Ένας πρωτοφανής "πόλεμος", που πέρασε στα ψιλά, εκδηλώθηκε λίγο πριν από τις εκλογές, τον Ιούνιο. Πρωταγωνιστής το συλλογικό σύστημα "Ανταποδοτική ανακύκλωση" (τα σπιτάκια της ανακύκλωσης όπου οι πολίτες διαθέτουν τα απόβλητα συσκευασίας και λαμβάνουν ανταποδοτικά κουπόνια προς εξαργύρωση σε συμβεβλημένα σούπερ μάρκετ).
Το αρμόδιο όργανο της πολιτείας που εποπτεύει και ελέγχει όλα τα Συλλογικά Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης για τη λειτουργία τους και την τήρηση των θεσμοθετημένων κανόνων διαφάνειας, ο Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης, ουδέποτε κατάφερε να συζητήσει και να αξιολογήσει το νέο εξαετές επιχειρησιακό σχέδιο του παραπάνω φορέα για την περίοδο 2018 - 2023. Το Διοικητικό του Συμβούλιο, το οποίο εκ του νόμου απορρίπτει ή εγκρίνει τα σχέδια, δεν κατάφερε να αποφανθεί, αφού σε τρεις προγραμματισμένες κατά σειρά συνεδριάσεις η "Ανταποδοτική ανακύκλωση", μετερχόμενη διαφόρων μεθόδων, από πρόσκληση αστυνομικών δυνάμεων για σύλληψη των μελών του έως εξώδικα εις βάρος τους, τορπίλισε τη διαδικασία.
Όλα αυτά οδήγησαν τέσσερα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου (Θ. Κάρδαρης, Χρ. Ευθυμιάτου, Μπ. Μπιλίνης, Αθ. Παναγιώτου) στις 4 Ιουλίου, μία ημέρα μετά την τρίτη αποτυχημένη απόπειρα συνεδρίασης του Δ.Σ., να καταγγείλουν δημόσια ότι "η κατάσταση που δυστυχώς έχει διαμορφωθεί την τελευταία δεκαπενταετία είναι τοξική και ξεπερνά τις σημερινές δυνάμεις του Διοικητικού Συμβουλίου του ΕΟΑΝ και του ίδιου του Οργανισμού, ενδεχομένως δε εμπίπτει και στις αρμοδιότητες του εισαγγελέα Διαφθοράς. Για την εξυγίανση της κατάστασης χρειάζεται ισχυρή πολιτική βούληση". Θύμισαν ότι η χώρα κινδυνεύει από την Ε.Ε. με κυρώσεις, καθώς τα ποσοστά ανακύκλωσης είναι απογοητευτικά και το 80% και άνω των σύμμεικτων απορριμμάτων οδηγείται στην ταφή.
Ταυτόχρονα, ξεκαθάριζαν πως "οι εταιρείες - φορείς συστημάτων ανακύκλωσης είναι με βάση τον νόμο μη κερδοσκοπικές, λειτουργούν χάριν δημοσίου συμφέροντος και διαχειρίζονται τον κοινωνικό πόρο των εισφορών των υπόχρεων, που οφείλουν να τον κάνουν ανακύκλωση. Εκ των πενιχρών αποτελεσμάτων στους στόχους ανακύκλωσης που δεσμεύουν τη χώρα, αλλά και από τις υπηρεσιακές εισηγήσεις αξιολόγησης των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης συσκευασιών που ως μέλη του ΕΟΑΝ έχουμε στα χέρια μας, αποδεικνύεται δυστυχώς ότι η διαχείριση των εισφορών ανακύκλωσης δεν αξιοποιείται αποτελεσματικά για τον σκοπό για τον οποίο έχουν θεσπιστεί".
Όπως είναι γνωστό, με τα συστήματα είναι συμβεβλημένες επιχειρήσεις που παράγουν, διακινούν, εμπορεύονται συσκευασίες και άρα έχουν προεισπράξει το τέλος ανακύκλωσης από τους πολίτες καθώς αυτό είναι ενσωματωμένο στη τιμή του προϊόντος.
Σωρεία παραβάσεων και πλημμελειών
Προφανώς η συμπεριφορά της "Ανταποδοτικής" συνδέεται με την απόρριψη από την αρμόδια υπηρεσία του ΕΟΑΝ του επιχειρησιακού της σχεδίου, αλλά και τη διαπίστωση σωρείας προβλημάτων και κενών στη λειτουργία της κατά παράβαση του Νόμου 4496/2017 για την ανακύκλωση. Μη συμμόρφωση διαπιστώνει και για το άλλο σύστημα, των μπλε κάδων. Στην εισήγησή της με ημερομηνία 12 Ιουλίου διατυπώνει πλήθος παρατηρήσεων και από αυτήν προκύπτει πως από πέρυσι τον Μάρτιο έχει επιστρέψει τέσσερις φορές το σχέδιο με παρατηρήσεις προς συμμόρφωση. Ενδεικτικά και όχι εξαντλητικά, εντόπισε τη μη επίτευξη των στόχων ανακύκλωσης αλλά και πλημμελή εφαρμογή της βασικής μεθόδου συλλογής, των Κέντρων Ανταποδοτικής Ανακύκλωσης (ΚΑΑ).
Όπως επισημαίνει, "ο αριθμός των λειτουργούντων ΚΑΑ ήταν πολύ μικρότερος του προβλεπόμενου στο αρχικό επιχειρησιακό σχέδιο του φορέα, ο αριθμός των λειτουργούντων ΚΑΑ για τα έτη 2009 και 2010 που δηλώνονταν από τον φορέα ΣΣΕΔ στις αντίστοιχες αιτήσεις εκθέσεις του υπερέβαινε αυτόν που υπήρχαν στη διάθεσή του, όπως προέκυψε από τον έλεγχο τιμολογίων αγοράς που υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του οικονομικού - διαχειριστικού ελέγχου που διενήργησε ο φορέας ελέγχου για λογαριασμό του ΕΟΑΝ, 27 από τα 80 διαθέσιμα ΟΚΑΑ (Ολοκληρωμένα Κέντρα Ανταποδοτικής Ανακύκλωσης) κατά τα έτη 2015 - 2017 βρίσκονταν αποθηκευμένα και δεν είχαν τοποθετηθεί, χωρίς να αναφέρονται οι λόγοι για τους οποίους συνέβη αυτό, δεν προσδιορίζεται με σαφήνεια ο διαθέσιμος σήμερα εξοπλισμός συλλογής, ήτοι πόσα είναι τα υφιστάμενα ΚΑΑ (καταλαμβάνουν έκταση 1 - 1,5 τετραγωνικά) και πόσα τα ΟΚΑΑ (καταλαμβάνουν έκταση 7 με 12 τετραγωνικά) και η ακριβής χωροθέτησή τους, ποια η τεχνολογία (τεμαχισμός ή συμπίεση), η δυναμικότητα και η αποθηκευτική ικανότητα των αυτόματων μηχανημάτων που είναι εγκατεστημένα σε κάθε υφιστάμενο ΚΑΑ και ΟΚΑΑ".
Επίσης το μεγαλύτερο ποσοστό των συλλεχθέντων αποβλήτων συσκευασίας που δηλώνονται από το σύστημα και συμβάλλουν στη συνολική του επίδοση δεν αντιστοιχεί σε ποσότητες που συγκεντρώθηκαν μέσω της βασικής μεθόδου συλλογής αλλά σε ποσότητες ΒΕΑΣ (Βιομηχανικά και Εμπορικά Απόβλητα Συσκευασίας), καθώς από τα ΟΚΑΑ συλλέχθηκαν το 24% των συνολικών ποσοτήτων το 2016, 7% το 2017 και 21% το 2018.
Παρατηρείται μεγάλη απόκλιση από τη δέσμευση για επίτευξη πανελλαδικής κάλυψης, αφού "μέχρι και το 2017 ο φορέας είχε σε ισχύ συμβάσεις με μόλις 18 ΟΤΑ, οι περισσότεροι από τους οποίους στους Νομούς Αττικής και Θεσσαλονίκης, δεν τεκμηριώνεται ότι καλύπτονται πληθυσμιακά οι ΟΤΑ στους οποίους έχει παρουσία (π.χ. εμφανίζεται ένα μόνο ΟΚΑΑ σε ολόκληρο τον Δήμο Θεσσαλονίκης το 2017), δεν αναφέρονται σε κανένα σημείο του αναθεωρημένου σχεδίου οι λόγοι απομάκρυνσης των ΟΚΑΑ από συγκεκριμένους ΟΤΑ (π.χ. Δήμοι Χολαργού, Θεσσαλονίκης, Αμαρουσίου, Ηρακλείου κ.λπ.) ή τυχόν προβλήματα που προέκυψαν και πώς αντιμετωπίστηκαν".
Σύστημα μπλε κάδων: Θολά τα οικονομικά στοιχεία
Η αρμόδια υπηρεσία του ΕΟΑΝ, στην εισήγησή της με ημερομηνία 27.6, επιστρέφει και το επιχειρησιακό σχέδιο του συστήματος συσκευασιών της "Ελληνικής Εταιρείας Αξιοποίησης Ανακύκλωσης Α.Ε.". Διαπιστώνει, μεταξύ άλλων, ότι από το προηγούμενο σχέδιο επιτυγχάνονται οι θεσμοθετημένοι στόχοι ανακύκλωσης συνολικά και ανά υλικό, με εξαίρεση την επίδοση στην ανακύκλωση γυαλιού, η οποία, αν και συνεχώς βελτιούμενη, δεν επιτυγχάνει τον στόχο του 60%.
Σε ό,τι αφορά το σύνολο των οικονομικών δεδομένων και υπολογισμών, ήτοι ισοζύγιο εσόδων - εξόδων, μελέτη υπολογισμού χρηματικών εισφορών, μελέτη προσδιορισμού του βελτιστοποιημένου κόστους συλλογής, παρατηρεί ότι ο φορέας δεν αναλύει λεπτομερώς τα επιμέρους κόστη, δεν τεκμηριώνει επαρκώς όλες τις παραδοχές και δεν έχει καταθέσει συνοδευτικά επεξεργάσιμα αρχεία υπολογισμών όπως έχει επανειλημμένως ζητηθεί εγγράφως. Επιπλέον θα πρέπει να συμπεριλάβει την εξέλιξη του ειδικού αποθεματικού, αλλά και να αναλύσει "τα οικονομικά στοιχεία που συνιστούν το διοικητικό κόστος προκειμένου η υπηρεσία να μπορέσει να επαληθεύσει την τήρηση του ορίου του 10% επί των εσόδων του φορέα από εισφορές ανά έτος".
