Live τώρα    
21°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
18.2°C21.8°C
2 BF 49%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
19 °C
17.0°C20.3°C
2 BF 68%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
16.0°C16.6°C
4 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
19 °C
17.1°C19.1°C
5 BF 37%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
17.1°C17.1°C
2 BF 56%
Λεξιλογικά του Φιντέλ και της Κούβας
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Λεξιλογικά του Φιντέλ και της Κούβας

Περίπου την ώρα που δημοσιεύονται αυτές οι γραμμές, η κουβανέζικη γη υποδέχεται στα σπλάχνα της το ξακουστό παιδί της καθώς ο λαός της Κούβας κηδεύει τον Φιντέλ Κάστρο, τον ηγέτη της επανάστασής του, ενώ η Ελλάδα σώζει ως ένα βαθμό την τιμή της Ευρώπης, αφού μόνο ο Έλληνας πρωθυπουργός τόλμησε να παρευρεθεί στην τελετή – οπότε, λογικό είναι και το σημερινό άρθρο τής στήλης να αποτίσει τον δικό του φόρο τιμής, λεξιλογώντας για τον Φιντέλ Κάστρο και την Κούβα.

Ας ξεκινήσουμε από το όνομα, το Φιντέλ. Fidel στα ισπανικά είναι ο πιστός, που ανάγεται στα λατινικά, fidelis, ίδια ρίζα ας πούμε με το fidelity της αναπαραγωγής του ήχου και το χάι φάι· και θα έλεγε κανείς πως ταίριαζε το όνομα στην προσωπικότητα του Κουβανού ηγέτη ή πως ο γιος του γαιοκτήμονα, από τη στιγμή που διάλεξε να ταχθεί με το μέρος των αδύναμων (αν ήμουν εγγονός γαιοκτήμονα δεν θα είχα τέτοια δυνατότητα, έγραψε σ’ ένα αυτοβιογραφικό του κείμενο) εναρμονίστηκε με το όνομά του, πιστός αν και δεν έπαψε να προβληματίζεται, όπως δείχνουν ακόμα και τα τελευταία γραφτά του.

Ο Φιντέλ Κάστρο, άλλωστε, είναι από τους πολύ λίγους ανθρώπους στην σύγχρονη ιστορία που, χωρίς να είναι γαλαζοαίματος, κατάφερε ν’ αποκαλείται σε όλον τον πλανήτη με το μικρό του όνομα –Φιντέλ– όπως, κι ακόμα περισσότερο, ο συμπολεμιστής του ο Τσε με το παρατσούκλι του. Φιντέλ όμως ή Φιδέλ; Στα ισπανικά Φιδέλ προφέρεται, κι αφού έχουμε αυτόν τον φθόγγο θα μπορούσαμε να τον λέμε κι εμείς έτσι, αλλά από την άλλη ο τύπος Φιντέλ έχει καθιερωθεί διεθνώς και τις καθιερωμένες αποδόσεις τις πειράζουμε πιο δύσκολα· βέβαια, κι αυτές κάποτε αλλάζουν κι έτσι άλλωστε έγινε Γκεβάρα ο Τσε, ενώ στην Αυγή της δεκαετίας του 1960 γραφόταν Γκουεβάρα.

Το επώνυμο, από την άλλη, Κάστρο, το πατρικό επώνυμο πιο σωστά κατά την ισπανική παράδοση, προέρχεται βέβαια από το λατινικό castrum απ’ όπου και το δικό μας κάστρο, αν και στα ισπανικά το κάστρο λέγεται castillo αφού προέκυψε από το υποκοριστικό της λατινικής λέξης, το castellum, απ’ όπου άλλωστε και το ιταλικό castello, το αγγλικό castle, το γαλλικό château και τα δικά μας καστέλια. Πιστός στο κάστρο λοιπόν, κι αυτό ταιριάζει, αφού την Κούβα την έκανε κάστρο άπαρτο ο Φιντέλ, παρά το πενηνταπεντάχρονο εμπάργκο, την απόπειρα εισβολής και τις πάνω από 600 απόπειρες δολοφονίας του.

Κι ερχόμαστε στην Κούβα. Το νησί είναι το μεγαλύτερο της Καραϊβικής, μικρότερο σε έκταση από την Ελλάδα αλλά με λίγο περισσότερο πληθυσμό. Το τοπωνύμιο προέρχεται από την ινδιάνικη λέξη Cubanacán, μάλλον όνομα του λαού που κατοικούσε στο νησί. Η Κούβα είναι μακριά μας, κι έτσι δεν είναι περίεργο που το όνομά της δεν έχει καρποφορήσει στη γλώσσα μας όπως τα ονόματα γειτονικών χωρών και λαών. Πάντως, στη δεκαετία του 1980 η σπουδάζουσα της ΚΝΕ είχε το παρατσούκλι «Κουβανοί», επειδή ΚΝίτες φοιτητές πήγαιναν από τη μιαν άκρη του Λεκανοπεδίου στην άλλη καλύπτοντας ανάγκες των τοπικών οργανώσεων, όπως την ίδια εποχή Κουβανοί στρατιώτες και γιατροί στέλνονταν στην Αγκόλα, τη Ναμίμπια και άλλες χώρες της Αφρικής· οι πρώτοι επισκέπτες που ήρθαν για να βοηθήσουν κι όχι αναζητώντας πετρέλαιο και διαμάντια, όπως είπε στην κηδεία του Φιντέλ ο πρόεδρος της Νότιας Αφρικής.

Στη σύγχρονη νοσοκομειακή ορολογία, κουβανέζικα λέγονται τα πανάκριβα μοσχεύματα που παραγγέλνει με το αζημίωτο ο γιατρός γνωρίζοντας ότι θα περισσέψουν και μετά τα πετάει στα σκουπίδια –αλλά αυτά δεν έχουν σχέση με την Κούβα παρά με τον κουβά, που είναι δάνειο τουρκικό και απλώς ομόηχη λέξη.

Πρωτεύουσα της Κούβας η Αβάνα, που έχει δώσει στη διεθνή μουσική ορολογία τον όρο χαμπανέρα, όπως λέγεται ένας κουβανέζικος χορός. Στην Κάρμεν του Μπιζέ η πασίγνωστη άρια για τον έρωτα που είναι ανυπόταχτο πουλί είναι χαμπανέρα. Αλλά το πιο πολυτραγουδισμένο κουβανέζικο τραγούδι, γνωστό σε αμέτρητες διασκευές, και δημοφιλές στα γήπεδα, είναι η Γουανταναμέρα, η κοπέλα από το Γουαντάναμο, τοπωνύμιο που το έχει μιάνει το αμερικάνικο κολαστήριο.

Διάσημα είναι βέβαια από παλιά και τα πούρα Αβάνας. Σε ένα άρθρο του περιοδικού Εστία του 1891 βρίσκω ότι «ο θεριακλής της Κούβας καπνίζει πάντοτε σιγάρα ετοιμασθέντα εντός της ημέρας, ποτέ δε σιγάρον παλαιότερον των 48 ωρών».

Οι επαναστάτες του Φιντέλ, 82 μπαρμπούδος (γενάτοι), έφτασαν στην Κούβα το 1956 πάνω σ’ ένα σκάφος αναψυχής για 12 επιβάτες, που έμπαζε νερά έτσι που ήταν παραφορτωμένο, την Γκράνμα. Το όνομα από τα αγγλικά, Granma, δηλαδή γιαγιάκα, το είχε δώσει ο αρχικός ιδιοκτήτης. Σήμερα η Γκράνμα εκτίθεται στο μουσείο της επανάστασης, ενώ έτσι ονομάζεται επίσης η εφημερίδα του Κ.Κ.Κούβας.

Σύμφωνα με μια ρήση που αποδίδεται στον Φιντέλ Κάστρο, «κάθε βράδυ 200 εκατομμύρια παιδιά σ’ όλον τον κόσμο κοιμούνται στον δρόμο· κανένα από αυτά στην Κούβα». Γι’ αυτό και τον θρήνησαν και τον τίμησαν οι αδύναμοι και οι φτωχοί όπου γης.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL