Σκοταδισμός και αντίσταση
Η Επιβολή του «Νέου Κράτους»
Πριν κλείσουν 9 μήνες από την επιστροφή του στο θρόνο, το ζεστό βραδινό της 4ης Αυγούστου 1936, ο Γεώργιος υπέγραφε δύο διατάγματα αναστολής σειράς άρθρων του Συντάγματος και κήρυξης στρατιωτικού νόμου καθώς και διάλυσης της Εθνοσυνέλευσης, λόγω… «απειληθείσης σοβαράς διαταράξεως της δημοσίας τάξεως» από τα σχέδια του κομμουνισμού, ο οποίος «επίστευεν ότι επέστη η στιγμή της ανατροπής του «κοινωνικού καθεστώτος»…
Τα διατάγματα είχε συντάξει ο εκλεκτός του στην πρωθυπουργία Ι. Μεταξάς. Ο ίδιος ο βασιλιάς, σύμφωνα με τον διευθυντή του Πολιτικού του γραφείου καθηγητή Θεόδωρο Αγγελόπουλο, μάλιστα, αναρωτήθηκε… «μήπως έπρεπεν να κρατήσω Εγώ την Δικτατπορίαν»(!), αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά ότι το επίθετο Γκλύξμπουργκ, που σημαίνει στα γερμανικά φρούριο ευτυχίας για τη χώρα, αποδεικνύονταν Ουγκλύξμπουργκ, δηλαδή φρούριο δυστυχίας.
Τρεις τέσσερις άνθρωποι – ο Βασιλιάς, ο πρωθυπουργός του, ο υπουργός εσωτερικών Σκυλακάκης και η φαιά προσωπικότητα του νέου καθεστώτος, ο εξ απορρήτων του Μεταξά δημοσιογράφος Ι. Διάκος – φαίνεται ότι ήταν οι μόνοι που γνώριζαν τις διεργασίες που είχαν οδηγήσει στην κήρυξη της Δικτατορίας. Οι Υπουργοί της Κυβέρνησης απλά κλήθηκαν στο πρωθυπουργικό γραφείο ένας ένας και προσυπέγραψαν τα διατάγματα, με τρεις μόνο τιμητικές εξαιρέσεις.
Την ίδια βραδιά η Ειδική Ασφάλεια προχώρησε σε μαζικές συλλήψεις συνδικαλιστών κι εργατών, των βουλευτών του Παλαϊκού Μετώπου Δημήτρη Γληνού και Βασίλη Βέρβερη, των αγροτιστών Ιωάννη Σοφιανόπουλου και Κώστα Γαβριηλίδη, του νεαρού βουλευτή των φιλελευθέρων υφηγητή Θεμιστοκλή Τσάτσου και του καθηγητή του Συνταγματικού Αλέξανδρου Σβώλου.
Η επόμενη μέρα ανέτειλε χωρίς κανένα φανερό έκτακτο μέτρο εκτός από την απαγόρευση κυκλοφορίας όλων των εφημερίδων και ένα Διάγγελμα του πρωθυπουργού κολλημένο στους τοίχους διαστάσεων 0,65 Χ 0.40 με τα επιχειρήματά του «γιατί Δικτατορία». Ο πιστός στο θρόνο Στρατός παρέμεινε στους στρατώνες, ενώ το απόγευμα της ίδιας μέρας ο νέος Δικτάτορας προχώρησε σε ανασχηματισμό της Κυβέρνησής τους με την είσοδο σ' αυτή του εισηγητή του ‘Ιδιώνυμου' Κωνσταντίνου Ζαβιτσιάνου ως αντιπροέδρου και Υπουργού Οικονομικών, του Αλέξανδρου Κορυζή ως Υπουργού Κοινωνικής Πρόνοιας, του παλιού Γραμματέα της ΓΣΕΕ Αριστείδη Δημητράκου ως Υπουργού Εργασίας, και του Κωνσταντίνου Γεωργακόπουλου ως υπουργού Παιδείας και μερικών ακόμη. Το Υπουργικό Συμβούλιο συμπληρώνεται σύντομα και με νέα τρία υφυπουργεία: Διοικήσεως Πρωτευούσης, που ανέλαβε ο πρώην Δήμαρχος της Αθήνας και γνωστός φιλοναζιστής Κωνσταντίνος Κοτζιάς, Τύπου και Πληροφοριών, που ανέλαβε ο πιστός φίλος του Μεταξά Θεόδωρος Νικολούδης, και εκείνο της Ασφάλειας, που ανέλαβε ο παλιός απότακτος του κινήματος του 1923 Κωνσταντίνος Μανιαδάκης.
Ο Βρετανός πρέσβης σερ Σίδνευ Ουατερλόου τηλεγραφούσε στο Λονδίνο: πρόκειται για «κυβέρνηση μηδενικών» με «εγκέφαλο» τον Βασιλιά και στο πηδάλιο ως «όργανό του» τον «πολύ ταπεινό υπηρέτη του» Ιωάννη Μεταξά.
Μ' αυτά τα μηδενικά, λοιπόν, αρχίζει μια νέα Δικτατορία, εκείνη της 4ης Αυγούστου, που φιλοδοξεί να οικοδομήσει ένα… «Νέον Κράτος», εκείνο του «Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού», σε προφανή μίμηση του Ναζιστικού Τρίτου Ράιχ και προφανώς με βάση το δόγμα του «Φύρερ-Πριντσίπ», δηλαδή της παντοδυναμίας του Αρχηγού και ‘Εθνικού Κυβερνήτη', όπως αυτοονομάστηκε ο κ. Μεταξάς.
O τελευταίος σε ραδιοφωνικό του Διάγγελμα στις 10 Αυγούστου απαιτεί: «Και τώρα ανανήψατε όλοι διά να βαδίσωμεν όλοι ομού τον τραχύν δρόμον της Αναγεννήσεως του Έθνους. Ξυπνήστε όλοι σας, εγερθήτε ως ένα σύνολον διά να αναστήσωμεν την ελληνικήν μας πατρίδα. Ετοιμασθήτε όλοι σας διά θυσίας. Θυσίας αναγκαίας και διά το κοινωνικόν μας σύνολον και ιδίως τας πασχούσας τάξεις αυτού. Σήκω επάνω Ελληνική Νεολαία. Δεν υπάρχει διά σας άλλη πραγματικότης παρά η Ελληνική Πατρίς… Πέταξε μακράν σου τα ελεεινά αναγνώσματα… Θα υπερπηδήσωμεν κάθε εμπόδιον και θα συντρίψωμεν πάσαν αντίδρασιν.» (Ακρόπολις 11/8ο )
Δεν είναι εδώ ο χώρος, προφανώς, ανάλυσης της φύσης του καθεστώτος, που θέλει να μοιάζει με τα αντίστοιχα ολοκληρωτικά καθεστώτα της εποχής, όπου ο φιλελεύθερος ατομικισμός, ο κοινοβουλευτισμός και ο κομμουνισμός - όπου κομμουνισμός σημαίνει κάθε τι το μοντέρνο, δημοκρατικό και προοδευτικό – εξοβελίζονται στο πυρ το εξώτερο.
Σύνταγμα δεν υπάρχει, ούτε χρειάζεται, η χώρα κυβερνιέται με Διατάγματα και Αναγκαστικούς Νόμους, όπου ό,τι δεν απαγορεύεται είναι υποχρεωτικό.
Τα απαγορεύεται μιας δικτατορίας
Πάντως στα απαγορεύεται, εκτός των ατομικών και πολιτικών ελευθεριών των κομμάτων, του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, της απεργίας, της διάλυσης της ΓΣΕΕ και της ενσωμάτωσής της στο Υπουργείο Εργασίας, της ελευθερίας του τύπου και προφανώς των εκλογών σε όλα τα επίπεδα, εντάσσονται επίσης … το ρεμπέτικο τραγούδι αλλά και… οι κατσίκες!
Η αποθέωση, πάντως, έρχεται με ένα διάταγμα που συντάσσει ο ίδιος ο Μεταξάς στις 5 κιόλας του Αυγούστου, σύμφωνα με το οποίο απαγορεύονται:
«οιαδήποτε κρίσις περί του έργου της Κυβερνήσεως, εκτός εάν είναι ευμενής,
η αναγραφή ειδήσεων εξ ων να εμφαίνεται η ύπαρξις καπνεμπορικού τραστ,
η αναγραφή πάσης πληροφορίας σχέσιν εχούσης με εργατικάς και επαγγελματικάς οργανώσεις εκτός και αν πρόκειται περί κινήσεων και εκδηλώσεων ενισχυτικών του έργου της Κυβερνήσεως
η αναγραφή πληροφοριών ή αποκαλύπτη την άσκηση προληπτικής λογοκρισίας»
Και επιβάλλεται:
«όπως εκθύμως και ενθουσιωδώς δι' άρθρων, σχολίων και πάσης φύσεως δημοσιευμάτων συμβάλλωσι εις το αναμορφωτικόν και δημιουργικον έργον της Κυβερνήσεως», διότι «το Νέον Κράτος έχει το δικαίωμα και το καθήκον να ρυθμίζη, όπως αυτό κρίνει, δυνάμεις εθνικάς, της φύσεως, υδατπτώσεις κ.λπ. Πώς είναι δυνατόν να αφήση άνευ ρυθμίσεως την δύναμιν αυτήν η οποία καλείται Δημοσία Γνώμη;»
Και ο Γεώργιος Βλάχος, της έγκυρης ‘Καθημερινής', μπροστά σε όλα αυτά διακηρύσσει την αφοσίωσή του στη «νέαν τάξιν πραγμάτων».
Κάποιες πρωτόγνωρες φωτιές ανάβουν με πρωτοβουλία φασιστών φοιτητών
Δεν είναι μόνο, βέβαια, ο Γεώργιος Βλάχος αλλά και οι μικρές φασιστοειδής ομάδες φοιτητών που όχι μόνο χαιρετίζουν «την νέαν τάξην πραγμάτων», αλλά προχωρούν στη διοργάνωση μιας πράγματι εντυπωσιακής… πρωτοβουλίας.
Στις 10 Αυγούστου, στα ιστορικά για τους φοιτητικούς αγώνες Προπύλαια του Πανεπιστημίου, κατά μίμηση του μεγάλου ναζιστικού τους προτύπου, συντροφευμένοι από τραμπούκους και αλήτες, με αλλαλαγμούς χαράς, ανάβουν φωτιές όπου καίνε εκατοντάδες τόμους βιβλίων ελλήνων και ξένων. Συγγραφείς τους δεν είναι μόνο οι κλασικοί του κομμουνισμού, του σοσιαλισμού και του αναρχισμού, αλλά και ο Χάινε, Μπέρναρ Σώ, ο Φρόυντ, ο Τσβάιχ, ο Ανατόλ Φράνς, ο Γκόρκυ, ο Ντοστογιέφσκι, ο Τολστόι, ο Γκαίτε, ο Φίχτε, ο Δαρβίνος ακόμη και ο Καρκαβίτσας και ο… Παπαδιαμάντης!
Το κάψιμο συνεχίζεται στους Στύλους του Ολυμπίου Διός και πιο οργανωμένα στις 16 του μήνα στον Πειραιά. Αντιγράφουμε από τις εφημερίδες:
«Η Εθνική Φοιτητική Νεολαία Πειραιώς, προβαίνουσα εις την εξαφάνισιν διά πυρός ολοκλήρου σειράς κομμουνιστικών εντύπων, την προσεχήν Κυριακήν και ώραν 8 μ.μ. και εν τη Πλατεία Πασαλιμανίου, προσκαλεί άπαντας τους εθνικόφρονας ίνα εν σώματι μεταβούν και συμμετάσχουν εις την τελετήν».
Το πόσο πλατιά είναι η έννοια ‘κομμουνιστικό βιβλίο' μας δίνει η επόμενη ανακοίνωση της «Επιτροπής Εθνικοφρόνων Γονέων Πειραιώς»:
«Καλούνται άπαντες οι εθνικόφρονες γονείς της πόλεως Πειραιώς όπως προσέλθουν κομίζοντες άπαντα τα κομμουνιστικά διδακτικά βιβλία των Σχολείων ίνα καώσι ομού μετά σειράς ολοκλήρου κομμουνιστικών εντύπων τη ενεργεία της Εθνικής Φοιτητικής Νεολαίας Πειραιώς.»
Ένας ατέλειωτος κατάλογος με πάνω από 400 τίτλους απαγορευμένων βιβλίων σύντομα συγκροτείται από το καθεστώς, ενώ η πανταχού παρούσα λογοκρισία πετσοκόβει ακόμη και την Αντιγόνη του Σοφοκλή και εξαφανίζει από προσώπου γης τον ‘Επιτάφιο' για τον Περικλή του Θουκυδίδη.
Πριν από 100 τόσα χρόνια, ο Γερμανό- Εβραίος ποιητής Χάινε είχε γράψει: «Όπου καίγονται βιβλία αργά ή γρήγορα θα καούν και άνθρωποι».
Ειρωνικά, αλλά μάλλον βιαστικά, από τη Βιέννη ο Σίγκμουντ Φρόυντ σημείωνε: «Η ανθρωπότητα φαίνεται να έχει προοδεύσει, γιατί ενώ το Μεσαίωνα καίγανε τον συγγραφέα, τώρα καίνε μόνο τα βιβλία του».
Και πράγματι, από το κάψιμο των βιβλίων και τις αυθαίρετες συλλήψεις σχεδόν αμέσως φτάσαμε στα συστηματικά βασανιστήρια, τις φυλακίσεις, τις εξορίες, τη φάλαγγα, τη γάτα, τον πάγο, το ρετσινόλαδο…, ενώ κυνικά ο υφυπουργός Ασφαλείας Μανιαδάκης διακήρυσσε: «αι ποινικά δίκαι των συλλαμβανομένων… δεν εξυπηρετούν… την αδέσμευτοι δικονομικών κανόνων… να επιβάλλωσι τας νομίμους κυρώσεις»!
Υπάρχουν βέβαια και οι αδούλωτοι φοιτητές
Παρά το κλίμα τρόμου και τη χλιαρή πρώτη αντίδραση των αστών πολιτικών, όλες οι νεολαίες αστικών και αριστερών κομμάτων, υπερβαίνοντας τις ιδεολογικο-πολιτικές τους διαμάχες και με αιχμή τη σπουδάζουσα νεολαία της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης στέκουν από την πρώτη ώρα μαχητικά εχθρικές προς το «Νέον Εθνικόν Κράτος».
Μέσα στον Αύγουστο κιόλας συγκροτούν το «Αντιδικτατορικό Μέτωπο Νέων» και λίγο αργότερα τη «Φιλική Εταιρεία». Η «Ένωση Νέων Ελλάδος» όχι μόνο δεν ανέστειλε τις λειτουργίες της αλλά έδρασε καταλυτικά για την οργάνωση του Αντιδικτατορικού Μετώπου. Σε εκδρομή μάλιστα που οργάνωσε το Σεπτέμβριο του 1936 στο φρούριο της Φυλής, στην Πάρνηθα, ο επικεφαλής της Νίκος Καρβούνης μίλησε ανοικτά για την ανάγκη ενός πλατιού αντιφασιστικού ενωτικού μετώπου. Πολυγραφημένες αντιδικτατορικές εφημερίδες αρχίζουν να κυκλοφορούν παράνομα, συνθήματα αρχίζουν να εμφανίζονται στους τοίχους, ξαφνικές μικροδιαδηλώσεις σημειώνονται σε κεντρικούς δρόμους, διαμαρτυρίες για τις απολύσεις αντικαθεστωτικών καθηγητών, όπως των Αλ. Σβώλου και Π. Λορεντζάτου της φιλοσοφικής εμφανίζονται. Το Αντιδικτατορικό Μέτωπο Νέων, που συντόνιζε αυτές τις κινήσεις, έχει δημιουργήσει, σύμφωνα με τους Λιναρδάτο και Ραφτόπουλο, συντονιστική επιτροπή αποτελούμενη από τους Εμ. Κοθρή και Βασ. Ποντικόπουλο της Φιλελεύθερης Νεολαίας, Ηλ. Μπρεδήμα της Νεολαίας του Λαϊκού Κόμματος, Μπάμπη Δρακόπουλο, Αλ. Προβελέγγιο και Α. Φικιώρη της ΟΚΝΕ, Μανούσο Πλουμίδης Γιάννης Παπαθεοδώρου, Νίκος Λουρωτός της ‘Σοσιαλιστικής Πρωτοπορίας, Κομν. Πυρομάγλου, της Ενωσης Νέων Ελλάδας, που ορίστηκε και γραμματέας του Μετώπου, και εκπροσώπους των νεολαίων του Αγροτο-εργατικού Κόμματος Μ. Φιλνισάκο και των Κομμάτων του Γ. Καφαντάρη Βενέτης και Μπουρδάρα, του Γ. Παπανδρέου, Βλουμίδη του Μυλωνά και του Ενωτικού του Κανελλόπουλου Λ. Ξάνθου.
Βέβαια, η επιβολή της δικτατορίας μπορεί να είχε ανακόψει κάθε κίνηση φοιτητικής διεκδίκησης, να είχε διαλύσει τις φοιτητικές οργανώσεις πλην των φασιστοειδών, αλλά δεν είχε κατορθώσει, παρά τις διώξεις, να επιφέρει καίρια πλήγματα σ' αυτές τις κινήσεις, παρά και τη βοήθεια του «Εθνικού Παμφοιτητιού Συλλόγου» στην Αθήνα και της «Εθνικής Παμφοιτητικής Ενώσεως» στη Θεσσαλονίκη, οι οποίες σε συνεργασία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και με τις Πρυτανικές αρχές, συμβάλλουν με όλες τις δυνάμεις τους στις διώξεις των αντιδικτατορικών φοιτητών.
Ο δικτάτορας διαισθάνεται τον κίνδυνο και κραυγάζει προς τους φοιτητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κατά την επίσημη επίσκεψή του εκεί στις 26 Οκτωβρίου. Η επίσκεψη εντασσόνταν στον πρώτο εορτασμό της απελευθέρωσης της πόλης, που είχε ο ίδιος αποφασίσει και έγινε στην μεγάλη αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου. Η είσοδός του, παρά τα δρακόντεια μέτρα της Ασφάλειας - σύμφωνα με τις αναμνήσεις της τότε φοιτήτριας της Φιλοσοφικής Μαρίας Αγριγιαννάκη, αργότερα Καραγιώργη – συνοδεύτηκε από «σύννεφα προκηρύξεων που έπεφταν μπροστά του από τα παράθυρα, το ταβάνι , από τα πιο απρόσμενα μέρη». Είχε δίκιο, λοιπόν, ο «Εθνικός Κυβερνήτης να κραυγάζει:
« Σας απαγορεύω να έχετε διαφορετικές ιδέες από αυτές του κράτους. Σας ζητώ όχι μόνο να έχετε τις ίδιες ιδέες, αλλά να πιστεύετε σ' αυτές και να δουλεύετε γι' αυτές με ενθουσιασμό. Αν κάποιος από σας έχει διαφορετικές ιδέες καλύτερα να μείνει αμόρφωτος.»!
Στον δε Πρύτανη καθηγητή της Φιλοσοφικής Στυλ. Παπαδάκη, που στην προσφώνησή του αναφέρθηκε στα προβλήματα που αντιμετώπιζε το Πανεπιστήμιο, απάντησε:
«Κύριε Πρύτανη, το Πανεπιστήμιό σας είναι μαλλιαροκομμουνιστικό Ίδρυμα, κάντε το πρώτα εθνικό και μετά θα έχετε όλη μου τη συμπαράσταση».
Σε επιτροπή δε φοιτητών, που μετά την τελετή τού ζήτησε την επαναλειτουργία του εστιατορίου της Φοιτητικής Λέσχης, που είχε κλείσει η Ασφάλεια, γεγονός οικονομικά δυσβάστακτο ειδικά για τους φτωχούς φοιτητές από αγροτικές οικογένειες, δηλώνει:
«Και αφού δεν έχετε τα μέσα να σπουδάσετε, γιατί ήρθατε στο Πανεπιστήμιο; Να καθίσετε στα χωριά σας να οργώσετε τα χωράφια του πατέρα σας και στο Πανεπιστήμιο να έρθουν όσοι μπορούν…»!
Η ίδρυση της ΕΟΝ
Δεν μένει όμως στις απειλές ο «Χαλύβδινος Εθνικός Κυβερνήτης», στις συλλήψεις, στα βασανιστήρια και τις εξορίες της νεολαίας. Προσπαθεί να φτιάξει τη δική του «Εθνική Οργάνωση Νέων» (ΕΟΝ) τον Οκτώβριο του 1936, κατά τα πρότυπα των νεολαιών των μεγάλων εμπνευστών του Χίτλερ και Μουσολίνι. Διοικητής της ΕΟΝ ανέλαβε το μέλος του «Εθνικού Παμφοιτητικού Συλλόγου» και φοιτητής της Νομικής Αλέξανδρος Κανελλόπουλος, γιος γνωστού βιομηχάνου.
Μάταια όμως περίμενε ανταπόκριση. Μάταια πρόσμενε να γίνει η ΕΟΝ το υποκατάστατο του κόμματος που του έλειπε Οι πλούσιες υλικές παροχές, η υπόθαλψη των πιο ταπεινών ενστίκτων και η εκμετάλλευση κάθε νεανικής ματαιοδοξίας δεν αρκούν. Η οργάνωση φυτοζωεί για πάνω από ένα χρόνο μέσα στη γενική αδιαφορία και ειρωνεία.
Ειδικά στο Πανεπιστήμιο, σε αντίθεση με αυτό που συνέβη στη Γερμανία, όπου ο ναζισμός κυριάρχησε σε καθηγητές και φοιτητές ακόμη και πριν την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, η προσπάθεια πέφτει στο κενό. Στο Πολυτεχνείο, π.χ., για πολύ καιρό οι φαλαγγίτες δεν ξεπερνούσαν τους δέκα Ένα αντιφασιστικό πνεύμα κυριαρχεί στο φοιτητικό σώμα, το οποίο αγκαλιάζει και τη γυμνασιακή νεολαία. Θα χρειαστεί, μετά δύο χρόνια, η ένταξη στη ΕΟΝ να γίνει υποχρεωτική, να διαλυθούν οι Πρόσκοποι και κάθε άλλη νεολαιίστικη οργάνωση, ακόμη και ΧΑΝ και η ΧΕΝ, να αναλάβει την ηγεσία της ΕΟΝ ο Διάδοχος Παύλος για να κατορθώσει να μαζικοποιηθεί. [
Άλκης Ρήγος
