Επιμέλεια: Θανάσης Κούτσης
Μαδρίτη, Μάιος 2011.
Χιλιάδες και, στη συνέχεια, εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτές, που ο Τύπος έσπευσε να αποκαλέσει «αγανακτισμένους», συγκεντρώνονται στην Πουέρτα ντελ Σολ, στην καρδιά της ισπανικής πρωτεύουσας. Καταγγέλλουν τον έλεγχο της οικονομίας από τις τράπεζες και μια δημοκρατία που «δεν τους αντιπροσωπεύει». Σε [αμεσοδημοκρατικό] πυρετό, οι συνελεύσεις τους απαγορεύουν σημαίες, πολιτικά σύμβολα και τοποθετήσεις εκ μέρους οργανώσεων ή συλλογικοτήτων. Από τις τάξεις τους σύντομα αναδύεται το σύνθημα. «Ο λαός ενωμένος δεν έχει ανάγκη από κόμματα». Τρία χρόνια αργότερα, η πλατεία της Πουέρτα ντελ Σολ είναι άδεια. Η φιλοδοξία να αλλάξουν τα πράγματα δεν έχει εξαφανιστεί, έχει μετατοπιστεί. Απροσδόκητα, την ελπίδα ενσαρκώνει πλέον ένα νέο πολιτικό μόρφωμα, το Podemos («Μπορούμε»). Ενώ στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες τα κόμματα έρχονται αντιμέτωπα με ολοένα μεγαλύτερη απαξίωση, το Podemos γνωρίζει απρόσμενη επιτυχία.
Του Renaud Lambert*
Η δημιουργία του Podemos προέκυψε από μια διαπίστωση: «Κατά τη γνώμη μας, το κίνημα της 15ηςΜαΐου εγκλωβίστηκε σε μια αποκλειστικά κινηματική αντίληψη της πολιτικής» εξηγεί ο κοινωνιολόγος Χόρχε Λάγο, μέλος του συμβουλίου πολιτών του Podemos, του διευρυμένου αποφασιστικού οργάνου του κόμματος. «Όμως, η άποψη ότι η σταδιακή συσσώρευση πολιτικής ισχύος θα οδηγούσε απαραίτητα σε αποκρυστάλλωση των διαδηλώσεων στο κεντρικό πολιτικό επίπεδο αποδείχθηκε λανθασμένη». Δημιουργήθηκαν επιτροπές αγώνα κατά των εξώσεων, εμφανίστηκαν δίκτυα αντίστασης στη διάλυση της Υγείας, αλλά το κίνημα ξεφούσκωσε και υποχώρησε.
Στο εκλογικό επίπεδο, η ίδια απογοήτευση. «Το 80% της κοινωνίας δήλωνε ότι συμφωνεί με το κίνημα, αλλά ο κόσμος συνέχισε να ψηφίζει με παραδοσιακό τρόπο» συνεχίζει ο Λάγο. Τον Νοέμβριο του 2011, οι συντηρητικοί σαρώνουν στις εκλογές. Από εκεί πηγάζει η διπλή υπόθεση των ιδρυτών του Podemos: και εάν, μεταξύ των ανθρώπων που υποστήριζαν το κίνημα της 15ης Μαΐου, ορισμένοι επιθυμούσαν να εκπροσωπούνται πολιτικά; Και εάν, στη σημερινή συγκυρία, η ανάληψη της κυβέρνησης αποτελεί προϋπόθεση εκ των ων ουκ άνευ για τον κοινωνικό μετασχηματισμό;
Μολονότι παίρνει σαφείς αποστάσεις από το κάλεσμα για άμεση δημοκρατία της Πουέρτα ντελ Σολ, το Podemos εμφανίζεται ως ο κληρονόμος του «πνεύματος του Μάη», κυρίως λόγω των αρχών του σε θέματα συμμετοχικής χρηματοδότησης, διαφάνειας και συλλογικών αποφάσεων. Τα μέλη του, όμως, φαίνεται ότι έχουν αποτιμήσει κριτικά ορισμένες παγίδες του αμεσοδημοκρατικού μοντέλου. Η πρόταση του Ιγκλέσιας, που πλειοψήφησε άνετα, εκτοξεύοντας τον νεαρό επίκουρο καθηγητή στη θέση του γενικού γραμματέα του κόμματος, υποστήριζε ότι η επίτευξη των στόχων του κινήματος προϋπέθετε μια οργάνωση λιγότερο έτοιμη να διαλύσει τις διεκδικήσεις του σε μια ατέρμονη συζήτηση για την ίδια της τη λειτουργία.
Αν και δεν υπάρχει άμεση συσχέτιση μεταξύ του κινήματος της 15ης Μαΐου και της ενίσχυσης του Ρodemos, η ανάδυσή του δεν θα μπορούσε να έχει συμβεί χωρίς τις διαδηλώσεις του 2011, οι οποίες, σύμφωνα με τους επικεφαλής του νέου κόμματος, του προσέφεραν ένα πολιτικό υποκείμενο που σπάνια συγκροτείται με τέτοιο τρόπο στην Ευρώπη: τον λαό. «Δεν είναι 'ο λαός' που συμμετέχει στον ξεσηκωμό, αλλά ο ξεσηκωμός που συγκροτεί τον λαό του» γράφει στο τελευταίο βιβλίο της η ανώνυμη συλλογικότητα Αόρατη Επιτροπή. Ενώ σε άλλα γεωγραφικά πλάτη ο «λαός» παραμένει μια λέξη κενή περιεχομένου -μια φαντασιακή πολιτική δύναμη, την οποία φιλοδοξούν να συνενώσουν με μαγικό τρόπο διάφοροι ρήτορες-, στην Ισπανία ο όρος φαίνεται να πήρε σάρκα και οστά στις μακριές βραδιές κατάληψης των πλατειών.
Η ανάδυση του συλλογικού «εμείς» εξηγείται σε μεγάλο βαθμό από την αισχρότητα των ελίτ της χώρας, τις οποίες το Podemos έχει ονομάσει «η κάστα». Ξεκινώντας από ένα επίπεδο διαφθοράς που κάνει τη Γαλλία να φαίνεται ναός της αρετής. Σήμερα, σχεδόν 2.000 υποθέσεις ερευνώνται από τις δικαστικές αρχές. Αφορούν τουλάχιστον 500 υψηλόβαθμους κρατικούς αξιωματούχους, με τη ζημία για το Δημόσιο να υπολογίζεται στα 40 δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο. Όπως εξηγεί ο Ιγκλέσιας, όταν η διαφθορά φθάνει σε τέτοια επίπεδα, γίνεται «δομική».
Το Podemos, που δημιουργήθηκε, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό, από αγωνιστές της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, με διάφορες προελεύσεις, όπως η Izquierda Anticapitalista (I.A., Αντικαπιταλιστική Αριστερά), είναι πολύ ικανοποιημένο που το 10% των ψηφοφόρων του στις ευρωεκλογές του Μαΐου 2014 ήταν πρώην ψηφοφόροι της Δεξιάς. Η κοινωνική αγκύρωση του κόμματος ενισχύθηκε, επίσης, μέσω της δημιουργίας πάνω από χιλίων «κύκλων» σε ολόκληρη τη χώρα. Οι νέοι των αστικών περιοχών με τα πολλά πτυχία, που αποτελούσαν την αρχική ραχοκοκαλιά, πλαισιώθηκαν από εργάτες, υπαλλήλους, κατοίκους της υπαίθρου.
Τα ηγετικά στελέχη του Podemos, με ισχυρές επιρροές από τον Αντόνιο Γκράμσι, θεωρούν ότι η πολιτική μάχη δεν μπορεί να περιοριστεί στην ανατροπή των οικονομικών και κοινωνικών δομών, αλλά πρέπει, επίσης, να δοθεί στο πολιτιστικό πεδίο, στο πεδίο της «ηγεμονίας», η οποία νομιμοποιεί την κυριαρχία των ισχυρών στα μάτια των αδυνάμων. Στο πεδίο αυτό, όμως, ο εχθρός επιβάλλει τους κώδικές του, το λεξιλόγιό του, τη δραματουργία του. Και υπάρχει ένα εργαλείο που ξεχωρίζει στη διαδικασία σφυρηλάτησης του «κοινού νου»: η τηλεόραση.
Από το 2003, ο Ιγκλέσιας και οι φίλοι του (μεταξύ τους ο πανεπιστημιακός Χουάν Κάρλος Μονεδέρο, που βρίσκεται σήμερα στα ηγετικά κλιμάκια του Podemos) δημιουργούν τα δικά τους οπτικοακουστικά προγράμματα, όπως το «La Tuerka». Το «La Tuerka», εκπομπή με πολιτικές συζητήσεις που μεταδίδεται από διάφορους τοπικούς τηλεοπτικούς σταθμούς, αλλά και μέσω Διαδικτύου, παίζει και τον ρόλο ενός ομίλου σκέψης, «ώστε, σε μια λενινιστική προοπτική, να προσπαθούμε να κατανοήσουμε τον κόσμο για να είμαστε έτοιμοι όταν έρθει η ώρα» (Ιγκλέσιας, Μάρτιος 2013). Προσκαλώντας και προσωπικότητες της Δεξιάς, οι νέοι παρουσιαστές αποκτούν μια φήμη που τους επιτρέπει να παρεμβαίνουν σε πολιτικές συζητήσεις των τηλεοπτικών καναλιών εθνικής εμβέλειας, καθώς το δεύτερο στοιχείο της στρατηγικής τους είναι «να μην παραχωρούν έδαφος στον εχθρό».
* Ο Renaud Lambert είναι αναπληρωτής αρχισυντάκτης της «Le Monde diplomatique»
Διαβάστε ολόκληρο το κείμενο στη διεύθυνση: https://monde-diplomatique.gr/?p=163
