Της Δρ Χριστίνας Θεοχάρη*
Με αφορμή τη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Κλίμα στις 21-23 Σεπτεμβρίου 2019 στη Νέα Υόρκη, πάνω από πέντε χιλιάδες κινητοποιήσεις οργανώθηκαν σε όλο τον κόσμο με πρωτοστατούντες τους μαθητές και τη συμμετοχή χιλιάδων πολιτών, που διαδήλωσαν δυναμικά ζητώντας αποτελεσματικές δράσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Παράλληλα, 32 αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων με κοινή διακήρυξή τους, ενόψει της συνόδου κορυφής, ένωσαν τις φωνές τους, ζητώντας περισσότερο φιλόδοξους στόχους για το κλίμα.
Η κλιματική αλλαγή που οφείλεται στις ανθρωπογενείς δραστηριότητες αποτελεί πλέον κεντρική πρόκληση του 21ου αιώνα. Μέρα με τη μέρα, οι επιπτώσεις της γίνονται αισθητές σε ολόκληρο τον πλανήτη, μέσω της δραματικής αύξησης της συχνότητας και της έντασης των ακραίων καιρικών φαινομένων όπως: καύσωνες, πλημμύρες, ξηρασίες, τήξη των πάγων, άνοδος της στάθμης της θάλασσας, ανεξέλεγκτες πυρκαγιές που οδηγούν στην καταστροφή αρχέγονων δασών όπως του Αμαζονίου, καταστροφή της βιοποικιλότητας που ενσωματώνει εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνων εξελικτικής ιστορίας, κρίκος της οποίας είναι και ο άνθρωπος, καταστροφικές συνέπειες στη γεωργία με επακόλουθο την πείνα σε εκτεταμένες περιοχές του πλανήτη, που οδηγεί μεταξύ άλλων στην εκρίζωση των ανθρώπων από τις εστίες τους. Μια νέα κατηγορία προσφύγων υπάρχει ήδη, «οι περιβαλλοντικοί πρόσφυγες».
Σοκάρουν τα στοιχεία έρευνας που έφερε στο φως της δημοσιότητας τις προηγούμενες ημέρες η εφημερίδα “New York Times” (12.9.2019). Σύμφωνα με αυτήν, τα ακραία καιρικά φαινόμενα οδήγησαν στον εκτοπισμό επτά εκατομμυρίων ανθρώπων τους πρώτους έξι μήνες του 2019. Τα συγκεκριμένα νούμερα αναμένεται να καταστήσουν το 2019 μια από τις πιο καταστροφικές χρονιές εδώ και δύο περίπου δεκαετίες.
Η παγκόσμια κοινότητα είναι αντιμέτωπη με ένα πρωτόγνωρο πολυπαραμετρικό φαινόμενο και ταυτόχρονα μια ασύμμετρη απειλή για το παρόν και το μέλλον, καθώς οι προβλέψεις γίνονται στη βάση επιστημονικών σεναρίων με πολλές αβεβαιότητες που καθιστούν το φαινόμενο ακόμα πιο απρόβλεπτο.
Μαραθώνιος μετά το Κιότο
Το πρώτο δεσμευτικό πλαίσιο που εντάχθηκε στη Σύμβαση για την Κλιματική Αλλαγή του ΟΗΕ ήταν Πρωτόκολλο του Κιότο που υιοθετήθηκε τον Δεκέμβριο του 1997, τέθηκε σε ισχύ το 2005, ίσχυσε μέχρι το 2012 και προέβλεπε συνολική μείωση των εκπομπών τουλάχιστον κατά 5% την πενταετία 2008 - 2012 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990.
Μετά το πέρας της ισχύος του, άρχισε ένας μαραθώνιος διαπραγματεύσεων για τη διάδοχη κατάσταση και το 2015 στην COP21 είχαμε τη συμφωνία - ορόσημο των Παρισίων, η οποία ετέθη σε ισχύ στις 4 Νοεμβρίου 2016, αφού επικυρώθηκε από τουλάχιστον 55 χώρες που αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το 55% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Σε αυτήν οι κυβερνήσεις συμφώνησαν να συγκρατήσουν την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη σε επίπεδα κάτω από τους 2 βαθμούς Κελσίου πάνω από τη θερμοκρασία της προβιομηχανικής περιόδου και να συνεχίσουν τις προσπάθειες να την περιορίσουν στον 1,5 βαθμό Κελσίου.
«Η Συμφωνία των Παρισίων παραμένει ο ακρογωνιαίος λίθος των παγκόσμιων προσπαθειών για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο αναδιαπραγμάτευσης». Δήλωση των ηγετών της Ε.Ε. στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Ιούνιο του 2017.
Οι ΗΠΑ ένας από τους μεγαλύτερους ρυπαντές, αποχώρησαν από τη συμφωνία με απόφαση του Προέδρου Τραμπ, ανοίγοντας τον ασκό του Αιόλου, καθώς μπορούν να επηρεάσουν και άλλες χώρες, υπονομεύοντας έτσι τη συμφωνία.
Αντιμέτωποι με τις επιλογές μας
Ερχόμενοι στα καθ’ ημάς, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής μας φέρνουν αντιμέτωπους με λανθασμένες πρακτικές και επιλογές, αστοχίες, αβελτηρίες και τη λογική του πρόσκαιρου οφέλους.
Μπαζωμένα ή χτισμένα ρέματα που σαρώνονται από ακραία καιρικά φαινόμενα συμπαρασύροντας ανθρώπινες ζωές και περιουσίες, χτισμένοι ή αποκλεισμένοι αιγιαλοί και παραλίες, αυθαίρετη δόμηση μέσα σε δάση. Γέφυρες ασυντήρητες, ξεχασμένες που τις σαρώνουν οι παρατεταμένες και μεγάλης έντασης βροχοπτώσεις. Η Κορώνεια ξεβράζει πάλι νεκρά ψάρια διότι έχουν εγκαταλειφθεί τα έργα που την υποστηρίζουν υδρολογικά. Οι γεωτρήσεις πηγαίνουν όλο και βαθύτερα στη Θεσσαλία με μεγάλο ενεργειακό κόστος και εξαγωγή υφάλμυρου νερού που σταδιακά οδηγεί σε φαινόμενα ερημοποίησης. Κατασπατάληση νερού σε πεπαλαιωμένα δίκτυα και μεθόδους ποτίσματος. Καμία μέριμνα προληπτικών έργων προστασίας (αντιπυρικές ζώνες, καθαρισμός της καύσιμης ύλης κ.λπ.) στα δάση μας, όπου στις πολλές πυρκαγιές που συμβαίνουν τα καλοκαίρια απειλούνται ζωές και περιουσίες. Θάβουμε τα σκουπίδια μας κατά 82%, ανακυκλώνουμε μόνο το 16% και κομποστοποιούμε το 2%, όταν ο μέσος όρος των κρατών της Ε.Ε. είναι ανακύκλωση γύρω στο 25% και κομποστοποίηση περί το 18%, ενώ υπάρχουν και πέντε χώρες που θάβουν λιγότερο από το 1% των απορριμμάτων τους. Σε πολλά μέρη της χώρας μας έχουμε έντονα φαινόμενα διάβρωσης των ακτών. Το γεγονός αυτό όμως δεν ανακόπτει την τάση να πλησιάζουμε όλο και περισσότερο τη θάλασσα, ενώ τα μηνύματα λόγω της αναμενόμενης αύξησης της στάθμης της είναι όλο και πιο ανησυχητικά.
Τι συμβαίνει λοιπόν;
Ο τρόπος με τον οποίο αναπτυχθήκαμε, και διαχειριστήκαμε το περιβάλλον σε όλες τις εκφάνσεις του, συγκρούεται πλέον με την πραγματικότητα που διαμορφώνει η κλιματική αλλαγή και σε αυτήν οφείλουμε να προσαρμοσθούμε.
Στη μείζονος σημασίας πρόκληση που θα μας ακολουθεί τον 21ο αιώνα είναι αναγκαίος ένας οδικός χάρτης για τη χώρα μας που θα επικαιροποιείται και σε κάθε περίπτωση θα υπερβαίνει χρονικά κοντόθωρες προσεγγίσεις.
Έχοντας ως βάση την Εθνική Στρατηγική για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (Ν. 4414/16), πρέπει να ολοκληρωθούν άμεσα τα Περιφερειακά Σχέδια και το κυριότερο να εφαρμοσθούν. Μέσω αυτών πρέπει να: θωρακίσουμε τον αστικό χώρο, το δομημένο περιβάλλον και τις υποδομές (γέφυρες, λιμάνια, φράγματα κ.λπ.) στα ακραία καιρικά φαινόμενα, να διαχειρισθούμε αποτελεσματικά τους υδατικούς πόρους, να δημιουργήσουμε αντιπλημμυρική προστασία, να αναπτύξουμε καλλιέργειες ανθεκτικές στην ξηρασία, να εφαρμόσουμε δασικές πρακτικές με επιλογή δένδρων λιγότερο ευάλωτων στις πυρκαγιές, να αναπτύξουμε τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, να δημιουργήσουμε συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης και πολλά άλλα.
Η προσαρμογή αυτή πρέπει να γίνει με επιλογές που θα βασίζονται στην επιστημονική γνώση. Παράλληλα, πρέπει να έχει και κοινωνική προστιθέμενη αξία για να μη δημιουργήσει κοινωνικό χάσμα και να αντισταθμίζει τις απώλειες που μπορεί να υπάρξουν, διασφαλίζοντας μια δίκαιη μετάβαση (just transition) σε ένα νέο μοντέλο σχεδιασμού, παραγωγής και κατανάλωσης.
* Η Δρ Χριστίνα Θεοχάρη είναι περιβαλλοντολόγος μηχανικός
