Ζάφος Ξαγοράρης*
Η εγκατάσταση με τίτλο «Λοξή Τάξη» πρωτοπαρουσιάστηκε τον Φεβρουάριο του 2015 στο Μουσείο Μπενάκη σε επιμέλεια της Πολύνας Κοσμαδάκη και σε συνεργασία με το Βρετανικό Συμβούλιο και το Γυμνάσιο Καμινίων.
Δεκαοκτώ θρανία, τριανταέξι καρέκλες, μια καθηγητική έδρα και to κάθισμά της συγκροτούν μια τάξη διαμορφωμένη έτσι ώστε να μπορεί να σταθεί ίσια σε κεκλιμένο έδαφος. Όλα τα έπιπλα δηλαδή, είναι κομμένα σε γωνία 7 μοιρών και σε συγκεκριμένα σημεία, αλλού αφαιρώντας και αλλού προσθέτοντας μέλη – τμήματα από τα πόδια τους, κατά τέτοιον τρόπο ώστε σε κατηφόρα 7 μοιρών οι οριζόντιες επιφάνειές τους να παραμένουν παράλληλες με τον ορίζοντα.
Καθώς η εγκατάσταση αναφέρεται σε εκπαιδευτικές διαδικασίες σε συνθήκες κρίσης, όταν δηλαδή για λόγους έκτακτης ανάγκης όπως πόλεμος ή σεισμός, τα κτίσματα καταρρέουν ή δεν υπάρχουν, η παρουσίαση του έργου έγινε ταυτόχρονα με την έκθεση επιλεγμένου, σχετικού υλικού τεκμηρίωσης από τα αρχεία του Μουσείου. Η «Λοξή Τάξη» συνεπώς, λειτουργεί σαν ένα είδος μηχανισμού – συνδέσμου ο οποίος συνδέει το παρόν με συγκεκριμένες ιστορικές στιγμές, ενώ η κάθε σύναψη μπορεί να δώσει ένα λίγο διαφορετικό, μετατοπισμένο σημείο θέασης και αντίληψης του κόσμου γύρω μας.
Την ίδια στιγμή εγκαινιάζεται μια σειρά εγκαταστάσεων της τάξης σε υπαίθρια σημεία του αστικού ιστού της πόλης, δίνοντας την δυνατότητα εναλλακτικών μαθημάτων, παράλληλων δράσεων ή συζητήσεων που απευθύνονται στην κοινότητα.
Η πρώτη δοκιμαστική χρήση των κεκλιμένων κατασκευών έγινε σε ένα κατηφορικό έδαφος στην περιοχή του Θησείου, με την συμμετοχή μαθητών της καλλιτεχνικής ομάδας του Γυμνασίου Καμινίων. Η δράση αυτή ξεκίνησε με μια συζήτηση γύρω από τα στάδια και το πλαίσιο του όλου εγχειρήματος, ενώ στην συνέχεια οι μαθητές δοκίμασαν να ανταλλάξουν φράσεις από το κείμενο το οποίο προετοίμαζαν για μια προσεχή θεατρική παράσταση. Η συζήτηση και η πρόβα πραγματοποιήθηκαν με την συμμετοχή και την παρουσία κατοίκων, τουριστών ή άλλων διερχομένων.
Η προϋπόθεση μιας εξόδου από τις δεδομένες συνθήκες διδασκαλίας ανταποκρίνεται και στις σχετικές εκπαιδευτικές ιδέες οι οποίες αμφισβητούν την ιεραρχική δομή διδασκαλίας και καλλιεργούν μια αμφίδρομη ανταλλαγή απόψεων, γνώσεων και εμπειριών. Οι ιδέες αυτές παρ'όλο που ιστορικά συνδέονται με την στροφή προς την φύση, έχουν περισσότερο σχέση με ένα «σχολείο των θάμνων» (κατά λέξη μετάφραση του γαλλικού σκασιαρχείου, l'ecole buissonniere), ενώ παράλληλα αποβλέπουν στην έκθεση της εκπαιδευτικής διαδικασίας στο πεδίο διαμάχης που συγκροτείται στην δημόσια σφαίρα.
Κατά την διάρκεια των διαφόρων εγκαταστάσεων της τάξης και προκειμένου να πραγματοποιηθούν οι επακόλουθες χρήσεις της, είναι απαραίτητη η σύναψη σχέσεων μεταξύ ιδρυμάτων, οργανώσεων, πρωτοβουλιών ή συλλογικοτήτων. Υφίσταται δηλαδή μια κριτική αμφισβήτηση των δεδομένων θεσμικών λειτουργιών, η οποία είναι σε θέση να υπονομεύσει σε έναν βαθμό, αλλοιώνοντας τα οποιαδήποτε προγράμματα, δημιουργώντας μη προβλεπόμενες συνεργασίες και μετατοπίζοντας τους προδιαγεγραμμένους ρόλους.
Η «Λοξή Τάξη» αποτελεί συνεπώς ένα σύνολο αντικειμένων αλλά λειτουργεί και ως ένας μηχανισμός, ένα εργαλείο που μπορεί να χρησιμεύσει στην μερική αποσυναρμολόγηση δεδομένων πρακτικών ή εκπαιδευτικών συστημάτων. Αν τα σχολικά εγχειρίδια, τα προγράμματα σπουδών, τα κτίρια, ο σχετικός εξοπλισμός ή οι οδηγίες χρήσης τους αποτελούν μια διάταξη, εξαρτήματα μιας μηχανής που κινείται προς μια κατεύθυνση, τότε ένα εργαλείο αποσυναρμολόγησης επιχειρεί την απεμπλοκή από την συγκεκριμένη σειρά εντολών και την διόρθωση των αυτονόητων δράσεων.
