Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
21.1°C24.7°C
2 BF 40%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
22 °C
18.6°C23.8°C
3 BF 41%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.2°C23.2°C
2 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.8°C21.6°C
2 BF 62%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
19.9°C22.4°C
2 BF 52%
Η ιστορία του υπαίθριου σχολείου
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Η ιστορία του υπαίθριου σχολείου

Δέσποινα Καρακατσάνη, Βάσω Θεοδώρου

Στις αρχές του 20ού αιώνα, κατασκηνώσεις παιδιών σε τόπους εξοχικούς, ορεινούς ή παραθαλάσσιους, επιδοτημένες από δήμους, ταμεία αλληλεγγύης, συλλόγους, ή ακόμη και το ίδιο το κράτος, θα εγκατασταθούν σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης και θα γνωρίσουν μεγάλη διάδοση μέχρι τον β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Βασικός στόχος αυτών των σχολείων ήταν η ενίσχυση του σώματος, μέσα από κατάλληλες ασκήσεις στο ύπαιθρο, υγιεινή διατροφή, ανάπαυση και εκμάθηση των υγιεινών συνηθειών. Η παραμονή των τριών ή τεσσάρων εβδομάδων στη φύση είχε μακροπρόθεσμα αποτελέσματα στην υγεία παιδιών που εμφανίζονταν στις στατιστικές ως φορείς της φυματίωσης. Η απόκτηση βάρους εξελίσσεται σε ένα είδος εμμονής, η ρουτίνα της ηλιοθεραπείας συνδέεται με τις επιδιώξεις για μια πιο υγιή χώρα και ένα υγιές έθνος, και το όλο εγχείρημα του υπαιθρίου ιδρύματος με τη φυλετική και εθνική ανόρθωση και τις ευγονιστικές αναζητήσεις.

Τις ευεργετικές επιδράσεις της παραμονής των καχεκτικών παιδιών στη φύση θα επιχειρήσει να εδραιώσει στην Ελλάδα ο γιατρός Eμμανουήλ Λαμπαδάριος, ο ιδρυτής της υπηρεσίας Σχολικής Υγιεινής στο Υπουργείο Παιδείας, με τη δοκιμαστική λειτουργία ενός υπαίθριου σχολείου στα Πατήσια, στο κτήμα Νομικού, την άνοιξη του 1916. Στις 16 Μαΐου του 1916 άρχισε να λειτουργεί το υπαίθριο σχολείο σε ένα ‘περίφρακτο δενδρώνα', στο κτήμα Νομικού στα Πατήσια, το οποίο ανήκε στο Δήμο της Αθήνας. Η τοποθεσία ικανοποιούσε τις προϋποθέσεις του υγιεινού κλίματος, της παροχής καθαρού νερού και της μικρής απόστασης από την πόλη. Τα 50 παιδιά και των δύο φύλων, προερχόμενα από τα δημοτικά σχολεία της Αθήνας σε αυτό το ανθισμένο και σκιερό περιβόλι από τις 7 το πρωί μέχρι τις 7 το απόγευμα, ακολουθώντας τους κανόνες της υγιεινής. Για την υποδομή του σχολείου δεν απαιτήθηκαν ιδιαίτερες κατασκευές : ξύλινοι πάγκοι και μεγάλες εξοχικές ομπρέλες τοποθετήθηκαν μέσα στον πευκώνα για τις διδακτικές ανάγκες των μαθητών, ενώ για τις ώρες της μεσημεριανής ανάπαυσης προβλέφθηκαν αιώρες και ανάκλιντρα. Σ΄ αυτό το ιδιότυπο σχολείο που λειτουργούσε κάτω από τα δένδρα με τη εποπτεία δύο δασκάλων και ενός γιατρού, οι ώρες διδασκαλίας δεν ξεπερνούσαν τις τρεις ημερησίως, και γίνονταν, με μεγάλα διαλείμματα ανάμεσα, ως τις 12 το μεσημέρι, ενώ η κάθε διδακτική ώρα δεν ξεπερνούσε τα 30 λεπτά. Η φροντίδα για αποφυγή πνευματικής υπερκόπωσης, που αποτελεί μια σταθερά του ιατρικού λόγου της εποχής, ήταν καίρια για τη βελτίωση της φυσικής κατάστασης των παιδιών.

Μεγάλη σημασία δινόταν σε μαθήματα που πρόσφεραν κίνηση και χαρά, όπως η ωδική και η γυμναστική, και τα οποία συνδέονταν με τη θεραπευτική πλευρά της κυκλοφορίας του αίματος και της άσκησης των πνευμόνων. Στο ίδιο πλαίσιο εντασσόταν και η ιατρική προτροπή για ελεύθερο παιχνίδι και η ήπια συμπεριφορά των δασκάλων. Ορισμένα προαπαιτούμενα του υπαίθριου, όπως η κατασκευή υποστέγων και οικημάτων, για να καταφεύγουν τα παιδιά σε περίπτωση βροχής, η εγκατάσταση λουτρών καταιωνισμού και η ειδική ενδυμασία, που θα επέτρεπε ελευθερία κινήσεων και είσοδο των ακτίνων του ήλιου στο δέρμα, δεν υιοθετήθηκαν ελλείψει πόρων. Στη σύνθεση του εδεσματολογίου, με εισήγηση του Λαμπαδάριου, δόθηκε ιδιαίτερη φροντίδα. Υιοθετήθηκε η αρχή των πέντε γευμάτων και περιλάμβαναν καθημερινά μεταξύ άλλων: γάλα, κρέας, χορταρικά, ζυμαρικά, όσπρια, φρούτα, ψωμί και τυρί.

Τον Ιούλιο, το σχολείο διέκοψε τη λειτουργία του παρά τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα (αύξηση του βάρους). Ο καλοκαιρινός καύσωνας και οι απότομες καιρικές μεταβολές δεν επέτρεψαν τη συνέχιση της διδασκαλίας στο ύπαιθρο, ενώ η ‘σχεδιασθείσα οικοδομή των ειδικών παραπηγμάτων', που έγινε από τον αρχιτέκτονα της βασίλισσας Κέντολ, στο πρότυπο του σχολείου της Ρώμης, με σκοπό την επαναλειτουργία του σχολείου για όλο το χρόνο, δεν πραγματοποιήθηκε. Η απότομη ύψωση των τιμών πιθανόν να ακύρωσε την προσπάθεια, ενώ και το ταραγμένο πολιτικό και πολεμικό κλίμα των αποκλεισμών και του διχασμού έπαιξε βασικό ρόλο. Παρά τις αντίξοες πολιτικές συνθήκες, τα σχέδια για τη λειτουργία ενός μόνιμου υπαίθριου σχολείου που θα λειτουργούσε στον ίδιο χώρο δεν εγκαταλείφθηκαν, τουλάχιστον από τον Λαμπαδάριο. Οι προετοιμασίες κράτησαν δύο χρόνια και πάλι όμως το εγχείρημα εγκαταλείφθηκε για λόγους που δεν αναφέρονται, πιθανόν όμως να σχετίζονται με την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920, που ακύρωσε τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες στο χώρο της εκπαίδευσης.

Η δεύτερη προσπάθεια δημιουργίας υπαιθρίου σχολείου στην Ελλάδα καταγράφεται στις αρχές της δεκαετίας του '30 κατά τη διάρκεια της τελευταίας βενιζελικής κυβέρνησης και συνδέεται με πρωτοβουλία της ελληνικής αντιφθισικής εταιρείας. Τον Απρίλιο του 1932, επί υπουργίας Παπανδρέου, ιδρύεται με Ν.Δ υπαίθριο σχολείο με την ονομασία «υπαίθριο δημοτικό σχολείο της ελληνικής αντιφθισικής εταιρείας», το οποίο επρόκειτο να φιλοξενηθεί στο Πεδίο του Άρεως σε οίκημα που είχε κτιστεί από την εταιρεία και θα λειτουργούσε υπό την επίβλεψη του διευθυντή της σχολικής υγιεινής. Τα παιδιά θα φοιτούσαν στο συγκεκριμένο χώρο για έναν χρόνο ακολουθώντας τις ενδεδειγμένες υγιεινοδιαιτητικές μεθόδους, οι οποίες, εκτός από την παραμονή στο ύπαιθρο, την παροχή επαρκούς και υγιεινής διατροφής, τις κατάλληλες ασκήσεις και τον μεσημβρινό ύπνο, περιλάμβαναν υδρόλουτρα, ηλιόλουτρα και αναπνευστικές ασκήσεις κ.ά. Το σχολείο αυτό στη διάρκεια των θερινών διακοπών θα λειτουργούσε και για παιδιά χωρίς προβλήματα. Το σχολικό ταμείο θα φρόντιζε για τη διοργάνωση μεσημβρινού φαγητού, τη μεταφορά των παιδιών και την εξασφάλιση θερινών διακοπών σε κατάλληλη εξοχή. Οι μαθητές θα ακολουθούσαν το πρόγραμμα του δημοτικού σχολείου προσαρμοσμένο στις ανάγκες τους και στις ιατρικοπαιδαγωγικές αρχές διδασκαλίας σε παιδιά με εύθραστη υγεία. Θα διδάσκονται τα ουσιώδη από κάθε μάθημα, 4 ώρες την ημέρα, για να μην γίνεται υπερφόρτωση και να μην τους ανατίθενται κατ'οίκον εργασίες. Στο χώρο του σχολείου προβλεπόταν και η παρουσία σχολικής νοσοκόμου. Μόνο για το έτος 1930-1931 η έναρξη των μαθημάτων του υπαιθρίου είχε προγραμματιστεί για την περίοδο 1η Μαΐου ως 30 Ιουνίου.

Το εγχείρημα επαναλαμβάνεται με πρωτοβουλία της Ελληνικής Αντιφθισικής Εταιρείας η οποία είχε ιδρυθεί το 1925 και είχε αναλάβει την αντιφθισική εκστρατεία στη θέση του Πανελλήνιο Συνδέσμου. Είχε οργανώσει αντιφυματικό ιατρείο και μαθητικό συσσίτιο στην περιοχή Πολυγώνου και στόχευε στη περιφρούρηση της υγείας της μαθητικής ηλικίας. Για το λόγο αυτό ζήτησε την παραχώρηση του δασυλλίου Πολυγώνου Αττικής στο άλσος της Σχολής Ευελπίδων. Σκοπός της πρωτοβουλίας ήταν να ιδρύσει υπαίθριο μονοτάξιο δημοτικό σχολείο με 40 μαθητές υπό την προστασία του τμήματος της Σχολικής Υγιεινής του Υπουργείου Παιδείας. Σύμφωνα με πληροφορίες από τον τύπο της εποχής, το υπαίθριο σχολείο του Πολυγώνου λειτούργησε μέχρι το 1934 σε ένα ξύλινο περίπτερο που είχε κατασκευαστεί για τον σκοπό αυτό από την Εταιρεία, το οποίο αργότερα χρησιμοποιήθηκε για τη στέγαση των προσφύγων. Τα ερωτηματικά σχετικά με την αποτυχία και αυτής της απόπειρας παραμένουν αναπάντητα. Η συγκεκριμένη κατασκευή δεν επέτρεπε την παραμονή των μαθητών σε δυσμενείς καιρικές συνθήκες και οι κοινωνικοπολιτικές συγκυρίες δημιούργησαν νέα δεδομένα. Τα σχέδια που εκπόνησε το 1931 η Τεχνική Υπηρεσία του Υπουργείου Παιδείας – και συγκεκριμένα ο αρχιτέκτονας Ν. Μητσάκης δεν εφαρμόστηκαν ποτέ. Σε αυτά αποτυπώνεται, ωστόσο, η ιδιαίτερη φροντίδα για την εξασφάλιση ιατρικών όρων λειτουργίας του (δεξαμενή θαλασσίου ύδατος για τα υδρόλουτρα, αμμοδεξαμενή και ηλιαστήριο στην ταράτσα του κτιρίου).

Δέσποινα Καρακατσάνη - Βάσω Θεοδώρου, Υγιεινής Παραγγέλματα. Iατρική περίθαλψη και κοινωνική πρόνοια για το παιδί στις αρχές του 20ού αι, εκδόσεις Διόνικος, Αθήνα 2010. [

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL