Στις αρχές του 21ού αιώνα δύο αμερικανικές εταιρείες έβγαιναν απαστράπτουσες μέσα απ' τα αποκαΐδια του Ιράκ. Ήταν η Chevron και η Halliburton, δύο μεγιστάνες του πετρελαϊκού τομέα που στοιχημάτισαν, πίεσαν και τελικά πέτυχαν την αλλαγή καθεστώτος και συμβολαίων στη χώρα της Μέσης Ανατολής. Σήμερα ελπίζουν να δουν την ίδια παράσταση να επαναλαμβάνεται στη Βενεζουέλα.
Δεν χρειάστηκε η εκλογή Τραμπ για να γνωρίσουμε πόσο απροκάλυπτη είναι πια η διαπλοκή πολιτικής ηγεσίας και μεγάλων επιχειρήσεων. Είχε προλάβει να το δείξει με τον πιο επαίσχυντο τρόπο μερικά χρόνια νωρίτερα ο Ντικ Τσένι, ο οποίος μεταπήδησε από τη διοίκηση της Halliburton στη θέση του αντιπροέδρου των ΗΠΑ μόνο και μόνο για να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα μιας εταιρείας της οποίας παρέμενε, βέβαια, μέτοχος.
Δέκα χρόνια μετά τον πόλεμο, οι “Financial Times” έκαναν έναν μικρό απολογισμό καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η επιχείρηση πήρε τη μερίδα του λέοντος από τα λάφυρα: 39,5 δισεκατομμύρια δολάρια. “Ναι, ο ιρακινός πόλεμος έγινε για το πετρέλαιο και είχε κερδισμένους τις μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες” παραδεχόταν κατόπιν εορτής ακόμη και το συνήθως πολεμοχαρές CNN.
Η Chevron ήταν αδιαμφισβήτητα ένας από τους μεγάλους κερδισμένους. Πώς θα μπορούσε να μην είναι όταν στους μετόχους της περιλαμβάνονταν και περιλαμβάνονται αρκετά μέλη της δυναστείας Μπους; Όταν υπάρχει ακόμη και τάνκερ της εταιρείας που έχει ονομαστεί "Ράις" προς τιμήν του πρώην διευθυντικού στελέχους της και μετέπειτα συμβούλου Ασφαλείας του Λευκού Οίκου Κοντολίζα Ράις;
Σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον απόλυτης ταύτισης οικονομικής και πολιτικής εξουσίας δεν προκαλεί έκπληξη το ότι κάποιοι αφήνουν κατά μέρος τα κηρύγματα περί δημοκρατίας και ελευθερίας και επικεντρώνονται σε αυτό που πραγματικά τους απασχολεί.
"Θα είναι σημαντικό για την οικονομία της χώρας μας αν είναι αμερικανικές πετρελαϊκές εταιρείες εκείνες που επενδύουν και εκμεταλλεύονται τα πετρελαϊκά κοιτάσματα της Βενεζουέλας" δήλωσε πρόσφατα στο δίκτυο Fox ο Τζον Μπόλτον, σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του Λευκού Οίκου.
Πρόσθεσε μάλιστα ότι η κυβέρνηση Τραμπ "συνεργάζεται στενά" με τις αμερικανικές πετρελαϊκές που δραστηριοποιούνται σήμερα στη Βενεζουέλα. Υπάρχουν σήμερα μόνο δύο μεγάλες αμερικανικές επιχειρήσεις του κλάδου με ισχυρή παρουσία στη χώρα: η Chevron και η Halliburton. Βρίσκονταν εκεί πριν από την άνοδο του Τσάβες και παρέμειναν ελπίζοντας ότι κάποια στιγμή η "μπόρα" θα περάσει. Κατά κάποιο τρόπο θεωρούν τη Βενεζουέλα κτήμα τους.
"Είμαστε εδώ 100 χρόνια, δεν πρόκειται να φύγουμε"
"Είμαστε προσηλωμένοι στη Βενεζουέλα και σχεδιάζουμε να μείνουμε εδώ για πολλά ακόμη χρόνια. Βρισκόμαστε εδώ 100 χρόνια, ξέρουμε πως να λειτουργούμε και έχουμε την εμπειρία" δήλωσε στο Bloomberg, ο Τζεφ Κλέι, υπεύθυνος της Chevron για την Αφρική και τη Λατινική Αμερική.
Έπειτα από τόσα χρόνια παρουσίας, ακόμη και 20 χρόνια τσαβισμού μπορεί να μοιάζουν με απλή παρένθεση. Η Chevron έχει δει την άνοδο και την πτώση δεκάδων ηγετών, δικτατορίες και επαναστάσεις. Κι όμως βρίσκεται ακόμα εκεί παρά τη διαρκή απειλή εθνικοποίησης της πετρελαϊκής βιομηχανίας. Γνωρίζει ότι οι μπίζνες έχουν τα πάνω τους και τα κάτω τους.
Η χρυσή εποχή για τις ξένες πετρελαϊκές ήταν η δεκαετία του '90 όταν ο προκάτοχος του Τσάβες, Ραφαέλ Καλντέρα, άνοιγε σταδιακά την εγχώρια πετρελαϊκή βιομηχανία στο ξένο κεφάλαιο. Η πλήρης ιδιωτικοποίηση έμοιαζε θέμα χρόνου. Τις προσδοκίες διέψευσε όμως η εκλογή του Ούγκο Τσάβες.
Ο νέος πρόεδρος όχι μόνο έφραξε τον δρόμο στην ιδιωτικοποίηση της κρατικής PDVSA αλλά μείωσε σημαντικά την επιρροή των ξένων πετρελαϊκών στις δραστηριότητές της. Το χειρότερο όμως ήταν ότι αυστηροποίησε ακόμη περισσότερο το θεσμικό πλαίσιο που, ήδη από το 1943, καθόριζε ότι οι ξένες πετρελαϊκές στη Βενεζουέλα δεν μπορούν να αντλούν περισσότερα κέρδη απ' όσα αποδίδουν στη χώρα.
Η αντικατάσταση του προέδρου της PDVSA από στενό του συνεργάτη προκάλεσε το λοκντάουν που προηγήθηκε του αποτυχημένου πραξικοπήματος του 2002. Το πραγματικό σημείο καμπής ήλθε πέντε χρόνια μετά. Το 2007 ο Τσάβες ανήγγειλε την εθνικοποίηση των πετρελαϊκών εγκαταστάσεων που βρίσκονταν υπό ξένο έλεγχο αποδίδοντας στην PDVSA ελάχιστο μερίδιο της τάξης του 60%. Οι περισσότερες ξένες επιχειρήσεις εγκατέλειψαν τότε τη χώρα. Ανάμεσά τους και η ExxonMobil, που είχε τότε στο τιμόνι της τον Ρεξ Τίλερσον, μετέπειτα υπουργό Εξωτερικών του Τραμπ.
Η κρίση ως ευκαιρία
Όμως εκείνη τη στιγμή τόσο η Chevron όσο και η στενά συνεργαζόμενη μαζί της Halliburton που άρχισε να δραστηριοποιείται στη Βενεζουέλα το 1976, είδαν την ευκαιρία στο μέσο της κρίσης. Συμμορφώθηκαν με τις απαιτήσεις της βενεζουελάνικης κυβέρνησης ελπίζοντας σε καλύτερες μέρες.
Ο θάνατος του Τσάβες έφερε όμως αντίθετα την ένταση της οικονομικής πολιορκίας εις βάρος της χώρας, κάτι που, σε συνδυασμό με την πτώση της διεθνής τιμής του πετρελαίου, προκάλεσε τη σημαντική μείωση των κερδών για τις δύο εταιρείες. Οι σχέσεις τους με τον διάδοχο του Τσάβες, Νικολάς Μαδούρο, άρχισαν να πηγαίνουν από το κακό στο χειρότερο.
Οι εντάσεις κορυφώθηκαν πριν από δύο χρόνια, όταν οι αρχές της Βενεζουέλας συνέλαβαν μια σειρά διευθυντικά στελέχη της Petropiar -joint venture της Chevron και της PDVSA- στο πλαίσιο ερευνών για σκάνδαλο διαφθοράς. Λίγο αργότερα η “Wall Street Journal” δημοσίευε ρεπορτάζ που ανέφερε πως η Chevron ετοιμαζόταν να εγκαταλείψει τη Βενεζουέλα καθώς τα κέρδη της θα εξανεμίζονταν "μέσα στην επόμενη πενταετία".
Για τη Halliburton, η κατάσταση έμοιαζε ακόμα χειρότερη. Από το 2017 οι απώλειες της ξεπερνούσαν το ένα δισεκατομμύριο δολάρια. Ο οικονομικός διευθυντής της, Κρίστοφερ Γουέμπερ απέδωσε τις ζημιές στην "κατάρρευση του τοπικού νομίσματος και την επιδείνωση του πολιτικού κλίματος", αλλά και στις οικονομικές κυρώσεις της Ουάσιγκτον από τις οποίες εξαιρούνταν βέβαια οι δύο επιχειρήσεις.
"Ο νικητής παίρνει τα λάφυρα"
Παρά τις δυσκολίες, οι εταιρείες συνέχισαν να διαψεύδουν ότι σκοπεύουν να αποχωρήσουν και περίμεναν. Οι συσχετισμοί άρχιζαν άλλωστε να δείχνουν περισσότερο ευνοϊκοί. Πρόεδρος των ΗΠΑ ήταν και πάλι ένας δικός τους άνθρωπος, τον οποίο είχαν μάλιστα ενισχύσει γενναιόδωρα κατά την προεκλογική του εκστρατεία.
Πριν από την εκλογή του, ο Τραμπ κατήγγειλε σθεναρά τις αμερικανικές επεμβάσεις στο εξωτερικό για έναν και μόνο λόγο: δεν αποδεικνύονταν αρκετά επικερδείς. Δήλωνε για το Ιράκ: "Μπήκαμε και ξοδέψαμε 3 τρισεκατομμύρια δολάρια.... Ξέρετε παλιά ο νικητής έπαιρνε τα λάφυρα". Και καταδίκαζε την επέμβαση στη Λιβύη επειδή η κυβέρνηση Ομπάμα δεν φρόντισε να "πάρει το πετρέλαιο".
Ο Χουάν Γκουαϊδό, ηγέτης της βενεζουελάνικης αντιπολίτευσης και αυτοανακηρυγμένος "προσωρινός Πρόεδρος" υπόσχεται όμως να το δώσει χωρίς πόλεμο. "Θέλουμε τη μετάβαση στην ανοιχτή οικονομία, θέλουμε να αυξήσουμε την παραγωγή πετρελαίου" τόνισε την προηγούμενη εβδομάδα στο Bloomberg ο απεσταλμένος του στις ΗΠΑ Κάρλος Βέκιο. "Το μεγαλύτερο μερίδιο της πετρελαϊκής παραγωγής θα πηγαίνει στον ιδιωτικό τομέα" υποσχέθηκε. Πώς να μην θέλεις να δεις τόσο ανοιχτά μυαλά στην κυβέρνηση;
