Του Ηλία Αποστολίδη*
Πόσο πόνο μάς φέρνουν οι συμπολίτες μας, που έχασαν τη ζωή τους από τις δασικές πυρκαγιές; Πόσο κοστίζουν δεκάδες χιλιάδες στρέμματα καμένων δασών και πόσο θα επηρεάσουν την περιβαλλοντική ισορροπία; Πόση απογοήτευση προκαλούν οι αδυναμίες των μηχανισμών πρόληψης και καταστολής των δασικών πυρκαγιών, όταν κρίνονται ανίκανες να αντιμετωπίσουν φωτιές σαν αυτές της 23 Ιουλίου 2018;
Πως μπορεί η λύπη μας και η συγγνώμη μας να απαλύνουν τον πόνο των συγγενών των θυμάτων ή να υλοποιηθεί η υπόσχεσή μας προς τους νεκρούς συμπολίτες μας για μέτρα αντιμετώπισης παρόμοιων καταστάσεων;
Το γεγονός
Ο άνεμος ήταν δυτικός (λίβας) και το γνωρίζαμε από το πρωί, όταν ξεκίνησε η πυρκαγιά στα Γεράνεια (αέρας) και κινήθηκε προς τους οικισμούς της Κινέτας, που βρίσκονται βόρεια της εθνικής οδού. Όταν το απόγευμα ξέσπασαν φωτιές στην Καλλιτεχνούπολη και την Πεντέλη, τίποτε δεν έδειχνε τον κίνδυνο που διέτρεχαν οι περιοχές στον Νέο Βουτζά, στο Κόκκινο Λιμανάκι, στο Μάτι. Το μέτωπο της φωτιάς κινήθηκε με τεράστια ταχύτητα, εγκλώβισε όσους βρίσκονταν μεταξύ της Λεωφόρου Μαραθώνα και της θάλασσας, προκάλεσε την εκατόμβη των θυμάτων.
Τα δάση
Σήμερα, η μέγιστη πλειοψηφία των ελληνικών δασών είναι εκτός διαχείρισης, η ξυλεία παραμένει στα δάση, γιατί η συγκομιδή της και η πώλησή της είναι μη συμφέρουσα οικονομικά, η Δασική Υπηρεσία είναι σε κατάσταση πλήρους εγκατάλειψης και απαξίωσης, η δασική νομοθεσία, ειδικά από το 2014 (Νόμος 4280/2014) και μέχρι σήμερα, λειτουργεί κυρίως υπέρ των καταπατητών δημοσίων εκτάσεων, ο ορισμός του δάσους είναι για κλάματα, η προστασία των δασικών εδαφών (με έργα ορεινής υδρονομίας, με διαχείριση της βόσκησης, με αντιπυρικά έργα) είναι κοντά στο μηδέν.
Η συσσώρευση μεγάλων ποσοτήτων βιομάζας, σε σημαντικό βαθμό εύφλεκτης, είναι η καλύτερη βάση για την έναρξη και τη διάδοση μιας πυρκαγιάς. Η διαχείριση των δασών, που θα κρατούσε σε σταθερά επίπεδα την καύσιμη ύλη, είναι ανέκδοτο, ειδικότερα στην Αττική, που υπάρχει μόνο μια αρχαία διαχειριστική μελέτη, για τον εθνικό δρυμό Πάρνηθας.
Οι συνθήκες
Το 2007, όταν ξέσπασαν για πρώτη φορά οι γνωστές μεγα-πυρκαγιές στην Ελλάδα, δημιουργήθηκε για 2-3 ημέρες κενό εξουσίας και το κράτος παρέπαιε. Τότε μάθαμε πως καίγονται και τα ελατοδάση, πως οι καιρικές συνθήκες μπορούν να δημιουργήσουν από μόνες τους καταστάσεις τρομακτικών καταστροφών στα δάση, πως μπορούν από διαφορετικές αιτίες να καίγονται ταυτόχρονα η Πελοπόννησος (όλη), η Εύβοια, ο Γράμμος. Ένα μήνα νωρίτερα είχε καεί η Πάρνηθα, αλλά θα μπορούσε την περίοδο των μεγα-πυρκαγιών να καίγεται, περίπου ανεξέλεγκτα, και οποιοδήποτε άλλο μέρος της χώρας.
Η κλιματική αλλαγή
Εάν άρχισαν να φαίνονται στην Ελλάδα τα πρώτα σημάδια της κλιματικής αλλαγής, τότε αυτά είναι οι ξαφνικές πλημμύρες και οι καταστρεπτικές πυρκαγιές. Και τα δύο φαινόμενα έχουν σχέση με τα δάση και είναι αυτά που πληρώνουν πρώτα τις συνέπειες, οι οποίες αμέσως μετά μετατρέπονται σε ανθρωποθυσίες.
Η πλημμύρα Μάνδρας και Νέας Περάμου τον Νοέμβριο του 2018, οι αντίστοιχες της Σαμοθράκης και της Σύμης, οι μεγα-πυρκαγιές του 2007 και οι φωτιές της 23ης Ιουλίου 2018 έχουν έναν κοινό παρονομαστή. Είναι φαινόμενα με τεράστια ένταση, προκάλεσαν πολύ σημαντικές ζημιές και είναι πάνω από τις γνωστές κλίμακες αξιολόγησης.
Η κλιματική αλλαγή διαβρώνει τις υπάρχουσες ισορροπίες και εισάγει νέες κλιματικές συνθήκες, που είναι άγνωστες και μη προβλέψιμες. Οι πυρκαγιές και οι πλημμύρες είναι φαινόμενα που θα απασχολούν όλο και πιο συχνά τη χώρα μας, αλλά και όλο τον κόσμο.
Η οργάνωση
Η φωτιά είναι πόλεμος και σε έναν πόλεμο οργανώνεις τον χώρο, έχεις πολεμοφόδια, εφεδρείες, στρατό, συμμάχους και αντιπάλους. Αν αντίπαλος είναι μόνο η φωτιά, τότε τα σχέδιά σου, έχουν χάρτες, γραμμές άμυνας, τρόπους διαφυγής, σταθμούς συγκέντρωσης, μέσα μεταφοράς. Όταν το σχέδιο Α δεν πετυχαίνει, τότε πηγαίνεις στο σχέδιο Β.
Οι πυρκαγιές της 23ης Ιουλίου 2018 έδειξαν πως το υπάρχον σχέδιο δασοπροστασίας στάθηκε ανίκανο να προστατεύσει ανθρώπινες ζωές και δάση από την απόλυτη καταστροφή.
Η εμφάνιση νέων καιρικών φαινομένων, πολύ μεγάλης έντασης, ίσως είναι ένας από τους λόγους αποτυχίας. Είναι άξιο σχολιασμού πως οι κατασκηνώσεις δεν είχαν θύματα, αν και βρέθηκαν πάρα πολύ κοντά στο περίγραμμα της φωτιάς.
Η Δασική Υπηρεσία
Η λύση ιδιοκτησιακών προβλημάτων, που ταλανίζουν τα δάση, κάνει πιο εύκολη την διαχείρισή τους, ενώ το Κτηματολόγιο και οι δασικοί σάρτες ξεκαθαρίζουν τους ιδιοκτήτες και τις επιτρεπόμενες χρήσεις.
Το πρακτέο
Αν το Κόκκινο Λιμανάκι και το Μάτι είχαν την εθνική οδό και τις παραλίες που είχε η Κινέτα, μάλλον δεν θα μιλούσαμε σήμερα για την τεράστια ανθρωπιστική καταστροφή που ζούμε σήμερα. Ο συνδυασμός του φαινομένου του «εγκλωβισμού» μεταξύ της Λεωφόρου Μαραθώνα και μιας αφιλόξενης παραλίας και του λίβα, που μετέφερε με τεράστια ταχύτητα το μέτωπο της φωτιάς, είχαν τρομακτικά αποτελέσματα, δυσανάλογα με την έκταση και τον χρόνο διάρκειας της φωτιάς.
Τέτοιες περιοχές όμως υπάρχουν και σε άλλα τμήματα του νομού, σε όλο το παραλιακό μέτωπο της ανατολικής Αττικής, από το Δήλεσι μέχρι το Λαύριο. Ακόμη, παρόμοιες είναι οι συνθήκες στην Κασσάνδρα, τη Σιθωνία και σε πολλά άλλα μέρη της χώρας. Κάνουμε κάτι άμεσα ή περιμένουμε να καταλαγιάσει η οργή και να λειτουργήσει καλύτερα το μυαλό;
Πόνος και κόστος και απογοήτευση είναι οι συνέπειες μιας δασικής πολιτικής που δεν χαράχτηκε ποτέ, μιας νοσηρής κατάστασης σε υπηρεσίες και κρατικές δομές, που αποποιούνται τις ευθύνες τους και διαιωνίζουν ένα κακό παρελθόν. Οι τομές δεν έγιναν, οι δασολόγοι κραυγάζουν αλλά δεν τους ακούει κανείς:
* Στα δάση χρειάζεται πρόληψη και οργάνωση του χώρου ώστε να μειώνονται στο ελάχιστο οι ζημιές από τις φωτιές.
* Οι πλημμύρες δεν αποφεύγονται με έργα μέσα στις πόλεις, αλλά με διαχείριση όλης της λεκάνης απορροής τους.
* Η Δασική Υπηρεσία είναι μια κατατεμαχισμένη Υπηρεσία σε πολλά υπουργεία και χρειάζεται να ξαναγίνει ενιαία.
* Η διαχείριση των δασών έχεις πλήρως εγκαταλειφθεί και όσο παρατείνεται αυτό, τόσο πιο καταστρεπτικές θα είναι οι δασικές πυρκαγιές.
* Οι παλαιότερες κομματικές πολιτικές και τα Μνημόνια διέλυσαν την άλλοτε κραταιά Δασική Υπηρεσία, έστειλαν στη σύνταξη έμπειρο προσωπικό, ενώ την άφησαν χωρίς επαρκή στελέχωση και τον απαραίτητο εκσυγχρονισμό.
Αν θέλουμε να μην πάει και αυτή η ανθρωποθυσία χαμένη, τότε σήμερα ξεκινάμε να οργανώνουμε την αυριανή ημέρα, με ανοιχτά μυαλά και μάτια, μαζί με όλους όσοι έχουν την ίδια φιλοδοξία.
* Ο Ηλίας Αποστολίδης είναι δασολόγος
