Αννα Μαυρουδή*
Το «Αθηνά» αποτελεί, όπως διατείνεται, τη θεραπεία πολλών χρόνιων προβλημάτων και στρεβλώσεων της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, αλλά ταυτόχρονα και την προϋπόθεση για την αναπτυξιακή πορεία της χώρας. Οι γενικευμένες, σοβαρές αντιδράσεις που προκάλεσε η δημοσιοποίηση του στις αρχές Φεβρουαρίου τόσο από τα ΑΕΙ/ΑΤΕΙ (διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό, φοιτητές διοικητικό προσωπικό, κτλ) όσο και από τις τοπικές κοινωνίες ορίζουν ως αιχμή της κριτικής τους τα μνημονιακά δεδομένα της χώρας και την συνηθισμένη «εξυπηρέτηση» τοπικών κομματικών συμφερόντων.
Αντλώντας όμως κανείς εμπειρικά δεδομένα από τον ευρωπαϊκό και διεθνή χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης, είναι εύκολο να αντιληφθεί ότι η ελληνική τριτοβάθμια Εκπαίδευση βρίσκεται μπροστά σε κάτι πιο κρίσιμο και βαθειά συντηρητικό:Πρόκειται για μιαριζική, νεοφιλελεύθερηαλλαγή υποδείγματος στην τριτοβάθμια εκπαίδευση τόσο σε επίπεδο στόχευσης, πολιτικού σχεδιασμού και μεθόδων υλοποίησης πολιτικών, με τις μνημονιακές επιταγές ως το όχημα αυτής της αλλαγής. Υπό αυτό το πρίσμα, το επιχείρημα με το βαρύγδουπο τίτλο«Σύνδεση Γνωστικών Αντικειμένων με την Εθνική Στρατηγική Στοχοθεσία και τις Περιφερειακές Αναπτυξιακές Προοπτικές» καταρρέει εκκωφαντικά.
Ποια είναι η Εθνική
Στρατηγική Στοχοθεσία;
Μια Εθνική Στρατηγική Στοχοθεσία σε μια ευνομούμενη δημοκρατική χώρα φιλοδοξεί να ενσαρκώσει τα οράματα για την ευημερία των κατοίκων της, να διασφαλίσει την προστασία του δημοσίου συμφέροντος μέσα από τη δίκαιη κατανομή και πρόσβαση στους πόρους της με σεβασμό στο περιβάλλον και στη δημοκρατία, αλλά και να υλοποιήσειτους επιμέρους στόχους της με όρους λογοδοσίας και διαφάνειας. Ταυτόχρονα, οφείλει να τη γνωρίζει ο κάθεπολίτης. Η Εθνική Στρατηγική Στοχοθεσία που επικαλείται το «Αθηνά» φαίνεται να είναι ετεροκαθορισμένη, και καθόλου εθνική ως προς την έμπνευση και ως προς τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα:Η εισήγηση του προγράμματος «Αθηνά» εναρμονίζεται με τις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΑΣΑ1. Πιο συγκεκριμένα, προτείνονται για παράδειγμα:
1. Συγχώνευση ή κλείσιμο Τμημάτων με χαμηλούς δείκτες εγγραφών και αποφοίτων
2. Μείωση του αριθμού των εισακτέων και διαφοροποίηση των όρων εισαγωγής σε ΤΕΙ και ΑΕΙ, αλλά και αλλαγή της λειτουργίας των ΤΕΙ σε κέντρα δια βίου μάθησης και κατάρτισης με τοπικά και περιφερειακά χαρακτηριστικά.
3. Χρηματοδότηση των Ιδρυμάτων μέσω κριτηρίων αποτελεσματικότητας
Επίσης, συνάδει απόλυτα με το αναπτυξιακό μοντέλο της Ελλάδαςστον ευρύτερο γεωπολιτικό χάρτη της παγκοσμιοποιημένης νεοφιλελεύθερης οικονομίας (διακομιστικό κέντρο, Τουρισμός, Λιανεμπόριο κτλ) που σημαίνει ζήτηση κυρίως μεσαίου επιπέδου επαγγελμάτων και μείωση των πανεπιστημιακών αποφοίτων2.
Αναρωτιέται εύλογα κανείς αν η ελληνική κυβέρνηση έχει όντως εκπονήσεικάποιοστρατηγικό σχέδιο ή απλά εφαρμόζει –και μάλιστα με αποσπασματικό και πρόχειρο τρόπο- προτάσεις άλλων κέντρων εξουσίας. Εκτός αν το ΙΟΒΕ αποτελεί πλέον τον Εθνικό Στρατηγικό μας Στοχοθέτη… Αναπάντητα μένουν λοιπόν ερωτήματα, όπως σε ποιες έρευνες βασίζεται το «Αθηνά» και το πώς συνδέεται με τους στόχους της«ΕΥΡΩΠΗΣ 2020». Ποιοι είναι οι τρόποι σύνδεσης των αλλαγών που προωθούνται με την αγορά εργασίας, την επιχειρηματικότητα, και γενικά με την οικονομική Γεωγραφία της χώρας; Με ποιους όρους και με βάση ποια κριτήρια συνδέεται η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, σύμφωνα με το Υπουργείο, με τα παραπάνω;
Παράλληλα,η επίκληση του «Αθηνά» στην ποιότητα, την αριστεία και την καινοτομία ως μοχλοί ανάπτυξης αποτελεί μια τρανταχτή αντίφαση σε σχέση με τον προϋπολογισμό του 2013.Έτσι, το ιδεολόγημα της αριστείας είναι λογικό να αφορά ένα πολύ μικρό αριθμό αποφοίτων εκ των πραγμάτων. Οι δαπάνες για την εκπαίδευση στο στενό δημοσιονομικό πλαίσιο της Ελλάδας υφίστανται δραματική μείωση και θα συρρικνωθούν περαιτέρω. Θα ήταν χρήσιμο να ανακοινώσει το Υπουργείο Παιδείας τις ενέργειες στις οποίες έχει προβεί για να αξιοποιήσει την πρόταση της Επιτροπής «στα κράτη μέλη να αφαιρέσουν τις επενδύσεις για την εκπαίδευση και την κατάρτιση από τον υπολογισμό του εθνικού ελλείμματος στο πλαίσιο του δημοσιονομικού συμφώνου»3.
Ποιες είναι οι Περιφερειακές
Αναπτυξιακές Προοπτικές;
Ένα άλλο «μαύρο κουτί» του «Αθηνά» είναι οι λεγόμενες «Περιφερειακές Αναπτυξιακές Προοπτικές»: πώς ορίζονται αυτές, δηλαδή με βάση ποιες μελέτες καθορίζονται ανά Περιφέρεια οι αναπτυξιακοί στόχοι και ποιο είναι το χρονοδιάγραμμα υλοποίησής τους; Δεδομένης της έλλειψης συντονισμού μεταξύ των Περιφερειών και των Στρατηγικών Σχεδίων τους, πώς και από ποιόν αποφασίζεται η χάραξη πολιτικών σύνδεσης Περιφερειακών συγκριτικών πλεονεκτημάτων και Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης; Ποια η θέση των ΤΕΙ/ΑΕΙ σε αυτή τη στοχοθεσία του Υπουργείου; Ποιος ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων ανά Περιφέρεια; Ποιος ο ρόλος των Περιφερειακών Συμβουλίων ως συνδιαμορφωτές του αναπτυξιακού χάρτη της χώρας με δεδομένες τις διευρυμένες αρμοδιότητες των ΟΤΑ Β' Βαθμού του Καλλικράτη4;
Η κρυφή ατζέντα
Πίσω από τον λεγόμενο εξορθολογισμό και την εξυγίανση του ακαδημαϊκού χάρτη που διατυπώνει το «Αθηνά» κρύβεται η προώθηση της ιδεολογικής ατζέντας του νεοφιλελευθερισμού στην τριτοβάθμια εκπαίδευση: η Γνώση ως πόρος για λίγους και άριστους, η εμπορευματοποίηση της εκπαίδευσης και κατάρτισης ως υπηρεσίες σε συνθήκες ελεύθερης αγοράς, η μεταβίβαση της ευθύνης για την εκπαίδευση σε ατομικό επίπεδο, αλλά και η αξιοποίηση δημόσιου χρήματοςκαι υποδομών για επιχειρηματικά κέρδη.Ο επιμερισμός των δαπανών για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση από το κράτος στους πολίτες και β. η κερδοσκοπική αντίληψη ότι η εκπαίδευση μπορεί να φέρει μεγάλες αποδόσεις στις επιχειρήσεις αποτελούν τον πυρήνα των πολιτικών αυτών.
Ηδιεύρυνση του μεριδίου του ιδιωτικού τομέα στην πίτα της εκπαίδευσης, βασίζεται σε ένα ήδη ψηφισμένο νέο νομοθετικό πλέγμα (Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου, Μεσοπρόθεσμο, κτλ). Παράλληλα, η πρόσφατη εξίσωση των επαγγελματικών δικαιωμάτων αποφοίτων διαφορετικών βαθμίδων εκπαίδευσης και η διχοτόμηση ακαδημαϊκών προσόντων και επαγγελματικών δικαιωμάτων συντελούν και αυτά με τη σειρά τους στη δημιουργία μεγάλου «πελατολογίου» για τους ιδιωτικούς φορείς εκπαίδευσης. Ηχρόνια υποχρηματοδότηση που πλέον γίνεται μόνιμη περιστολή των δαπανών για την Τριτοβάθμια εκπαίδευση ανοίγει το δρόμο για την μερική ιδιωτικοποίηση τους.
Μόλις πριν λίγες μέρες, ο υπουργός Εσωτερικών και πρώην υπουργός Παιδείας, Ευριπίδης Στυλιανίδης, προτείνει σε συνέδριο για την Εκπαίδευση και την καινοτομία την ιδιωτικοποίηση διά της μετοχοποίησής τους και της παράδοσης του 49% των μετοχών και του μάνατζμεντ σε ιδρύματα, επιχειρηματίες και εφοπλιστές με δεδομένο«ότι αυτή την στιγμή ο κρατικός προϋπολογισμός αρκεί για την χρηματοδότηση μόλις των 15 από τα 25 συνολικά ακαδημαϊκών ιδρυμάτων της χώρας, με αποτέλεσμα τα υπόλοιπα να υποχρηματοδοτούνται και να κινδυνεύουν με κλείσιμο».
Οι«γνωστικές συμμαχίες» μεταξύ επιχειρήσεων και πανεπιστημίων, η ιδιωτικώς χρηματοδοτούμενη τριτοβάθμια εκπαίδευση, τα λεγόμενα «επιχειρηματικά πανεπιστήμια», η ουσιαστική παρέμβαση επιχειρήσεων στο πρόγραμμα σπουδών και την κατάρτιση είναι ήδη πραγματικότητα στο νεοφιλελεύθερο Ευρωπαϊκό χάρτη. Πραγματικότητα είναι επίσης, η μετατόπιση των δαπανών στους ενδιαφερόμενους φοιτητές/-τριεςπ.χ. με την επιβολή διδάκτρων, η οποία έχει ως συνέπεια τη μείωση των εγγραφών σε άλλες χώρες (π.χ. στο Η.Β 10% μόνο για το 2012-2013) και τα υπέρογκα δάνεια που επωμίζονται για να τελειώσουν τις σπουδές τους.
Ταυτόχρονα, παραδείγματα από το χώρο των Ναυτικών Σπουδών, όπου έχει ανακοινωθεί η ίδρυση Ιδιωτικών Σχολών, ενώ υποχρηματοδοτούνται οι δημόσιες ΑΕΝ, και στο χώρο των Τουριστικών Σπουδώνμε την αγγλόφωνη Σχολή Τουρισμού ενώ κλείνουν τα Τμήματα Τουρισμού στα ΤΕΙ, αποδεικνύουντο άνοιγμα της αγοράς των ιδιωτικών φορέων-παρόχων μεταδευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Μείωση Αριθμού Εισακτέων
Σε αντίθεση με τον Ευρωπαϊκά συμπεφωνημένο στόχο για αύξηση του ποσοστού φοίτησης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση στο 40%, ο οποίος και έχει ενταχθεί και στο «ΕΥΡΩΠΗ 2020», στην Ελλάδα δρομολογείται η συρρίκνωση των ιδρυμάτων και η μείωση των εισακτέων. Δεν λαμβάνεται καμία μέριμνα για το ποσοστό εκείνων των φοιτητών-σπουδαστούν που δεν ολοκληρώνουν τις σπουδές τους. Πίσω από το επιχείρημα των «αιώνιων φοιτητών» αποκρύπτεται η αδιαφορία της πολιτείας να εξετάσει με τρόπο επιστημονικό τους λόγους (οικονομικούς, εκπαιδευτικούς, κ.α) για τους οποίος κάποιος/-α αδυνατεί να λάβει πτυχίο. Αυτό θα ήταν μια ενέργεια προς το δημόσιο συμφέρον με τη διασφάλιση της ανταποδοτικότητας των δημοσίων επενδύσεων για την εκπαίδευση. Συνεπώς, δεν μπορεί να εξάγει κανείς σοβαρά συμπεράσματα από το κριτήριο αναλογίας εισακτέων/αποφοίτων, πόσο μάλιστα να αποτελεί και λόγο κατάργησης Τμημάτων.
Αντιεπιστημονικότητα- έλλειμμα δημοκρατίας
Το «Αθηνά» στερείται επιστημονικής προσέγγισης και δημοκρατικού χαρακτήρα, καθώς: (α) υπάρχει παντελής έλλειψη επιχειρημάτων, παραπομπών σε συγκεκριμένες μελέτες και έρευνες και (β) η δημιουργία ενός «διαφημιστικού» υποκατάστατου υποτιμά τη νοημοσύνη των πολιτών και της πανεπιστημιακής κοινότητας και αποτελεί μια πρωτόγνωρη για τα ευρωπαϊκά δεδομένα πρακτική για το δημόσιο διάλογο.Ενώ αφορά το σύνολο της Ελληνικής κοινωνίας και το μέλλον της χώρας, δόθηκε στη δημοσιότητα ένα μόνο «επικοινωνιακό» έγγραφο, που παρουσιάζει το «πριν» και το «μετά» του χάρτη της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, καθώς επιγραμματικά αναφέρονται τα προβλήματα και οι στόχοι των συγχωνεύσεων-καταργήσεων.Η μετατόπιση από το μοντέλο της παραγωγής πολιτικής με κοινωνική συναίνεση στην «αποτελεσματικότερη»επιβολή αλλαγών από τον εκάστοτε Υπουργό αιφνιδίως και ταχύτητα πραγματώνεται σε πολλά μέτωπα. Αξίζει να θυμηθούμε ότι α. η αρχική πρόθεση ήταν να μην έρθει στη Βουλή, όπως πολλά άλλες ριζικές αλλαγές, πχ, το Π.Δ για την αξιολόγηση εκπαιδευτικών, β.ανακοινώθηκε μεσούσης της εξεταστικής περιόδου αδιαφορώντας για την αναστάτωση που θα προκαλούσε στις οικογένειες χιλιάδων φοιτητών. Οι συνεχείς αλλαγές που ανακοινώνει το Υπουργείο σχετικά με τις μετακινήσεις σχολών και τμημάτων είναι επίσης ενδεικτικές της προχειρότητας αλλά και της μεγαλοστομίας του σχεδίου «Αθηνά».
1ΟΟΣΑ, “Strong Performers and Successful Reformers in Education: Education Policy Advice for Greece”.
2 Executive Report της MacKenzie, GREECE TEN YEARS AHEAD, Μάρτιος 2012, κατάπαραγγελίατουΣΕΒ
3ΕΚΘΕΣΗ της 19ης Ιουλίου 2012 «Σχετικά με την εκπαίδευση, την κατάρτιση και τη στρατηγική «Ευρώπη 2020»(2012/2045(INI)) της Επιτροπής Πολιτισμού και Παιδείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Άρθρο 11.
4Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής και Οικονομικής Επιτροπής(29-03-2012) «Ένα Θεματολόγιο για τον εκσυγχρονισμό των Συστημάτων Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης της Ευρώπης για την περιφερειακή ανάπτυξη, Άρθρο 4.12.
Αντί επιλόγου
Τα κριτήρια των συγχωνεύσεων-καταργήσεων του «Αθηνά» κάθε άλλο παρά επιστημονικά και αναπτυξιακά είναι: επαναφέρουν το κεντρικό πολιτικό ερώτημα: ανάπτυξη για ποιους και για πόσους; Τριτοβάθμια εκπαίδευση για ποιους και για πόσους; Ακαδημαϊκή Έρευνα για το δημόσιο συμφέρον ή για το κέρδος; Δείκτες ποιότητας ή και δείκτες ισότητας; Τίθεται ταυτόχρονα επιτακτικά το κρίσιμο ζήτημα της εκπαίδευσης των μεσαίων, μικρομεσαίων και εργατικών στρωμάτων που βασίζονται στις δημόσιες δομές, οι οποίες αφού έχουν αφεθεί να καταρρεύσουν (υποχρηματοδότηση, κακοδιοίκηση, κομματικές επιλογές, κτλ) κατηγορούνται για ανεπάρκεια και κακές επιδόσεις.Το «Αθηνά» είναι μόνο η πρώτη φάση. Κατά συνέπεια, οφείλουμε να ανοίξουμε μια σοβαρή συζήτηση,έξω- και μετά-μνημονιακή,για την Τριτοβάθμια εκπαίδευση και την Στρατηγική Στοχοθεσία της χώρας με ένα νέο, ανθρωποκεντρικό αριστερό υπόδειγμα.
