Του Νίκου Δόικου*
Συζητώντας για τους «συστημικούς οικονομολόγους» στον διαδικτυακό διάλογο protovuliadialogou/Athens/Brussels/NewYork, είχα προτείνει να τους κατατάξουμε στις τρεις γνωστές κατηγορίες του ομότιτλου σπαγγέτι γουέστερν: στους «καλούς», τους «κακούς» και τους υπηρέτες (αντί των «άσχημων»).
Σπανίζουν οι «καλοί» στα τηλεοπτικά παράθυρα. Στους «κακούς» οφείλουμε κατανόηση και επαγρυπνούσα ανοχή. Με τους υπηρέτες, όμως, τι κάνουμε; Πρόκειται για ορκισμένες θεραπαινίδες του συστήματος, αστέρες των διεθνών τηλεοπτικών δικτύων, τελάληδες των συστημικών σχεδιασμών.
Οι πιο γνωστοί, ακόμα και κάτοχοι διεθνών διακρίσεων, έχουν σπουδάσει πολυτελώς, έχουν ζήσει πολυτελώς και έχουν βραβευθεί πολυτρόπως με δαπάνες χρηματοπιστωτικών κολοσσών ή και μεμονωμένων διεθνών «παιχτών». Έτσι, είναι «λογικό» οι προφητείες τους για την Ευρωζώνη ή για την οικονομία των ΗΠΑ να ακολουθούν τα επενδυτικά σενάρια των αφεντικών τους.
Θα τους ακούσετε να προβλέπουν την κατάρρευση της Ευρωζώνης ή τη χρεοκοπία εθνικών οικονομιών με την ίδια ευκολία που οι πάτρωνές τους κερδοσκοπούν πάνω στον φόβο για τα αντίστοιχα ενδεχόμενα. Παρότι, κατά κόρον, διαψεύδονται, δεν θα ακούσετε ποτέ κάποιο απολογητικό σχόλιο. Έχουν συνείδηση του ρόλου τους. Διαμορφώνουν «κλίμα» ξεπουλώντας την επιστημονική αλήθεια και καταδικάζοντας την πολιτική οικονομία στην εσχάτη των ποινών που συνιστά η χειραγώγησή της. Ασφαλώς, η συγκεκριμένη κατηγορία «ειδικών» εκπροσωπείται και στην Ελλάδα από ευάριθμους δοκιμαστές των ανοχών και της αισθητικής μας.
Σε πείσμα των ψευδοπροφητειών τους, αντί της διάλυσης είναι πιθανότερο να δούμε διορθωτικές κινήσεις πολιτικής και δημοσιονομικής σύγκλισης στην Ευρωζώνη, κάτω από την πίεση των αντίστοιχων κοινωνιών, ενδυνάμωση της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής άμυνας και ενιαίους προϋπολογισμούς ισορροπίας μεταξύ πλεονασματικών και ελλειμματικών οικονομιών.
Υπό την προϋπόθεση ότι θα επικρατήσουν εκείνες οι πολιτικές αντιλήψεις, οι οποίες, χωρίς να θεοποιούν τον Keynes, υιοθετούν τη δοκιμασμένη συνταγή του: «The boom not the slump, is the right time for austerity at the treasury», σε ελεύθερη μετάφραση, μέτρα λιτότητας υιοθετούνται κατά την ανάπτυξη και όχι κατά την ύφεση.
Από την άλλη μεριά, νομίζω πως, σταδιακά, Ε.Ε. και ΗΠΑ, θα υποχρεωθούν να αποδεχτούν τους όρους του αναδυόμενου πολυκεντρικού πλανητικού συστήματος (Ε.Ε., ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία, Ινδία, BRICS, Ιαπωνία, Λατινοαμερικανική Ένωση προς το παρών) και να αναπροσαρμόσουν τις πολιτικές τους.
Κρίση ρευστότητας
Έρχομαι, τώρα, στο θέμα που τέθηκε από αρκετούς φίλους. Τι είδους είναι η δεκάχρονη κυλιόμενη κρίση; Μα, κρίση ρευστότητας. Κάτι που φαίνεται ξεκάθαρα όταν ξεφύγουμε από τις θεαματικές περιφερειακές εκφάνσεις της Κρίσης -«κρίση» χρέους εδώ, πιστωτική εκεί, κρίση υπερδιογκωμένου τομέα ακινήτων παραπέρα- και απλώς ελέγξουμε το ταμείο.
Όσοι μιλούν για κρίση υπερσυσσώρευσης, κάνουν ένα θεμελιώδες λάθος. Περιορίζονται στις ετήσιες εκθέσεις των μεγάλων τραπεζών και χάνουν την ουσία. Θα ήταν όντως κρίση υπερσυσσώρευσης εάν επρόκειτο για πραγματικό κεφάλαιο. Τώρα ξέρουμε ότι δεν είναι. Συσσώρευσαν τιτλοποιημένο κεφάλαιο. Κεφάλαιο χωρίς αντίκρισμα. Κοινώς, αέρα κοπανιστό.
Επιπροσθέτως δε, σε τούτο το αλόγιστο παιχνίδι του τοξικού τζόγου, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, «έριξαν» και τα ρευστά διαθέσιμα, το κεφαλαιακό μαξιλάρι ασφαλείας των τραπεζικών αποθεματικών επιτείνοντας τη σοβαρή κρίση ρευστότητας.
Για να ακριβολογήσω, «πληρώνουμε» την κρίση ρευστότητας του 2007-08, η οποία επήλθε ως λογικό επακόλουθο της τοξικής κερδοσκοπικής αμετροέπειας ενός μικρού αριθμού χρηματοπιστωτικών και ασφαλιστικών κολοσσών.
Ας δούμε πώς:
Η «μαύρη τρύπα» των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων των Fannie Mae και Freddie Mac υπερέβη τα 5,3 τρισ. δολάρια. Η κρατικοποίηση, η διάσπαση και η πώλησή τους δεν απέφερε ούτε το 1/20 της ζημίας. Το κόστος των σωστικών παρεμβάσεων που ακολούθησαν (πτώχευση της Lehman Bros, εξαγορά της Bear Stearns, κρατικοποίηση της βρετανικής Northern Rock, εξαγορά του 79% του ασφαλιστικού γίγαντα AIG από το αμερικανικό Δημόσιο, εξαγορά της Merril Lynch, διάσωση της HBOS από τη Lloyds και της Fortis από την ΕΚΤ, καθώς και δεκάδων χρηματοπιστωτικών και ασφαλιστικών επιχειρήσεων προσέγγισε τα 5 τρισ. δολάρια.
Κοντολογίς, λείπουν δέκα τρισεκατομμύρια και οι φίλοι της δυτικής ακτής του Ατλαντικού επιδιώκουν πολυμερή ανάληψη της ευθύνης. Σε ευρωατλαντική (τουλάχιστον) βάση.
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, με σημαντική εμπειρία επιχειρηματικού πεδίου, επέλεξε να επισκεφτεί πρώτη τη Σαουδική Αραβία στην πυρίκαυστη ζώνη και να πετύχει συμφωνία αγοράς αμερικανικών οπλικών συστημάτων από τους Σαουδάραβες ύψους 110 δισ. δολαρίων άμεσα και 380 δισ. δολαρίων με ορίζοντα δεκαετίας.
Με ένα χρέος που ξεπερνά τη συνταγματικώς καθοριζόμενη οροφή των 14,3 τρισ. δολαρίων, προσεγγίζοντας το 10% του πλανητικού χρέους των 217 τρισ. δολαρίων, θα ήταν ιδιαίτερα παρακινδυνευμένη η έκδοση 10 τρισ. δολαρίων αποκλειστικά από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα και ίσως μοιραία για το δολάριο.
Από την άλλη μεριά, παρά τις ασφυκτικές πιέσεις, η ΕΚΤ επιλέγει σκληρό, σταθερό και υψηλού κύρους ευρώ, θέτοντας, βεβαίως, έτσι σε κίνδυνο την κίνηση των καταθέσεων, ασχέτως ορίου, και, συνολικά, την τραπεζική πίστη.
Αυτήν ακριβώς την ανοιχτή πλέον διαμάχη γύρω από τη μεθοδολογία κάλυψης της (αρχικώς) αμερικανικής «μαύρης τρύπας» των 10 τρισ., που εν τω μεταξύ έχει επηρεάσει και τις ευρωπαϊκές οικονομίες, καλούνται να πληρώσουν οι εργαζόμενοι Ευρωπαίοι και Αμερικανοί πολίτες με τον κατατεθειμένο σωματικό και πνευματικό τους ιδρώτα.
Απέναντι σε τούτη την πρωτοφανή σε όγκο κρίση ρευστότητας, όπου δοκιμάζονται οι αντοχές του κυρίαρχου οικονομικού μοντέλου, θα δοκιμαστούν, εξίσου, και οι ανατρεπτικές δυνάμεις. Θα δοκιμαστεί η αποφασιστικότητα και η ικανότητά τους να υπερβούν τη βολική για τους κυβερνήτες 2009 - 2015 αντιμετώπιση της «κρίσης» μέσω κοπτοραπτικής μισθών, συντάξεων, καταθέσεων και υπερφορολόγησης και να εμπεδώσουν συστήματα ραγδαίας διεύρυνσης των εγχώριων προϊόντων. Να καλύψουν δηλαδή τις ανάγκες ρευστότητας με πραγματικά αναπτυξιακά πλεονάσματα.
Από τη μία μεριά το φτωχό ταμείο και, από την άλλη, η πρωτοφανής ανθρωπιστική κρίση πιστοποιούν την κατάρρευση του συστήματος. Το πέρασμα σε ένα διαφορετικό, κατά το δυνατόν, ανθρωποκεντρικό σύστημα κάθε άλλο παρά ανώδυνο θα είναι. Είναι όμως αναγκαίο να επισπευσθεί. Το απαιτούν τα ακραίως δοκιμαζόμενα όρια των κοινωνικών ανοχών και αντοχών.
Κοινωνίες και οικονομίες μπορούν να αυτονομηθούν από την ασφυκτική χειραγώγηση των «αγορών» και τη νεοφιλελεύθερη τραγωδία όταν συναποφασίσουν να ενεργοποιήσουν ένα πολυκεντρικό χρηματοδοτικό μοντέλο, να εξορθολογήσουν τις δαπάνες και να εκμεταλλευτούν, σε συνεργατική - διακοινωνική βάση, τις πλουτοπαραγωγικές πηγές και δυνάμεις τους, αξιοποιώντας, παράλληλα, τις ευκαιρίες της εναλλακτικής οικονομίας και τους νεο-βιομηχανικούς κλάδους «εντάσεως γνώσεως». Κι εδώ η ευρωπαϊκή Αριστερά έχει πρωταγωνιστικό ρόλο και λόγο.
* Ο Νίκος Δόικος είναι αρχιτέκτονας - συγγραφέας (rudoikos@gmail. com)
