Την περασμένη Τετάρτη βρέθηκαν επενδυτές οι οποίοι πλήρωσαν στο Ελληνικό Δημόσιο "φύλακτρα" για να του εμπιστευθούν 488 εκατομμύρια ευρώ. Διότι με το ποσό αυτό δάνεισαν το ελληνικό κράτος, το οποίο για πρώτη φορά κατόρθωσε να εξασφαλίσει κεφάλαια, έστω και για βραχυχρόνια περίοδο, προκειμένου να χρηματοδοτήσει τις τρέχουσες ανάγκες του, με αρνητικό επιτόκιο.
Στη δημοπρασία εντόκων γραμματίων διάρκειας 13 εβδομάδων ("τρίμηνα", όπως για ευκολία ονομάζονται) που διενεργήθηκε από τον Οργανισμό Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους (ΟΔΔΗΧ) το επιτόκιο διαμορφώθηκε κάτω του μηδενός, και συγκεκριμένα στο -0,02% ήτοι 0,097 ποσοστιαία μονάδα κάτω από το 0,095% που είχε διαμορφωθεί στην αμέσως προηγούμενη δημοπρασία.
Μάλιστα, αυτό το φαινομενικά "παράδοξο" γεγονός καθίσταται για τους "αμύητους" στην ιδιότυπη λογική των αγορών χρήματος και κεφαλαίου ακόμη παραδοξότερο και από το ότι η εν λόγω έκδοση υπερκαλύφθηκε κατά 2,71 φορές από 1,59 προηγουμένως, όταν ακόμη τα "τρίμηνα" έντοκα γραμμάτια έδιναν θετικές αποδόσεις.
Το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ
Η "εύκολη" ανάγνωση, την οποία εύλογα επιχείρησε να εκμεταλλευθεί επικοινωνιακά η κυβέρνηση, λέει ότι οι επενδυτές τελούν υπό κράτος ευφορίας και άκρατου ενθουσιασμού για την πορεία της ελληνικής οικονομίας, αγνοώντας ότι οι 54,9 μονάδες του Purchasing Managers’ Index - PMI (δηλαδή του σύνθετου δείκτη που έχει σχεδιαστεί από την IHS Markit για να μετρά την απόδοση της μεταποιητικής οικονομίας) τον Αύγουστο δεν είναι καλύτερη εξέλιξη από το 56,6 του Απριλίου, όταν επετεύχθη δηλαδή ρεκόρ 19 ετών (και κυρίως όταν ακόμη τίποτε δεν προδίκαζε την προκήρυξη πρόωρων εκλογών και την αλλαγή κυβέρνησης).
Η αλήθεια είναι ότι τα αρνητικά επιτόκια οφείλονται στον συντριπτικά μεγαλύτερο βαθμό στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (QE) της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και την ευρύτερη νομισματική πολιτική της ΕΚΤ με σαφείς αντιυφεσιακούς και αντιπληθωριστικούς στόχους.
Την ίδια ώρα όμως κατά την οποία τα περισσότερα ειδησεογραφικά μέσα στην Ελλάδα προέβαλλαν με διθυραμβικούς σχολιασμούς και έκδηλη αισιοδοξία τον δανεισμό του Δημοσίου για πρώτη φορά στην οικονομική ιστορία της χώρας με αρνητικά επιτόκια, πολλαπλασιάζονταν οι προειδοποιήσεις των μεγαλύτερων διεθνών χρηματοοικονομικών οργανισμών για τους κινδύνους που υποκρύπτουν οι κάτω του μηδενός αποδόσεις των κρατικών χρεογράφων.
Ήδη δύο αμερικανικοί κολοσσοί, οι επενδυτικές τράπεζες Bank of America Merrill Lynch και JP Morgan, απαρίθμησαν πριν από δύο μήνες ούτε έναν ούτε δύο, αλλά συνολικά 12 λόγους για τους οποίους τα αρνητικά επιτόκια των ομολόγων θα καταστρέψουν οικονομίες, τράπεζες και χρηματιστήρια.
Και μόλις αυτήν την εβδομάδα ο Χένρι Μανκ, κορυφαίος σύμβουλος στην "ομπρέλα οργανισμών" Insurance & Pension Denmark, εξήγησε ότι ο τρόπος με τον οποίο υπολογίζονται σήμερα το παθητικό και οι υποχρεώσεις των συνταξιοδοτικών ταμείων "θα μπορούσε να προκαλέσει μία αρνητική σπείρα γεγονότων" (κατά βάση στην Ευρώπη) που θα αναγκάζει τελικά τα ταμεία να συνεχίσουν να αγοράζουν ενεργητικό χαμηλού ρίσκου, οδηγώντας τις αποδόσεις σε ακόμη πιο χαμηλά επίπεδα και μεγεθύνοντας συνεχώς το βάρος των υποχρεώσεών τους. Με τελικούς ζημιωμένους βεβαίως τους ίδιους τους ασφαλισμένους και τους συνταξιούχους.
Οι προειδοποιήσεις αυτές, οι οποίες πληθύνονται, έρχονται σε μια περίοδο κατά την οποία πολλά συνταξιοδοτικά ταμεία στις χώρες της Ευρώπης αναζητούν εναγωνίως αποδόσεις οι οποίες θα τους επιτρέψουν να αντλήσουν τα κέρδη εκείνα τα οποία χρειάζονται προκειμένου να καλύψουν τις αυξανόμενες υποχρεώσεις τους.
Πρακτικά η δραστική μείωση των επιτοκίων -πόσο μάλλον τα αρνητικά επιτόκια- είναι πολύ πιθανό να εξαναγκάσει αρκετά ταμεία να στραφούν περισσότερο σε χρηματιστηριακούς τίτλους, στην έκταση βεβαίως που τους το επιτρέπουν οι περιορισμοί τους οποίους προβλέπει ο περίπλοκος μαθηματικός τύπος που έχει οριστεί από την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων (ΕΙΟΡΑ).
Εποχή Παγετώνων και Japanification
Η εικόνα με τα αρνητικά επιτόκια σε επιμέρους διάρκειες ομολόγων σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες δεν είναι καινοφανής. Προ δύο δεκαετιών η Société Générale υιοθέτησε τον όρο "Εποχή Παγετώνων" ("Ice Age") για να περιγράψει την κατάσταση των αγορών, όπου κάθε φορά που ενέσκηπτε πρόβλημα χρέους εμφανίζονταν αρνητικές αποδόσεις στις κεφαλαιαγορές και οι οικονομίες κατέρρεαν.
Μάλιστα, η γαλλική τράπεζα είχε προβλέψει εγκαίρως ότι αυτό θα συνέβαινε και με τη "φούσκα" η οποία είχε αποτέλεσμα για πρώτη φορά να εφαρμοστεί πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης QE. Το φαινόμενο αυτό της Ιαπωνίας και των μηδενικών ή αρνητικών επιτοκίων ονομάστηκε "Ιαπωνοποίηση ("Japanification").
Στις αρχές δε του 2019 ο Άλμπερτ Έντουαρντς, global strategist της Société Générale, επανέλαβε σε συνέντευξη στο Λονδίνο τις προειδοποιήσεις του, αυτήν τη φορά με αφορμή τα αμερικανικά ομόλογα και την προβλεπόμενη καθοδική πορεία των αποδόσεών τους τους σε μια νέα περίοδο ύφεσης.
Κίνδυνοι για την Ελλάδα
Στην Ελλάδα ασφαλώς αποτελεί αίσια εξέλιξη ο βραχυχρόνιος κρατικός δανεισμός με αρνητικό επιτόκιο, όμως τα αρνητικά επιτόκια είναι επιλογή της ΕΚΤ και οφείλονται -κυρίως- στην αντιπληθωριστική αντιυφεσιακή νομισματική πολιτική της.
Για χώρες με υγιές χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι αναμφίβολα μια καλή εξέλιξη χωρίς ουσιαστικές παρενέργειες. Για χώρες όμως με "προβληματικό" τραπεζικό σύστημα οι παγίδες είναι πάντα επίφοβες. Οι ελληνικές τράπεζες έχουν και διαφυγόντα κέρδη αλλά και ζημίες από τα αρνητικά επιτόκια.
Σε μια περίοδο κατά την οποία ακόμη και κυβερνητικοί βουλευτές, όπως ο Μπάμπης Παπαδημητρίου (όταν είπε στις 3 Ιουλίου πως η Ν.Δ. σχεδιάζει να δώσει μέρος από το μαξιλάρι ασφαλείας των 37 δισ. στις τράπεζες για «να απαλλαγούν από το βάρος των κόκκινων δανείων...") ή ο Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης (όταν 24 ώρες μετά συμφώνησε με τον συνάδελφό του), θέτουν ζήτημα νέας ανακεφαλαιοποίησης, τα αρνητικά επιτόκια δεν σημαίνουν μόνο ευχερέστερη εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους, αλλά και επιβάρυνση των ισολογισμών των τραπεζών.
Επιπροσθέτως τα συσσωρευμένα κόκκινα δάνεια περιορίζουν τα οφέλη της "υποχρεωτικής" (λόγω περιορισμού κερδοφόρων επιλογών) τοποθέτησης των διαθεσίμων κεφαλαίων των τραπεζών σε χρηματοδοτήσεις παραγωγικών κερδοφόρων επενδύσεων. Τα δε αρνητικά επιτόκια σημαίνουν ότι μειώνονται τα έσοδα των τραπεζών καθώς αποφεύγουν να τα μεταφέρουν πλήρως στους καταθέτες για να μην τους χάσουν (αν και θα υποστούν κι αυτοί μειώσεις), ενώ αντίθετα μεταφέρουν τη μείωση επιτοκίων στους δανειολήπτες για να τους διατηρήσουν.
Τα ομόλογα με αρνητικά επιτόκια έφθασαν παγκοσμίως τον Αύγουστο στα επίπεδα ρεκόρ των 16,4 τρισ. δολαρίων. Πλέον, σε τέσσερις χώρες της Ε.Ε. (Δανία, Γερμανία, Ολλανδία και Φινλανδία) όλα τα ομόλογά τους έχουν αρνητικά επιτόκια.
Η εξέλιξη αυτή χαρακτηρίζεται "διαστροφή των αγορών" από οικονομολόγους και έτσι εξηγείται, ισχυρίζονται, γιατί ορισμένοι επενδυτές, όπως οι ασφαλιστικές εταιρείες και τα συνταξιοδοτικά ταμεία, αποφεύγουν να κλειδώσουν τις αρνητικές αποδόσεις μέχρι τη λήξη τους.
