Ρεπορτάζ: Κατερίνα Μπρέγιαννη
Πανέμορφα μοντέλα, καλόκαρδες νοικοκυρές και στοργικές μητέρες μας χαμογελούν καθημερινά από τις οθόνες. Ταυτόχρονα πλήθος διαφημίσεων ευτελίζουν το γυναικείο φύλο και εργαλειοποιούν τη βία εναντίον του, όπως η διαφήμιση γνωστής αλυσίδας παιδικών παιχνιδιών με το σλόγκαν «χτύπα σαν άνδρας» ή η διαφήμιση της ΕΡΤ με την παρουσίαση της κακοποιημένης είδησης ως κακοποιημένης γυναίκας ή η διαφήμιση μεγάλου καταστήματος ηλεκτρικών ειδών που ταύτιζε τη γυναικεία φύση με ηλεκτρική σκούπα ή καφετιέρα!
Το πρόσφατο μπούλινγκ εις βάρος της τραγουδίστριας Νατάσσας Μποφίλιου που έγινε βορά στα social media και στα κανάλια παρουσιάστηκε ισοπεδωτικά ως «κόντρα» με τον κ. Τατσόπουλο. «Χρησιμοποίησα τον όρο χαζοβιόλα για να την προστατέψω» (Τατσόπουλος για Μποφίλιου από ΣΚΑΪ).
«Μην πετάγεσαι, κυρία μου, κάνεις παράσιτα» ήταν μια συχνή έκφραση του βουλευτή της Ν.Δ. Γεράσιμου Γιακουμάτου με συνομιλήτριές του στα κανάλια, ενώ στις 2 Απριλίου του 2015 έλεγε για την Πρόεδρο τότε της Βουλής Ζωή Κωνσταντοπούλου: «Στην προσευχή μου το βράδυ λέω Θεέ μου, πότε θα ξεμπαρκάρει ο αγαπημένος μας ναυτικός, ο άντρας της;».
Το 2010 η Κατερίνα Μπατζελή ως υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων είχε καταγγείλει τον λεκτικό σεξισμό που υπέστη στα κανάλια από συνδικαλιστές αγρότες: «Όταν κάποιοι λένε στα τηλεοπτικά δίκτυα ότι δεν μπορούν να συζητήσουν μαζί μου, γιατί δήθεν η Μπατζελή μιλάει τη γλώσσα του σώματος, καταλαβαίνω ότι έχω να κάνω με σεξιστές, για να μην πω τίποτε χειρότερο».
Ωστόσο δεν είναι λίγες οι φορές που οι ίδιες οι γυναίκες αναπαράγουν σεξιστικά σχόλια στον δημόσιο λόγο τους, όπως συχνά έχει συμβεί σε δηλώσεις της κ. Μπακογιάννη (ΑΝΤ1, «ο πρωθυπουργός αντρίκια να αναλάβει τις ευθύνες του» ή της κ. Ασημακοπούλου, που συχνά αναφέρεται στην «αντρίκια στάση».
Υποτιμητικά σχόλια και λεκτικοί τραμπουκισμοί
Μάστιγα έχουν καταντήσει στο Διαδίκτυο τα υποτιμητικά σχόλια και οι λεκτικοί τραμπουκισμοί «ματσό» προφίλ εναντίον γυναικών που βρίσκονται είτε σε θέσεις εξουσίας είτε σε διαρκή δημόσια έκθεση λόγω του επαγγέλματός τους, π.χ. τραγουδίστριες, ηθοποιοί, δημοσιογράφοι.
«Η Αναγνωστοπούλου πιο εύκολα θα περνούσε για τσατσά παρά για ‘πουτάνα’ του Νότου» ήταν το ακραία σεξιστικό σχόλιο του διευθυντή του Συντονιστικού της ΟΝΝΕΔ Θεσσαλονίκης Εμ. Κούλα στο Τwitter στις 23.3.2017 εναντίον της τ. υφυπουργού Παιδείας και αναπληρώτριας καθηγήτριας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Σίας Αναγνωστοπούλου επειδή τόλμησε να απαντήσει στον κ. Ντάισελμπλουμ υπογράφοντας το σχόλιό της στο Facebook ως «Μια πουτάνα του Νότου».
Ο σεξισμός συχνά «νομιμοποιείται» με όχημα το χιούμορ. Με επιστολή τους στο ΕΣΡ 25 βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ στις 26.6.2017 κατήγγειλαν τη σατιρική εκπομπή «Ελληνοφρένεια» για σεξιστικά σχόλια. «Στο όνομα της σάτιρας», γυναίκα - υπάλληλος της Βουλής βρέθηκε, κατά την άσκηση των καθηκόντων της και χωρίς να είναι σε θέση να υπερασπιστεί τον εαυτό της, στο στόχαστρο ντουμπλαρισμένων κακεντρεχών σχολίων με εμφανές σεξουαλικό περιεχόμενο.
Στη συνεδρίαση της Επιτροπής Ισότητας της Βουλής με θέμα τα στερεότυπα και τον σεξιστικό λόγο στα ΜΜΕ στις 13.7.2017 η νομικός του ΕΣΡ Όλγα Γαρουφαλιά ανέφερε συγκεκριμένο περιστατικό σε εκπομπή της ΝΕΤ το 2010, στην οποία γνωστός εικαστικός καλλιτέχνης εξέφρασε απόψεις υπέρ του βιασμού των γυναικών λέγοντας ότι οι γυναίκες με τη συμπεριφορά τους επιζητούν τον βιασμό, πως πρόκειται για πράξη επιθυμίας και όχι βίας. Σύμφωνα με καταγγελία της αν. καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Αιγαίου Μαρίας Γκασούκα, σε τηλεοπτική εκπομπή στο κανάλι του κ. Καρατζαφέρη σε μόλις μισή ώρα αποκλήθηκε γνωστή τραγουδίστρια 14 φορές ως «τεκνατζού».
Φαντάζει πραγματικά πολύ δύσκολο να είναι αποτελεσματική η προστασία της γυναικείας αξιοπρέπειας σε ένα ανεξέλεγκτο τοπίο, όπου ο διασυρμός επικροτείται προς όφελος της τηλεθέασης. Όμως γίνονται σημαντικές προσπάθειες σε αυτή την κατεύθυνση.
Μια σημαντική έρευνα για το θέμα του σεξισμού και των διακρίσεων στα ΜΜΕ διεξάγεται από το Κέντρο Ερευνών για θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ) με την υποστήριξη της Γενικής Γραμματείας Ενημέρωσης. Συγκεντρώθηκαν ως τα 2000 άρθρα με κοινωνικά θέματα έμφυλων διακρίσεων και σεξιστικών πρακτικών με βάση την ενημέρωση της προέδρου του ΚΕΘΙ, Ειρήνης Αγαθοπούλου στην Επιτροπή της Βουλής. Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη και όταν ολοκληρωθεί η συγκέντρωση των δεδομένων με τη συλλογή και τηλεοπτικού υλικού θα συσταθεί οδηγός για τη χρήση μη σεξιστικού λόγου από τους δημοσιογράφους ενώ στόχος είναι και η καταγραφή προτάσεων για θεσμικές παρεμβάσεις.
Προθάλαμος της σωματικής βίας
Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ. ανησυχητικές διαστάσεις λαμβάνει το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας. Το 2014 - 2017 κατεγράφησαν 13.700 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας με τα 7 στα 10 θύματα να είναι γυναίκες. Σε μια κοινωνία που χαρακτηρίζεται έντονα από τα φαινόμενα του σεξισμού και του γλωσσικού σεξισμού, τα νούμερα αυτά δεν μοιάζουν και τόσο ανεξήγητα.
Κατηγορηματικά ως «προθάλαμο της σωματικής βίας εις βάρος των γυναικών» περιγράφει στην «Α» το φαινόμενο του γλωσσικού σεξισμού η περιφερειάρχης Αττικής Ρένα Δούρου και το πρόσφατο περιστατικού ξυλοδαρμού ηθοποιού από συνάδελφό της έρχεται να την επιβεβαιώσει.
«Ο γλωσσικός σεξισμός δεν αφορά αποκλειστικά τις γυναίκες πολιτικούς ούτε αναπτύσσεται μόνο στη Βουλή ή, γενικότερα, στον δημόσιο χώρο. Είναι δυστυχώς παρών παντού - ακόμη κι εκεί όπου δεν το περιμένεις. Στις κουβέντες νέων παιδιών, για παράδειγμα. Στις λέξεις των ίδιων των γυναικών. Αλλά και στα σοσιαλ μίντια. Και αυτό δείχνει πόσο βαθιά ριζωμένα είναι τα πατριαρχικά, σεξιστικά στερεότυπα. Και πόσο αυτή η υπόθεση δεν αφορά αποκλειστικά τις γυναίκες πολιτικούς, οι οποίες, στο κάτω - κάτω της γραφής, έχουν δημόσιο βήμα και δημόσιο λόγο και μπορούν να στηλιτεύσουν και να καταγγείλουν τέτοιου είδους συμπεριφορές».
«Τι να πει μια νέα γυναίκα, μια εργαζόμενη με σύμβαση ορισμένου χρόνου, μια άνεργη μητέρα, μια φοιτήτρια, μια ηλικιωμένη; Όλες αυτές οι γυναίκες που αποτελούν τη σιωπηλή πλειοψηφία των γυναικών, που γίνεται αντικείμενο όχι μόνο γλωσσικού σεξισμού αλλά συχνά και άλλου είδους βιαιοτήτων, χωρίς να είναι σε θέση πάντα να τις καταγγείλουν... Και το επισημαίνω αυτό γιατί συχνά ο γλωσσικός σεξισμός δεν είναι παρά ο... ‘προθάλαμος’ της σωματικής βίας εις βάρος των γυναικών» υπογραμμίζει η κ. Δούρου.
Για συνειδητή προσπάθεια προσβολής των γυναικών, αλλά και αποτέλεσμα της συνήθειας και των στερεότυπων αντιλήψεων που έχουν ακόμη βαθιές ρίζες στην ελληνική κοινωνία. Ωστόσο, όταν κάποιος υπερβαίνει τα όρια, με στόχο να προσβάλει και να θίξει τη γυναικεία υπόσταση, έχει κάνει το πρώτο βήμα για να περάσει και στη σωματική βία, απάντησε σε σχετική ερώτηση της «Α» η βουλεύτρια της Ν.Δ. Άννα Καραμανλή.
Σε αυτό συμφωνεί και η βουλεύτρια της ΔΗ.ΣΥ., Χαρά Κεφαλίδου: «Θύματά του λεκτικού σεξισμού είμαστε όλες οι γυναίκες πολύ συχνά χωρίς καν να το αντιλαμβανόμαστε. Όσες από εμάς επιμένουν στην επισήμανση του λεκτικού σεξισμού αντιμετωπίζονται ως γραφικές ή με λιγότερο ευπρεπείς και περισσότερο σεξιστικούς χαρακτηρισμούς. Από την άλλη πλευρά η εκμετάλλευση του θέματος προκειμένου να στηθούν καριέρες συγκαλύπτοντας προσωπικές φιλοδοξίες δεν συμβάλλει στην αντιμετώπισή του, αντίθετα τον ενισχύει και τον αναπαράγει σε έναν φαύλο κύκλο. Οι διακρίσεις ρίχνουν νερό στον μύλο του θυμού. Ο θυμός με τη σειρά του είναι το λίπασμα της βίας και η βία εμπεριέχει την έλλειψη ελέγχου και λογικής. Με την έννοια αυτή ο γλωσσικός σεξισμός ενισχύει, νομιμοποιεί και μπορεί να αποτελέσει προστάδιο και σωματικής βίας».
«Ο λόγος είναι το ‘σύμπτωμα’ εδραιωμένων έμφυλων ανισοτήτων, αφετέρου η γλώσσα έχει σαφώς επιτελεστική διάσταση. Ένας απαξιωτικός χαρακτηρισμός, ένας λόγος βίαιος, σεξιστικός κακοποιεί και τραυματίζει τη γυναικεία αξιοπρέπεια αν όχι εξίσου βάναυσα με τη σωματική βία, αναμφίβολα σε μεγάλο βαθμό» συμπληρώνει η κοινοβουλευτική εκπρόσωπος του ΣΥΡΙΖΑ Φωτεινή Βάκη.
Αξιοσημείωτο όμως είναι ότι «δεν υπάρχουν καταγγελίες λεκτικού σεξισμού στις δομές και τα κέντρα της Γενικής Γραμματείας Ισότητας», όπως δήλωσε στην «Α» η γενική γραμματέας Ισότητας Φωτεινή Κούβελα. Μια εξήγηση θα μπορούσε να είναι ότι είναι τέτοια η πληθώρα των περιστατικών και τέτοια η ανοχή των θυμάτων ώστε δεν αποτελεί αξιοσημείωτο κάτι τέτοιο να καταγγελθεί και ακριβώς εδώ είναι το ανησυχητικό.
Συχνά δεν μπορούν να διαγνωσθούν τα περιστατικά αυτά της ρατσιστικής υποτίμησης των γυναικών διότι είναι τόσο συχνά και εξυφασμένα σε όλους τους ιστούς της καθημερινότητας, ιδιαίτερα όταν καλύπτονται από το πέπλο της ειρωνείας και του «χιούμορ».
Η Ρένα Δούρου επισημαίνει ότι «’η βία της γλώσσας συνίσταται στην προσπάθειά της να συλλάβει το ανείπωτο και, έτσι, να το καταστρέψει, να κρατήσει ό,τι πρέπει να παραμείνει αόριστο για να μπορεί η γλώσσα να ενεργεί ως ζωντανό πράγμα’», όπως παρατηρεί η Τζούντιθ Μπάτλερ, συνδέοντας τη γλωσσική με τη φυσική βία. Μια κατάσταση που δεν βιώνουμε όλες με τον ίδιο τρόπο».
«Κι εμείς, οι γυναίκες πολιτικοί, δεν είμαστε σε τόσο δυσχερή θέση σε σχέση με τις υπόλοιπες. Για τον λόγο αυτόν είμαι και κατά εκείνων των αντιλήψεων που διογκώνουν τη θυματοποίηση των γυναικών πολιτικών. Υφιστάμεθα κι εμείς τον γλωσσικό σεξισμό, ωστόσο δεν είμαστε και οι πιο ανίσχυρες απέναντί του. Όλα αυτά δείχνουν πόσο δρόμο πρέπει να διανύσουμε, πολιτικοί και πολίτες, προκειμένου, για παράδειγμα, οι ύβρεις μας να μην είναι, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, σεξουαλικού και δη σεξιστικού περιεχομένου. Να μην στοχοποιείται το φύλο στο πλαίσιο μιας πολιτικής κριτικής».
«Να αντιμετωπίζονται οι γυναίκες πολιτικοί για τις απόψεις και τα έργα τους, όχι για το χρώμα του μαλλιού τους ή για τα κιλά τους. Και αυτός ο δρόμος περνά φυσικά μέσα από το σχολείο, μέσα από τα σόσιαλ μίντια, μέσα από τους ίδιους τους πολιτικούς. Μέσα από την αυτοκριτική μας, μέσα από τις πράξεις μας, το παράδειγμά μας. Σπάζοντας το ταμπού της σιωπής και αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες. Γιατί η αλλαγή των βαθιά ριζωμένων στερεοτύπων δεν είναι απλά υπόθεση λέξεων, αλλά αποδόμησης σεξιστικών προτύπων, που ενίοτε παράγουν και σωματική βία Ιn fine η θέση της γυναίκας δεν είναι υπόθεση μόνο των γυναικών, αλλά ολόκληρης της κοινωνίας».
Με γυναικεία συναίνεση ο γλωσσικός σεξισμός;
Σε μια προσπάθεια αναζήτησης των αιτιών της γυναικείας σιωπής στο φαινόμενο του γλωσσικού σεξισμού μιλήσαμε με τη συντονίστρια του Τμήματος Φεμινιστικής Πολιτικής / Φύλου του ΣΥΡΙΖΑ Αγγελική Παπάζογλου.
«Υπάρχει μια κατηγορία γυναικών που έχει ενσωματώσει μέσα της μια θέση ως γυναίκα πιο υποτελής ως προς τον άνδρα. Δεν λειτουργούν και συμπεριφέρονται ενιαία οι γυναίκες. Δεν έχουν όλες στον ίδιο βαθμό φεμινιστική συνείδηση» υπογράμμισε η κ. Παπάζογλου τονίζοντας ότι «δεν έχουν όλες συνειδητοποιήσει και ενσωματώσει τη θέση που έχουν σε σχέση με τον άνδρα και τις εξουσιαστικές σχέσεις που βγαίνουν και μέσα από την εκφορά του λόγου και με την έννοια αυτή ο γλωσσικός σεξισμός είναι αποδεκτός και αναπαράγεται με μεγαλύτερη ευκολία από τις ίδιες. Συχνά αναπαράγεται για να μπορέσουν να επιβιώσουν στο σκληρό κόσμο των ανδρών».
Διαφορετική είναι η περίπτωση γυναικών που έχουν θέσεις ευθύνης, εξουσίας και δύναμης και συμμετέχουν στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Όπως εξήγησε η κ. Παπάζογλου, ο αριθμός των γυναικών αυτών είναι μικρότερος, ωστόσο διαθέτουν άλλες δυνατότητες -οικονομικές, επαγγελματικές, κοινωνικές, status και απήχησης καθώς πολλές είναι γυναίκες- σύμβολα (π.χ. Κατρίν Ντενέβ). «Οι γυναίκες αυτές προσπαθούν να ανταποκριθούν σε ένα ρόλο και σε ένα πλαίσιο που δεν τον έχουν ορίσει οι ίδιες. Τον βρίσκουν έτοιμο και για να μπορούν να σταθούν εκεί, σε αυτό τον ανταγωνισμό, μπαίνουν σε μια διαδικασία της μη αντίδρασης στον γλωσσικό σεξισμό» σημειώνει.
«Η αναπαραγωγή εξουσιαστικών σχέσεων είναι ο γλωσσικός σεξισμός και ουσιαστικά το πρόβλημα με δηλώσεις τύπου Κατρίν Ντενέβ και των 100 ακόμα ‘γυναικών ειδικών ρόλων’ είναι ο διδακτισμός που λέει ‘αφήστε το’ στις υπόλοιπες, τη στιγμή που δίνεται μάχη για ένα τόσο σοβαρό ζήτημα, όπως η σεξουαλική παρενόχληση, ώστε να γίνει ορατό”. «Οι γυναίκες αυτές προσπαθούν να ανταποκριθούν σε ένα ρόλο και σε ένα πλαίσιο που δεν τον έχουν ορίσει οι ίδιες. Τον βρίσκουν έτοιμο και για να μπορούν να σταθούν εκεί σε αυτό τον ανταγωνισμό μπαίνουν σε μια διαδικασία της μη αντίδρασης στο γλωσσικό σεξισμό» σημειώνει.
«Τους βγαίνει πολύ πιο εύκολα να έχουν διδακτικό ρόλο απέναντι σε άλλες γυναίκες» τονίζει ενώ εξίσου προβληματικό είναι το γεγονός ότι «τα δίκτυα αλληλεγγύης μεταξύ των γυναικών δεν είναι τόσο ανεπτυγμένα μεταξύ των γυναικών όσο μεταξύ των ανδρών. Αυτό φαίνεται και στο ζήτημα των ποσοστόσεων δηλαδή ενώ δίνεται μια ευκαιρία συμμετοχής, ένα κίνητρο για συμμετοχή στη λήψη των πολιτικών αποφάσεων οι γυναίκες που συμμετέχουν στα κοινά δεν μεριμνούν και για τις άλλες που θα ακολουθήσουν».
«Η αναπαραγωγή εξουσιαστικών σχέσεων είναι ο γλωσσικός σεξισμός» και ουσιαστικά το πρόβλημα με δηλώσεις τύπου Κατρίν Ντενέβ και των 100 ακόμα «γυναικών ειδικών ρόλων» είναι ο διδακτισμός που λέει «αφήστε το» στις υπόλοιπες τη στιγμή που δίνεται μάχη ένα τόσο σοβαρό ζήτημα όπως η σεξουαλική παρενόχληση να γίνει ορατό.
«Θέματα ισότητας φύλων, γλωσσικού σεξισμού, έχουν πολύ ισχυρό διακομματικό χαρακτήρα και θα έπρεπε να θωρακίζονται από πολύ ευρύτερα ακροατήρια. Θα πρέπει να γίνονται ορατά και να μπαίνουν στη δημόσια συζήτηση και ατζέντα» τονίζει.
Όπλο κατά του σεξισμού μια «νέα γλώσσα»
«Είναι κοινά αποδεκτό ότι η χρήση σεξιστικών αναφορών στον λόγο μας, και συχνά μάλιστα ασυναίσθητα, εγείρει σοβαρούς προβληματισμούς για την έντονη παρουσία της έμφυλης διάκρισης στο γλωσσικό επίπεδο. Πρωτίστως είναι κομβικής σημασίας να αποσαφηνιστεί ότι στην έννοια του γλωσσικού σεξισμού ενυπάρχει η πρακτική της διάκρισης ενός ατόμου με κριτήριο το φύλο του. Με άλλα λόγια αποτελεί μια μορφή ανισότητας, η οποία συνήθως εκδηλώνεται κυρίως εις βάρος των γυναικών» υπογραμμίζει η γενική γραμματέας Ισότητας Φωτεινή Κούβελα μιλώντας στην «Α» για τον γλωσσικό σεξισμό.
«Δεν πρόκειται όμως για φαινόμενο κρυμμένο ούτε για κανενός είδους πόρισμα που προκύπτει από επισταμένη έρευνα. Κι αυτό επειδή ο σεξισμός είναι ιδιαίτερα εμφανής στην καθημερινή μας χρήση της γλώσσας. Άλλωστε δεν είναι λίγα τα καθημερινά παραδείγματα που αποδεικνύουν την ‘υπεροχή’ της χρήσης του αρσενικού γένους, παρ’ όλο που συμπεριλαμβάνουν αναφορές οι οποίες εμπλέκουν και αφορούν και το θηλυκό γένος. Θλιβερή διαπίστωση συνιστά το γεγονός ότι δεν συμβαίνει και το αντίθετο. Ως εκ τούτου εκφέρονται συμπεριφορές γλωσσικού σεξισμού, γεγονός που επιβεβαιώνει τη βαθιά εδραίωση των στερεοτύπων στον λόγο μας, τόσο στον προφορικό όσο και στον γραπτό».
«Περαιτέρω η κάθε τόσο εξαπόλυση σεξιστικών σχολίων εναντίον γυναικών που βρίσκονται σε θέσεις ευθύνης ή που δραστηριοποιούνται στην πολιτική και εμφανίζονται στη δημόσια σφαίρα, αλλά και εις βάρος όλων εκείνων των ανώνυμων γυναικών οι οποίες δέχονται σεξιστικές επιθέσεις και χαρακτηρίζονται με υποτιμητικές και απαξιωτικές εκφράσεις, τείνουν να αποτελούν πλέον συχνή πρακτική των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης".
«Αν πάλι ‘τα όρια της γλώσσας είναι τα όρια του ανθρώπινου μυαλού’ και ‘όσα ξέρω είναι αυτά για τα οποία έχω τις λέξεις’, όπως εύστοχα είπε κάποτε ο Αυστριακός φιλόσοφος Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν, ο οδηγός χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας στα διοικητικά έγγραφα της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων (ΓΓΙΦ) συνιστά αναντίρρητα τον οδικό χάρτη για τη μαθητεία μιας ‘νέας γλώσσας’ και συνάμα μια διεύρυνση του νου με όρους ισότητας, στην οποία αρσενικό και θηλυκό γένος τίθενται ισότιμα στο επίκεντρο της εκφοράς του γραπτού λόγου».
Καθοριστική η εκπαίδευση
Στη μεγάλη σημασία της εκπαίδευσης συμφωνεί και η βουλεύτρια της Ν.Δ. Άννα Καραμανλή: «Εννοείται ότι η εκπαίδευση μπορεί να έχει καθοριστική συμβολή στην εξάλειψη κάθε είδους διάκρισης και στερεοτύπων. Και πρέπει να παίξει αυτόν τον σπουδαίο ρόλο. Από εκεί και πέρα, ασφαλώς και δεν αρκεί. Χρειάζεται το παράδειγμα, η σωστή πρακτική από όλους μας, τόσο στο σπίτι μας και στον άμεσο περίγυρό μας, όσο ασφαλώς και στη δημόσια σφαίρα».
Επίσης, συζητώντας για τη χρήση των διπλών γραμματικών τύπων και την αναφορά ξεχωριστών γυναικείων τύπων, όπως π.χ. το βουλεύτρια, η κ. Καραμανλή υπογράμμισε ότι δεν «μπορεί να γνωρίζει κατά πόσο θα ήταν δεκτικοί» οι συνάδελφοί της στην υιοθέτησή τους. “Φαντάζομαι ότι οι νεότεροι θα ήταν. Ενδεχομένως κάποιους να τους ξένιζε. Πάντως, σε κάθε περίπτωση, το θεωρώ ζήτημα περισσότερο τύπου και λιγότερο ουσίας. Όταν η σκέψη -και κατ’ επέκταση και ο λόγος σου- είναι καθαρά από προκαταλήψεις και στερεότυπα, τότε ο γλωσσικός τύπος που θα χρησιμοποιείς βρίσκεται σε δεύτερη μοίρα».
Η εκπαίδευση, και μάλιστα από τα πρωταρχικά στάδιά της, απαλλαγμένη από κομματικές ετικέτες και σκοπιμότητες, ίσως είναι αργή αλλά η πιο σίγουρη προσέγγιση» υποστηρίζει η βουλεύτρια της ΔΗ.ΣΥ. Χαρά Κεφαλίδου προσθέτοντας:
«Πιστεύω ακράδαντα ότι τέτοια μεγάλα ζητήματα που μας αφορούν όλους οφείλουν να αντιμετωπίζονται συνολικά με διάθεση συναινέσεων και συγκλίσεων. Όσο προσφέρονται για πολιτική αντιπαράθεση και προσωπική προβολή τόσο η αποτελεσματική αντιμετώπισή τους θα απομακρύνεται. Η παγίδα είναι μεγάλη γιατί το ζήτημα φαντάζει ιδιαίτερα ελκυστικό για εκπλήρωση της φαντασιακής εικόνας του/της πολιτικού προστάτη των απανταχού θυμάτων σεξιστικής συμπεριφοράς. Έτσι όμως απλώς θα αναπαράγεται το πρόβλημα και θα μετατίθεται η επίλυσή του”.
Η κ. Βάκη επισημαίνει ότι «η εκπαίδευση οφείλει να είναι αρωγός στην εξάλειψη του γλωσσικού σεξισμού είτε μέσω του εμπλουτισμού και της ανανέωσης του περιεχομένου των βιβλίων είτε με την ενίσχυση σπουδών φύλου στις οποίες έχουν ομολογουμένως γίνει άλματα στα ελληνικά πανεπιστήμια τα τελευταία χρόνια».
Προσθέτει μάλιστα ότι «ο Κανονισμός της Βουλής οφείλει να προνοήσει ακόμη περισσότερο για την αντιμετώπιση τυχόν τέτοιων φαινομένων και το κανάλι της Βουλής θα μπορούσε να εισφέρει στην συζήτηση και ενημέρωση περί του γλωσσικού σεξισμού». «Η γλώσσα είναι ζωντανός οργανισμός που εξελίσσεται, θέτει λέξεις σε αχρηστία, οικειοποιείται νέες. Οι όποιες αντιρρήσεις στην υιοθέτηση μιας μη σεξιστικής γλώσσας εδράζονται πιθανόν στην αίσθηση του ανοίκειου που πάντοτε δημιουργεί ένας νεοεισερχόμενος όρος» τονίζει μιλώντας στην «Α».
«Το πρόβλημα βεβαίως παραμένει όσον αφορά τα ΜΜΕ και τα social media που είναι η δημόσια σφαίρα σήμερα και συνεπώς επιτελούν και παιδευτικό ρόλο. Είναι τουλάχιστον υποκριτική δυστυχώς η στηλίτευση περιστατικών γλωσσικού σεξισμού από τα ΜΜΕ που τα ίδια καλλιεργούν συστηματικά. Σχόλια περί κομμώσεων, ενδυματολογικών προτιμήσεων με προδήλως σεξιστικές αποχρώσεις αφορούν αποκλειστικά τις γυναίκες εκπροσώπους του κοινοβουλίου. Θα ήθελα να κλείσω με ένα παράδειγμα που δεν αφορά μεν βουλεύτρια, αλλά είναι σήμα κατατεθέν του σεξιστικού λόγου των μέσων».
«Τα σχόλια στις ανθρωποφαγικές ατραπούς των social media και των ΜΜΕ που συνόδευσαν την πρόσφατη συνέντευξη της κ. Μπαζιάνα κατέδειξαν περίτρανα ότι δύσκολα ξεριζώνονται έμφυλα στερεότυπα κατά τα οποία μια γυναίκα οφείλει να παίζει διακοσμητικό ρόλο ή να ζει στη σκιά του ‘μεγάλου ανδρός’ και μάλιστα από όσους ομνύουν εις το όνομα της ‘πιασάρικης’ πολιτικής ορθότητας και δηλώνουν λάτρεις της Ευρώπης και ορκισμένοι εχθροί του λαϊκισμού. Ήταν δε θλιβερό το γεγονός ότι σε σεξισμό εν προκειμένω πριμοδότησαν περισσότερο εκπρόσωποι του γυναικείου φύλου» υποστηρίζει η κ. Βάκη.
Νίκος Βούτσης: Ο νέος Κανονισμός της Βουλής θα έχει αναφορά σε θηλυκό και αρσενικό γένος Όλες οι βουλεύτριες υποστήριξαν ότι το φαινόμενο του γλωσσικού σεξισμού είναι σε ύφεση σε σχέση με το παρελθόν. Ωστόσο ζητούμενο έως σήμερα παραμένει η εναρμόνιση του Κανονισμού της Βουλής με τις συστάσεις του Οδηγού Χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας. Για τον λόγο αυτόν η «Α» απευθύνθηκε στον πρόεδρο της Βουλής Νίκο Βούτση. Συγκεκριμένα ο Πρόεδρος της Βουλής τόνισε ότι: «Υπάρχει μία μεγαλύτερη ευαισθησία, όχι τόσο στην εκφορά του λόγου, από απρόσεκτους ή σεξιστές, όσο στην επισήμανση όταν γίνεται κάτι τέτοιο από τους υπόλοιπους συναδέλφους ή τα προεδρεία. Δηλαδή υπάρχει μια μικρότερη ανεκτικότητα στην εκφορά του σεξιστικού λόγου σήμερα και δημόσια παρατήρηση για να διαγραφούν από τα πρακτικά. Υπάρχει μεγαλύτερη ευαισθησία ως προς το θέμα αυτό». Επιπλέον, «επειδή έχουν έρθει πολλά νομοσχέδια που αφορούν κυρώσεις συμφωνιών, νομοσχεδίων, οδηγιών της Ε.Ε. που αφορούν θέματα δικαιωμάτων και είναι ενόψει να έρθει η επεξεργασία της σύμβασης της Βαρκελώνης, υπάρχει μία μεγαλύτερη προσαρμογή στις κατακτήσεις, τις θεσμικές ρυθμίσεις των δικαιωμάτων και ένας παιδαγωγικός ρόλος μέσα από αυτού του τύπου τη νομοθέτηση» τονίζει ο πρόεδρος της Βουλής διευκρινίζοντας ότι «ως κλίμα παράγεται, πλέον, μια καλύτερη διαπαιδαγώγηση στα θέματα αυτά». «Γενικότερα η προσπάθεια που γίνεται αφορά και το προσωπικό της Βουλής, που αριθμεί τα 2.000 άτομα. Έγιναν οι κρίσεις για παράδειγμα των διευθυντών με μία ισονομία και ισοπολιτεία για τις γυναίκες» σημειώνει ο Νίκος Βούτσης και αναφορικά με τον Κανονισμό της Βουλής επισημαίνει ότι «όταν εκδοθεί στην τελική του μορφή με την ενσωμάτωση των ειδικών κανονισμών υπηρεσιών που ήταν έξω από τη συζήτηση στην Ολομέλεια, θα έχει αναφορά στο θηλυκό και αρσενικό γένος, σύμφωνα με αντίστοιχη δέσμευση που υπήρξε εναρμονιζόμενος έτσι με τον Οδηγό χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας». |
.Επιμόρφωση 5.000 δημόσιων υπαλλήλων
Βασικό εργαλείο στην καταπολέμηση του γλωσσικού σεξισμού αποτελεί ο «Οδηγός χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας» που δόθηκε στη δημοσιότητα το Μάρτιο του 2016 και είναι διαθέσιμος από την ιστοσελίδα του υπουργείου Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης. Πρόκειται για προτάσεις στη χρήση του λόγου ώστε να αποφεύγονται οι λεκτικοί μειωτικοί διαχωρισμοί. Για τη σημαντική αυτή προσπάθεια μίλησε στην «Α» η επιστημονική υπεύθυνη της έκδοσης του Οδηγού, αναπληρώτρια καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου Μαρία Γκασούκα.
Στην έρευνα που διενεργήθηκε για την εκπόνηση του Οδηγού διαπιστώθηκε ότι η κυριαρχία του αρσενικού γένους είναι συντριπτική στα δημόσια έγγραφα.
Πέραν της χρήσης του λεγόμενου «περιεκτικού» αρσενικού με συστηματική συμφωνία άρθρων, προσαρτημάτων και αντωνυμιών σχεδόν αποκλειστικά στο αρσενικό γραμματικό γένος, χρησιμοποιούνται οι αρσενικοί τύποι των ονομάτων ακόμα και στην περίπτωση όπου υπάρχει είτε διτυπία (ο/η εργοδότης, η εργοδότρια, ο/η πρέσβης, η πρέσβειρα) είτε το αντίστοιχο ουσιαστικό θηλυκού γένους (ο εκπαιδευτής/ η εκπαιδεύτρια, ο μαθητής/ η μαθήτρια, ο νέος/ η νέα).
Ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι σε περίπου 1.000 δημόσια έγγραφα υπουργείων, περιφερειών και δήμων η έρευνα του Οδηγού κατέδειξε ότι αποκλειστική χρήση αρσενικού γένους (ο εργαζόμενος, ο υπάλληλος) συναντάται κατά ποσοστό 66,13% στις περιφέρειες και 47% στα υπουργεία. Στα υπουργεία κατά 38,39% των εγγράφων υπάρχει διπλή σήμανση στο γραμματικό γένος αλλά προηγείται πάντα το αρσενικό. Στο σύνολο των εγγράφων οι αρσενικοί τύποι των ονομάτων προηγούνται των θηλυκών, οι οποίοι κατά κανόνα δηλώνονται με την προσθήκη κατάληξης και όχι ολογράφως.
«Το γεγονός της αορατότητας των γυναικών στον λόγο είναι ένα πολύ σοβαρό και βαθιά πολιτικό ζήτημα γιατί ο λόγος με τα σύμβολά του, τις λέξεις, διαμορφώνει τον κόσμο και όσο ο κόσμος διαμορφώνεται ως ένας αρσενικός κόσμος -για παράδειγμα όταν λέμε ο μαθητής, ο καθηγητής και συμπεριλαμβάνουμε και το γυναικείο φύλο- οι γυναίκες δεν θα αποκτήσουν ποτέ πραγματική ισότητα» υποστηρίζει η κ. Γκασούκα.
Για το λόγο αυτό η Ε.Ε. χρηματοδότησε έρευνες για τις χώρες, όπου η γλώσσα επιτρέπει σεξισμό. Στην Ελλάδα το έργο ανατέθηκε από την πρώην γενική γραμματέα Ισότητας κ. Βάσω Κόλλια και υλοποιήθηκε από μια ομάδα επιστημόνων, την αναπληρώτρια καθηγήτρια Μαριάνθη Γεωργαλίδου, τη Σοφία Λαμπροπούλου, τη μεταδιδακτορική ερευνήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου Ξανθίππη Φουλίδη και τον Κώστα Τόλη. Την επιστημονική ευθύνη για την έκδοση του Οδηγού είχε η αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Μαρία Γκασούκα. Η εταιρεία Intraway είχε το μάνατζμεντ και την τεχνική υποστήριξη.
Υπογραμμίζοντας τη μεγάλη απήχηση που είχε ο Οδηγός, η κ. Γκασούκα αναφέρθηκε στη μεγάλη συνεισφορά της νέας γραμματέας Ισότητας Φωτεινής Κούβελα στη διάδοσή του. Αποτέλεσμα ήταν να γίνει μετά από πρόσκληση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μέσω του Δικτύου Ορολογίας, η μαζική επιμόρφωση μεταφραστών και μεταφράστριων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε Βρυξέλλες και Λουξεμβούργο.
«Το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης υιοθέτησε τον Οδηγό, τον ενέταξε στις δράσεις επιμόρφωσης που κάνει μέσω του Ινστιτούτου Επιμόρφωσης και έως σήμερα τα δύο τελευταία χρόνια έχουν επιμορφωθεί χάρη στο ΕΚΔΑ πάνω από 5.000 δημόσιοι υπάλληλοι. Ενώ για πρώτη φορά στην ιστορία του γυναικείου κινήματος εγκύκλιος που εξέδωσε ως αναπληρωτής υπουργός Διοικητικής Ανασυγκρότησης ο Χριστόφορος Βερναρδάκης πήγε σε όλες τις δημόσιες υπηρεσίες και σύστηνε τη χρήση του Οδηγού».
Επίσης, «ο Εθνικός Μηχανισμός για τα Δικαιώματα της γυναίκας της Κυπριακής Δημοκρατίας μας κάλεσε και κάναμε τον Οδηγό της Κυπριακής Δημοκρατίας. Πριν από δύο μήνες η Κυπριακή Κυβέρνηση υιοθέτησε τον Οδηγό ως κυβερνητικό έγγραφο και έδωσε εντολή στην επίτροπο Ισότητας να τον εκδώσει και να υπάρξει ένα σχέδιο για την επιμόρφωση των υπαλλήλων. Ως σήμερα έχουν επιμορφωθεί 250 υπάλληλοι της Κυπριακής Δημοκρατίας» συμπληρώνει η κ. Γκασούκα και όπως ενημέρωσε στο νομοσχέδιο για την ουσιαστική ισότητα το οποίο εξήγγειλε ο Πρωθυπουργός καθίσταται «υποχρεωτική η υπέρβαση του γλωσσικού σεξισμού σε όλο το Δημόσιο».
Παράλληλα όπως ανέφερε η κ. Γκασούκα στην «Α» συνεχίζεται η επιμόρφωση στον Οδηγό υπαλλήλων στους χώρους εργασίας δημοσίων φορέων. Ως σήμερα έχουν επιμορφωθεί γυναίκες και άνδρες στο υπουργείο Εσωτερικών, στην Περιφέρεια Αττική, στο Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης και στα δύο Πανεπιστήμια Αιγαίου και Αριστοτέλειου. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι η επιστημονική κοινότητα έκανε θετικά δεκτό τον Οδηγό και «οι όποιες ενστάσεις δεν αφορούσαν την επιστημονική επάρκεια του έργου, αλλά το γεγονός ότι η γλώσσα είναι ρέουσα και δεν μπορεί να μπει σε καλούπια».
Απαντώντας στην κριτική αυτή η κ. Γκασούκα επισημαίνει ότι «προφανώς και είναι ρέουσα η γλώσσα και καθρεφτίζει κοινωνικές πραγματικότητες. Η σημερινή κοινωνική πραγματικότητα έχει αλλάξει με τις γυναίκες να έχουν ισχυρή παρουσία στη δημόσια σφαίρα της ζωής, όμως ο χώρος των διοικητικών εγγράφων είναι τυποποιημένος. Τα διοικητικά έγγραφα δεν αφορούν ρέουσα γλώσσα, αλλά μια απόφαση δική μας να είναι γραμμένα έτσι ή αλλιώς. Άρα η πρότασή μας που αφορά τα διοικητικά έγγραφα θα μπορούσε να είναι μια καλή πρακτική που θα μπορούσε να εμπνεύσει αλλαγές και στον δημόσιο λόγο».
Ωστόσο το ερώτημα παραμένει: Λύνεται το πρόβλημα με «κανονιστικές» διαδικασίες, απαγορεύσεις, συστάσεις και Οδηγούς; «Δεν πιστεύουμε ότι θα υπερβούμε τις έμφυλες διακρίσεις μόνο από τον Οδηγό, αλλά είναι μια καλή πρακτική, ένα καλό προηγούμενο που ανοίγει δρόμους και μπορεί να λειτουργήσει διαπαιδαγωγικά» απαντά η κ. Γκασούκα και εύλογα γεννάται το επόμενο ερώτημα: Μήπως ήρθε η ώρα να πάψουν οι «πεθερές» να είναι πάντα «κακές», οι γυναίκες μονίμως «στρίγγλες» και οι «γεροντοκόρες» σταθερά άσχημες;
Γεγονός είναι πάντως ότι η μη ανοχή στον σεξισμό, η καταγγελία και ο Οδηγός αποτελούν σταθερά βήματα προς τα μπρος, για να πέσει άλλο ένα πέπλο σιωπής γύρω από τα ρατσιστικά στερεότυπα που καταπνίγουν τη γυναικεία φωνή και διαιωνίζουν τις έμφυλες ανισότητες. Στερεότυπα που καταδικάζουν τις γυναίκες στην αφάνεια υψώνοντας τοίχους ορατούς και αόρατους βάζοντάς τις στο περιθώριο της δημόσιας ζωής και οδηγώντας τις τελικά στην πειθήνια «συμμόρφωσή τους» στα πρότυπα και τους ρόλους ενός κόσμου φτιαγμένου αποκλειστικά για άνδρες, ενός κόσμου, που οφείλουν να παρέμβουν και αποφασιστικά με τη δράση τους να αλλάξουν... προς το θηλυκότερο.
Σεξισμός: Μια αφανής πραγματικότητα, 2016, Επιτροπή Ισότητας Φύλων http://www.eif.gov.cy/
Οδηγός χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας στα διοικητικά έγγραφα, Μαρία Γκασούκα, Γεωργαλίδου Μαριάνθη http://www.minadmin.gov.gr/wp-content/uploads/20160301_odigos_mi_sexistikis_.pdf
Πρακτικά της Βουλής (Άρθρο 40 παρ. 1 Κ.τ.Β.) 13 Ιουλίου 2017
Έκθεση του Βρετανικού φιλανθρωπικού Ιδρύματος Girlguiding http://socialpolicy.gr/2013
Το α' μέρος της έρευνας για το γλωσσικό σεξισμό:
