Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
21.3°C24.2°C
3 BF 38%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
24 °C
22.3°C24.7°C
4 BF 37%
ΠΑΤΡΑ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.0°C23.8°C
2 BF 58%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
19 °C
18.6°C21.0°C
2 BF 75%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
22 °C
21.9°C23.4°C
3 BF 35%
Μετά την τρομακτική εμπειρία στη Μάνδρα και στο Μάτι / Επιτακτική ανάγκη για πολιτική προστασίας από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Μετά την τρομακτική εμπειρία στη Μάνδρα και στο Μάτι / Επιτακτική ανάγκη για πολιτική προστασίας από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής

Νατάσσα Ρωμανού

Της Νατάσσας Ρωμανού*

Το 2018, η τραγική χρονιά για την Ελλάδα αλλά και πολλές άλλες περιοχές του πλανήτη, κατέστησε με τον πιο δραματικό τρόπο καίριο το θέμα της αντιμετώπισης όχι μόνο της ίδιας της κλιματικής αλλαγής, αλλά, τώρα πια πολύ πιεστικά, και των επιπτώσεών της.

Σε άρθρο μας στην "Αυγή" τον Ιανουάριο του 2018 αποχαιρετούσαμε την προηγούμενη χρονιά με ανακούφιση λόγω των μεγάλων καταστροφών που είχε φέρει - τυφώνες στα νησιά της Καραϊβικής, πυρκαγιές στη Πορτογαλία, τον Καναδά, τις ΗΠΑ και τη Σιβηρία (!), λειψυδρία στη Νότια Αφρική, πλημμύρες σε χώρες της Δυτικής Αφρικής, την Κίνα και την Ινδία, αλλά και την πολύνεκρη τραγωδία στη Μάνδρα Αττικής. Πόσο λίγο ξέραμε τι μας περιμένει μερικούς μόνο μήνες αργότερα, πάλι στη δική μας γειτονιά...

Μάτι, Ανατολική Αττική, Ιούλιος 2018: 92 νεκροί από πυρκαγιές. Καλιφόρνια, ΗΠΑ, Ιούλιος 2018 έως σήμερα: Η μεγαλύτερη πυρκαγιά στην ιστορία της πολιτείας μέχρι σήμερα βρίσκεται μόλις 50% υπό έλεγχο, 12 οι νεκροί, ενώ πολλαπλάσιες είναι οι απώλειες από κατολισθήσεις λάσπης που ακολούθησαν. Σημειωτέον ότι το 2017 οι απώλειες ζωής λόγω πυρκαγιάς στην Καλιφόρνια έφτασαν τις 42. Ιαπωνία, Ιούλιος - Αύγουστος 2018: 120 νεκροί λόγω καύσωνα.

Είναι, όλες αυτές οι περιπτώσεις, όψεις του ίδιου νομίσματος: η κλιματική αλλαγή εντείνει τα ακραία καιρικά φαινόμενα και τα καθιστά ακόμα πιο καταστροφικά, ενώ οι υπηρεσίες προστασίας των πολιτών «γονατίζουν», ακόμα και στις πιο προηγμένες κοινωνίες -πολλώ δε μάλλον όταν υπάρχουν συστημικές παθογένειες ή άστοχη διαχείριση.

Η κλιματική αλλαγή δεν είναι πλέον μόνο μια επιστημονική ανάλυση που αφορά γενικούς περιβαλλοντικούς δείκτες (θερμοκρασία, βροχόπτωση, τήξη πάγων κ.λπ.) αλλά παίρνει μια άγρια, φονική μορφή περίπλοκων φαινομένων, όπως οι ακραίες διακυμάνσεις του jet stream (αεροχείμαρρου), οι θερμικοί στροβιλισμοί, η χρονική περίοδος δασικών πυρκαγιών, η αλλαγή στα οικοσυστήματα κ.λπ.

Και γίνονται ζωές ανθρώπινες και κοινωνίες ολόκληρες θύματα αυτών των έκτακτων φαινομένων.

Παγκόσμια και τοπική κλιματική αλλαγή

Ενώ τα βασικά χαρακτηριστικά αλλαγής του κλίματος από την αρχή του 20ου αιώνα έως σήμερα είναι λίγο - πολύ γνωστά (αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά 1 βαθμό Κελσίου, εντονότερες βροχοπτώσεις και ξηρασίες, τήξη των πάγων, αύξηση της στάθμης της θάλασσας και αλλαγή της χημικής σύστασής της), λίγα γνωρίζουμε για το πώς η κλιματική αλλαγή αλληλεπιδρά με τα κατά τόπους μετεωρολογικά συστήματα και επηρεάζει τον καιρό σε μια περιοχή.

Πώς για παράδειγμα επηρεάζεται η ένταση και διεύθυνση των τοπικών ανέμων, η διάρκεια και μέγεθος των βροχοπτώσεων ή της ξηρασίας ή του καύσωνα, η τοποθεσία και συχνότητα ηλεκτρικών εκκενώσεων, η ποιότητα του αέρα σε κάθε πόλη ή νομό της χώρας μας κ.λπ., σε συνθήκες υπερθέρμανσης, ιδιαίτερα στις πολικές περιοχές, που οδηγούν στην αποσταθεροποίηση του jet-stream, του ρεύματος αέρα στην τροπόσφαιρα, το οποίο ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τα καιρικά φαινόμενα στην περιοχή μας.

Το φαινόμενο ντόμινο στην κλιματική αποσταθεροποίηση είναι ευρέως αποδεκτή έννοια, που περιγράφει πως, όταν η μέση παγκόσμια υπερθέρμανση θα ξεπεράσει τους 1,5 έως 2 βαθμούς Κελσίου (Hothouse Earth), μπαίνουμε σε μια ασταθή ισορροπία όπου μικρομεταβολές μπορούν να έχουν τρομακτικές επιπτώσεις στο κλίμα κατά τόπους. Είναι τα λεγόμενα κρίσιμα σημεία (tipping points) όπου η φύση δεν μπορεί να επαναφέρει το κλίμα σε σταθερή ισορροπία και τότε τα φαινόμενα είναι ανεξέλεγκτα, όπως όταν κόβεται το ελατήριο που συγκρατεί μια μάζα που ταλαντώνεται.

Στην περίπτωση αυτή τα φυσικά συστήματα απορρόφησης διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, και άρα μείωσης της υπερθέρμανσης, όπως τα δάση και ο ωκεανός, σταματούν και ακολουθεί μια αλληλουχία tipping points, όπως δραματική αύξηση της στάθμης της θάλασσας (10-60μέτρα), λιώσιμο των μόνιμων πάγων στη Σιβηρία, διακοπή της ωκεάνιας κυκλοφορίας και του φαινομένου Ελ Νίνιο, απο-οξυγόνωση και οξίνωση του ωκεανού και άλλα που ίσως δεν γνωρίζουμε ακόμα.

Λόγω κλιματικής αλλαγής, τα τελευταία 40 χρόνια στην Ευρώπη έχουν τετραπλασιαστεί οι πλημμύρες και έχουν διπλασιαστεί οι καύσωνες, οι ξηρασίες, οι πυρκαγιές και οι καταιγίδες, ενώ στην Αττική, την περισσότερο πυρόπληκτη Περιφέρεια της χώρας, κάηκε πάνω από το 40% του δασικού πλούτου της.

Σύμφωνα με την Έκθεση για την Κατάσταση του Κλίματος στην Ευρώπη το 2017, η θερμοκρασία στην Ευρώπη αυξήθηκε κατά 1,3°C σε σχέση με 50 χρόνια πριν, ενώ τα 5 πιο θερμά χρόνια έχουν παρατηρηθεί από το 2011 και μετά. Το 2017 ήταν ο θερμότερος χειμώνας στη Σκανδιναβία, η θερμότερη άνοιξη στην Ισπανία και το θερμότερο καλοκαίρι σε Ιταλία, Ελλάδα, Κύπρο, Ιορδανία και Ισραήλ.

Ήταν ο πιο ξηρός χρόνος στην Ισπανία και την Πορτογαλία, με πολύ δυνατούς ανέμους (επιπέδου τυφώνα) στην Πορτογαλία. Είχαμε τις χειρότερες δασικές πυρκαγιές στην Κροατία και την Πορτογαλία. Στάχτη από φωτιές στην Ιβηρική χερσόνησο έφτασαν έως τη Βρεττανία.

Για το 2018 στη Βαλκανική χερσόνησο και ειδικά τη βορειοδυτική Ελλάδα οι προβλέψεις δείχνουν ισχυρότατες καταιγίδες, που κινούνται με χαμηλές ταχύτητες και άρα παραμένουν στην ίδια περιοχή για πολλές μέρες, συνοδευόμενες από θύελλες, υετό, ακόμα και ανεμοστρόβιλους που θα επιβαρύνουν το οδικό, το ενεργειακό και επικοινωνιακό δίκτυο. Υπάρχουν αυξημένες πιθανότητες για πλημμύρες, που οδηγούν σε κατολισθήσεις.

Επιπλέον ανησυχία εμπνέει η χαμηλή ποιότητα του αέρα, ιδιαίτερα για ηλικιωμένους, παιδιά και πάσχοντες με αναπνευστικά προβλήματα, διότι τα νεκρά δάση μετά από πυρκαγιές εκλύουν μικροσωματίδια στην ατμόσφαιρα, επιβαρυντικά για την υγεία.

Ένα διαφαινόμενο χαρακτηριστικό της κλιματικής αλλαγής, το οποίο οι επιστήμονες επισημαίνουν ολοένα και πιο συχνά στις μελέτες τους, είναι ότι τα ακραία καιρικά και περιβαλλοντικά φαινόμενα υφίστανται παντού σημαντική κλιμάκωση - τα φαινόμενα εντείνονται και οι καταστροφές μεγαλώνουν.

Προκύπτουν δύο καίριες επισημάνσεις

Ίσως είμαστε στο όριο της γνώσης μας, με την έννοια ότι τα μαθηματικά μοντέλα που χρησιμοποιούμε για τις προβλέψεις του άμεσου μέλλοντος σε τοπικό επίπεδο εμπεριέχουν μεγαλύτερη αβεβαιότητα από τα παγκόσμια μοντέλα και επομένως χρειαζόμαστε περισσότερες μελέτες για έγκυρες προβλέψεις.

Η υλικοτεχνική υποδομή πολιτικής προστασίας και αντιμετώπισης τέτοιου μεγέθους ακραίων φαινομένων, που κλιμακώνονται διαρκώς, υστερεί παγκοσμίως και πρέπει να αναδιαμορφωθεί με στόχο τον περιορισμό των απωλειών.

Αναστολή της κλιματικής αλλαγής

Σε παγκόσμιο επίπεδο η κλιματική αλλαγή μπορεί μόνο να αντιμετωπιστεί με πολιτικές λύσεις απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα. Μόνο. Αλλά δυστυχώς βλέπουμε ότι οι εκλύσεις αερίων θερμοκηπίου συνεχίζουν να αυξάνονται και οι επενδύσεις στα ορυκτά καύσιμα το ίδιο.

Μετά από μια ανάπαυλα τεσσάρων μόλις χρόνων, η ζήτηση λιγνίτη αυξήθηκετο 2017, ενώ επενδύσεις σε ανανεώσιμες μορφές ενέργειας μειώθηκαν, παρ' όλο που τα ηλιακά πάνελ, οι ανεμογεννήτριες και άλλες τέτοιες τεχνολογίες γίνονται φθηνότερες και πιο αποτελεσματικές. Σε χώρες όπως η Ελλάδα οι ανανεώσιμες πηγές γίνεται πια ανταγωνιστικές προς τον λιγνίτη. Δεν υπάρχει πλέον δικαιολογία για την απεξάρτηση ούτε για την αύξηση των εκλύσεων.

Πρόβλεψη και αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής

Και αν βέβαια είναι ξεκάθαρο το τι πρέπει να γίνει για να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή στη ρίζα της, δηλαδή περιορίζοντας τις εκλύσεις αερίων θερμοκηπίου, δεν είναι καθόλου ξεκάθαρο τι πρέπει να γίνει σε τοπικό επίπεδο για την αντιμετώπιση των αποτελεσμάτων της κλιματικής αλλαγής, π.χ. όσον αφορά τη διαχείριση δασικών και αγροτικών εκτάσεων, πριν και μετά τις δασικές πυρκαγιές, διαχείριση ρεμάτων και χερσαίων υδρορροών για να αποφεύγονται οι πλημμύρες και οι κατολισθήσεις, προστασία της βιοποικιλότητας στη στεριά αλλά και στη θάλασσα, αποφυγή ανάπτυξης βιοτοξινών όπως η κόκκινη παλίρροια και οι επιβλαβείς ανθίσεις φυτοπλαγκτού, διασφάλιση της ποιότητας του αέρα.

Πολιτική προστασία δεν νοείται αν δεν υπάρχει πρόγραμμα αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεών της. Αν δεν υπάρχει πλάνο που λαμβάνει υπόψη του ότι τα φαινόμενα εντείνονται, αλλάζουν χαρακτήρα, τρόπο μετάδοσης και ταχύτητα και ότι ίσως να αντιμετωπίσουμε πρωτόγνωρες καταστάσεις, π.χ. με τοξικά ύδατα και εδάφη, αποψίλωση και διάβρωση, πυρκαγιές, πλημμύρες και καταστροφές εκεί που πριν δεν συνηθίζονταν.

Χρειαζόμαστε για παράδειγμα μοντέλα καιρού - κλίματος που θα προβλέπουν την πορεία της πυρκαγιάς με βάση πιθανές εστίες, ξηρότητα χλωρίδας και ισχύοντες ανέμους. Που θα μπορούν να αναπροσαρμόζουν τις αποδώσεις τους ενσωματώνοντας μετεωρολογικές παρατηρήσεις πεδίου για μεγαλύτερη βεβαιότητα στο αποτέλεσμα.

Αυτά τα μοντέλα θα περιλαμβάνουν τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής χλωρίδας και την αλλαγή χρήσης γης (πχ από δάση σε χαμηλή βλάστηση και θάμνους ή οικισμούς). Θα υπολογίζουν την αλλαγή βιοποικιλότητας και το τοπικό μικροκλίμα, τη διάβρωση και αποψίλωση του εδάφους, τα αποθέματα νερού και την ποιότητα του αέρα.

Για την καλύτερη πρόβλεψη της εμφάνισης και της εξέλιξης των πυρκαγιών, για παράδειγμα, υπάρχουν συνδυαστικά μοντέλα καιρού και φωτιάς τα οποία χρησιμοποιούνται σε διάφορες χώρες του κόσμου. Μια τέτοια υποδομή δημιουργήθηκε πειραματικά και στο Αστεροσκοπείο Αθηνών με καλά πρώτα αποτελέσματα και θα ήταν σημαντικό να αναπτυχθεί περαιτέρω ώστε να χρησιμοποιηθεί επιχειρησιακά στο εγγύς μέλλον. Επίσης μια παγκόσμια υποδομή πρόβλεψης κινδύνου πυρκαγιών έχει αναπτυχθεί από τη ΝΑSΑ - Goddard Institute for Space Studies στη Νέα Υόρκη, που έχει ήδη χρησιμοποιηθεί από την κυβέρνηση της Ινδονησίας και θα μπορούσε να προσαρμοστεί στα ελληνικά δεδομένα. Τέτοιες ενέργειες από την πλευρά της Πολιτικής Προστασίας θα μπορούσαν στο μέλλον να προσφέρουν πιο ακριβείς προειδοποιήσεις για τον κίνδυνο των πυρκαγιών και ταυτόχρονα επιχειρησιακή καθοδήγηση στη διάρκεια μιας πυρκαγιάς σε σχέση με την κατεύθυνση και την ταχύτητα διάδοσης της φωτιάς.

Όπως γράψαμε και παλιότερα εδώ στην "Αυγή", η Ελλάδα χρειάζεται επικαιροποιημένες μελέτες για την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της στη χώρα, κατά το πρότυπο των Εθνικών Εκθέσεων για την Κλιματική Αλλαγή στις ΗΠΑ και αλλού.

Χρειάζονται επίσης εθνικές υποδομές που θα εκμεταλλεύονται την επιστημονική γνώση και θα τη χρησιμοποιούν σε επιχειρησιακό επίπεδο, ώστε να συνεισφέρει πρακτικά στην πολιτική προστασία από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Θα πρέπει να αποβάλουμε τον φόβο για τους “τεχνοκράτες” και να ζητήσουμε τη βοήθειά τους στην πρόληψη και την αποτελεσματική αντιμετώπιση εκτάκτων φαινομένων.

Μετά από μια τρομακτική εμπειρία όπως αυτή στη Μάνδρα αλλά και στο Μάτι, μια δημοκρατική κοινωνία ανακάμπτει και θωρακίζεται όταν χρησιμοποιεί επικοδομητικά όλες τις κοινωνικές και επαγγελματικές δυνάμεις με στόχο το κοινό καλό.

* Η Νατάσσα Ρωμανού είναι ερευνήτρια - καθηγήτρια στη ΝΑSΑ και στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, Νέα Υόρκη

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL