζώνη είναι δημόσιο αγαθό και έτσι θα πρέπει να αντιμετωπίζεται.
- Αν αυτή τη στιγμή δεν θεσμοθετηθεί η γραμμή αδόμητης ζώνης, ο διαχωρισμός της γραμμής οριοθέτησης του αιγιαλού από τις γραμμές της παραλίας και του παλαιού αιγιαλού, που πραγματοποιήθηκε για τις ανάγκες του Κτηματολογίου, θα είναι ολοσχερώς καταστρεπτικός για τις ακτές. Σε δέκα χρόνια κανένας παλαιός αιγιαλός και καμιά σχεδόν παραλία δεν θα χαράσσεται στη χώρα. Και αυτό θα αφορά το υπολειπόμενο 65% - 70% των ακτών της.
- Δημιουργείται σοβαρή εδαφική οντότητα για την αντιμετώπιση των διαβρώσεων και την υλοποίηση όλων εκείνων των κοινόχρηστων - κοινωφελών λειτουργιών που περιγράφονται στον παρόντα νόμο.
- Ακόμη και το οικονομικό κόστος των πιθανών αποζημιώσεων σε μεγάλο μέρος του πρέπει να αντιμετωπίζεται από την πρόσθετη αξία που θα αποκτήσουν τα νέα παράκτια ιδιωτικά ακίνητα και που μέρος της θα κληθούν να αποδώσουν.
Επόμενη προτεραιότητα των αναγκαίων τροποποιήσεων, είναι αυτή των χαράξεων των οριογραμμών αιγιαλού, παραλίας, παλαιού αιγιαλού. Οι κτηματολογικές διαδικασίες επέβαλαν τον διαχωρισμό των τριών αυτών γραμμών, γεγονός ολέθριο τόσο για τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα του Δημοσίου όσο και για τα ενιαία και αδιαίρετα παράκτια οικοσυστήματα. Από την πρώτη εφαρμογή του 2971/2001 έως τώρα ελάχιστες ή καθόλου παραλίες υλοποιήθηκαν (και μιλάμε για δεκάμετρες, όχι για τριαντάμετρες λωρίδες), ο δε παλαιός αιγιαλός μόνον κατ’ εξαίρεση θα μπορεί να χαράσσεται, μια και το Δημόσιο τίθεται στην ίδια μοίρα με τους ιδιώτες και οι μηχανισμοί του καταγράφουν ιστορικό χαμηλό. Μιλούμε για απώλειες δισεκατομμυρίων ευρώ και χάσιμο της πλέον πολύτιμης δημόσιας γης, πέραν των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Γι’ αυτό, μετά την προσωρινή χάραξη αιγιαλού, θα πρέπει να χαράσσεται από τις επιτροπές αυτεπάγγελτα από το Δημόσιο προσωρινή γραμμή παραλίας (που θα πρέπει να είναι καθολική για την Επικράτεια) και προσωρινή παλαιού αιγιαλού, όπου η γεωμορφολογία και τα λοιπά στοιχεία που μπορεί να υποβάλλει το Δημόσιο το επιτρέπουν. Οι γραμμές να μεταπίπτουν σε οριστικές (και οι τρεις) ταυτόχρονα. Η τρίτη μεγάλη προτεραιότητα των τροποποιήσεων θα έπρεπε να συνδέεται με την αποφυγή νέων κατασκευών μέχρις εξαλείψεως τους και την ανάκτηση των ήδη καταπατημένων ακτών.
Ο έλεγχος των καταπατήσεων με την αρωγή των νέων τεχνολογιών είναι τόσο απλός όσο το αυγό του Κολόμβου. Απαιτεί μικρή οργάνωση, λίγους οικονομικούς πόρους, λίγους εξειδικευμένους επιστήμονες, που μπορεί και να μεταταχθούν. Απαιτεί όμως τεράστια πολιτική βούληση στην υπηρεσία των πολλών. Ως πρώτο βήμα, προτείνεται η δημιουργία Γραφείου Φωτοερμηνείας και Τηλεπισκόπησης εντός του Τμήματος Δημοσίων Κτημάτων και Αιγιαλού στη Δ/νση Τεχνικών Υπηρεσιών του υπουργείου Οικονομικών. Εξειδικευμένοι επιστήμονες, στους οποίους θα εγχειρίζονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα (μια - δύο φορές τον χρόνο) τα δορυφορικά δεδομένα έκαστου νομού (περιφερειακής ενότητας), θα καταρτίζουν καταλόγους μεταβολών των συντεταγμένων της ακτογραμμής του νομού. Ανάλογο κατάλογο μπορεί να αποστέλλει η αρμόδια Περιφέρεια με τις συντεταγμένες των παράκτιων έργων που αδειοδοτήθηκαν το ίδιο διάστημα. Ο πρώτος εντοπισμός της αυθαιρεσίας, συχνά εν εξελίξει, θα γίνεται με τρία Layers και μια αφαίρεση. Και τότε ποιος θα μπορεί να αυθαιρετήσει; Το ίδιο μπορεί να γίνει και για την καταγραφή των ήδη υφιστάμενων αυθαιρεσιών. Μόνον τα οικονομικά οφέλη από τα παραπάνω μπορούν να ισοφαρίσουν πολλαπλάσια αδόμητες πενηντάμετρες. Για τα άλλα δεν συζητούμε. Δεν υπάρχει αριθμός να τα προσδιορίζει. Αν... θέλουμε...
Κοιτώντας προς τα πίσω, δυο δεκαετίες κοντά από τη θέσπιση του Ν. 2971/2001 διαπιστώνουμε πως μια καινούργια γενιά αυθαιρέτων ξεφύτρωσε στις ακτές . Οι προτεινόμενες από το νομοσχέδιο που κατατέθηκε στην Βουλή τροποποιήσεις κάνουν φιλότιμες προσπάθειες να τα νομιμοποιήσουν. Οι αυθαιρετούχοι μπορούν να ευελπιστούν σε ελάχιστες έως καθόλου ποινές. Η κλιματική αλλαγή είναι παρούσα με πυρκαγιές, πλημμύρες και τις λοιπές πληγές του Φαραώ. Οι νέες τεχνολογίες είναι το υπερόπλο που διαθέτει ένα κράτος που θέλει να θεωρείται ευνομούμενο και ευρωπαϊκό. Αν τώρα δεν γίνει η χρήση τους, σε είκοσι (20) χρόνια δεν θα υπάρχει τόπος για να γίνει. Δεν θα πούμε πιο πολλά. Τα έχει πει όλα ο λαϊκός θυμόσοφος: «όποιος κατουράει στη θάλασσα το βρίσκει στο αλάτι».
* Η Ελένη Στεργίου είναι αγρονόμος τοπογράφος μηχανικός ΕΜΠ, αρχιτέκτων μηχανικός ΕΜΠ, πρώην προϊσταμένη της Δ/νσης Τεχνικών Υπηρεσιών, της Γεν. Δ/νσης Δημόσιας Περιουσίας και Εθνικών Κληροδοτημάτων του υπουργείου Οικονομικών
