Του Γιάννη Μουζάλα*
Περιμένοντας στον Τίγρη ποταμό για να περάσω από το Ιρακινό Κουρδιστάν στη Βόρεια Συρία - Ροζάβα, δεν μπορεί παρά να θυμηθώ ότι πριν από χρόνια, στην αμερικανική εισβολή στο Ιράκ, δέκα μέρες γυρίζαμε στα σύνορα της Συρίας με τους Γιατρούς του Κόσμου, με τον Κωστή Κωσταντινίδη και τη Λίζα Παλιούρα, προσπαθώντας να βρούμε ασφαλές πέρασμα για το Ιράκ με δύο νταλίκες φάρμακα.
Σήμερα η ίδια πορεία αντίστροφα, ο πόλεμος αντίστροφα, αλλά η Μέση Ανατολή ευθέως και συνολικά και με αγριότητα βιασμένη από πολέμους και συμφέροντα. Μεσημέρι πια, μπαίνω στη Ροζάβα - Β. Συρία καλεσμένος από παλιούς και καινούργιους φίλους σε μια σχέση γερή, που κρατάει από το 1997.
Δύο ώρες με το τζιπ (100 χλμ.) από ένα κακοπαθημένο και βομβαρδισμένο δρόμο, μέχρι το Καμεσλί, το σημερινό διοικητικό κέντρο της Β. Συρίας - Ροζάβα, όπου είχαμε συνάντηση με επισήμους της Διοίκησης και καταρτίσαμε το πρόγραμμα για επισκέψεις σε πόλεις (Μανμπίτζ, Κομπάνι, Ράκα) και χωριά, υγειονομικές δομές, στρατόπεδα προσφύγων και εσωτερικά εκτοπισμένων.
Ό,τι ζητήσαμε δόθηκε χωρίς καμία δυσκολία, με εξαίρεση το αίτημα για Αφρίν και Χατζίν για λόγους ασφαλείας (ο πόλεμος συνεχίζεται). Σε μερικές διαδρομές θα συνοδευόμαστε από ένοπλους.
Το κύριο που ειπώθηκε σε αυτή τη φάση είναι ο φόβος για τουρκική εισβολή. Θεωρούν ότι ο πόλεμος με το ISIS έχει κερδηθεί, καθώς λίγες εστίες απομένουν. Η ανοικοδόμηση και η ανάπτυξη έχουν αρχίσει. Η αποχώρηση όμως των Αμερικανών δημιουργεί κίνδυνο για εισβολή των Τούρκων και αλλοίωση του πληθυσμού μέσω εποικισμού, με τους περισσότερους εποίκους να είναι τζιχαντιστές.
Η περίπτωση του Αφρίν επιβεβαιώνει και γιγαντώνει έναν τέτοιο φόβο. Αυτό θα σήμαινε καινούργιες εκατόμβες θυμάτων, καινούργιες συρράξεις, ακόμα δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες, καθυστέρηση της επιστροφής των υπαρχόντων προσφύγων στα σπίτια τους. Ένα καινούργιο κύμα δεκάδων χιλιάδων προσφύγων προς την Ευρώπη (όπως έδειξε και το Αφρίν). Παρ’ όλη την αμοιβαία εχθρότητα, έχουν αρχίσει διαπραγματεύσεις με τον Άσαντ ώστε να εγκατασταθεί στα σύνορα ο επίσημος συριακός στρατός, χωρίς όμως να διαταραχθεί η αυτονομία της περιοχής.
Οι κάτοικοι της Β. Συρίας - Ροζάβα έδωσαν 9.000 νεκρούς
- Η περιοχή αφορά το ένα τρίτο της Συρίας και έχει το 70% των πετρελαίων της χώρας, το 40% του φυσικού αερίου, υδατοφράκτες και ποτάμια (έλεγχος ηλεκτρισμού ), πολύ μεγάλο μέρος της αγροτικής παραγωγής.
- Η Ροζάβα, περιοχή στα σύνορα με την Τουρκία, κατοικούνταν κατ’ εξοχήν από Κούρδους. Μετά την κατοχή από το ISIS, τον πόλεμο και την απελευθέρωση, υπήρξε διεύρυνση της εδαφικής περιοχής της Ροζάβα - Β. Συρίας. Παράλληλα υπήρξε αύξηση των κατοίκων από 4 εκατ. σε 7 εκατ. και συνυπάρχουν πλέον αρμονικά Κούρδοι, Άραβες, Τσερκέζοι, Οθωμανοί (Τουρκμένιοι).
- Βρίσκονται σε πόλεμο με το ISIS για πέντε χρόνια. Η τελευταία πόλη απελευθερώθηκε πριν από έναν χρόνο (Ρακκα).
- Δεν υπάρχει πια εμφανής πόλεμος, παρότι η περιοχή διατηρεί τα χαρακτηριστικά εμπόλεμης ζώνης. Σποραδικές εμφανίσεις μικρών ομάδων, συμμοριών του ISIS. Υπάρχουν όμως ναρκοπέδια, ξεχασμένα βλήματα και γίνονται σαμποτάζ.
-Έτσι εξηγούνται τα στρατιωτικά περίπολα στα χωριά και στις πόλεις καθώς και τα συχνά, στρατιωτικά μπλόκα στους οδικούς άξονες.
- Η Β. Συρία - Ροζάβα διοικείται από την εκλεγμένη με ελεύθερες εκλογές "Διοίκηση" και την Τοπική Αυτοδιοίκηση με ένα σύστημα "καντονιών", όπου συμμετέχουν όλες οι φυλές.
- Η συνοριακή γραμμή με την Τουρκία είναι στην κυριολεξία μια γραμμή. Σε πολλές περιπτώσεις τα σπίτια της Τουρκίας αποτελούν συνέχεια των σπιτιών της Β. Συρία - Ροζάβα.
- Η πολιτική θέση για κουρδικό κράτος έχει μεταβληθεί σε θέση για αυτονομία μέσα στο συριακό κράτος, με αναγνώριση των δικαιωμάτων όλων, πολιτικών και εθνικών, κοινοβουλευτική δημοκρατία και σύνταγμα.
- Η σχέση με τον Άσαντ είναι εχθρική έως πολεμική, ωστόσο ανοικτή.
- Κύριος εχθρός θεωρείται η Τουρκία, από όπου φοβούνται εισβολή και εποικισμό. Το Αφριν έρχεται να επιβεβαιώσει και να γιγαντώσει τέτοιους φόβους.
- Υπάρχει το παράδοξο η Τουρκία να θεωρεί κουρδικές "τρομοκρατικές" οργανώσεις όλους τους θεσμούς της Β. Συρίας - Ροζάβα, ενώ αντίθετα οι ΗΠΑ τους θεωρούν συμμάχους και τους εξοπλίζουν.
Οι κάτοικοι της Β. Συρίας - Ροζάβα, κυρίως οι Κούρδοι, έδωσαν 9.000 νεκρούς και δεκάδες χιλιάδες τραυματίες στον αγώνα ενάντια στο ISIS.
Εικόνες καταστροφής και ανοικοδόμησης
Μετά από πέντε χρόνια πολέμου, κατοχής και απελευθέρωσης, η εικόνα καταστροφής (Ράκα) συνυπάρχει με αυτήν της ανοικοδόμησης (Κομπάνι, Μανμπίτζ). Το ίδιο ισχύει για οδικό δίκτυο, κατοικίες, σχολεία, νοσοκομεία, παραγωγή, εμπόριο. Όπου υπάρχει ασφάλεια και ικανός χρόνος από την απελευθέρωση, η ανοικοδόμηση προχωρά γρήγορα, η κανονικότητα επανέρχεται.
Στο Κομπάνι είχα βρεθεί το 2015 ως γιατρός με τους ΓΧΣ (MDM), στον πόλεμο για να μην καταληφθεί οριστικά από το ISIS, με μάχες από δρόμο σε δρόμο, από σπίτι σε σπίτι. Όλη η πόλη ήταν κατεστραμμένη, βομβαρδισμένη. Σήμερα, τρία χρόνια μετά, έχει ανοικοδομηθεί. Η πόλη λειτουργεί, όπως και τα σχολεία, το νοσοκομείο (με τεράστιες ελλείψεις), οι δουλειές, το εμπόριο. Μάλιστα κράτησαν ένα μικρο κομμάτι της πόλης όπως ήταν βομβαρδισμένο, για να το αναδείξουν σε μνημείο των ηρώων τους.
Η Μανμπίτζ ελευθερώθηκε τον Αύγουστο του 2016. Η πόλη έχει ανοικοδομηθεί πλήρως, οι λειτουργίες της έχουν επανέλθει, ενώ εσωτερικοί πρόσφυγες, όπως και στο Κομπάνι, γυρίζουν πίσω. Είχα την τιμή να συμμετάσχω σε συνεδρίαση του περιφερειακού συμβουλίου της περιοχής. Το κύριο θέμα η καταστροφή από μια επικείμενη τουρκική εισβολή, πολύ περισσότερο που για λόγους γεωπολιτικούς το Μανμπίτζ θεωρείται ο πρώτος στόχος.
Εδώ οφείλω να σας πω ότι τις ημέρες που ήμουν στο Μανμπίτζ ούτε οι Αμερικανοί είχαν φύγει, ούτε ο στρατός του Άσαντ ήρθε, ούτε έφυγαν οι Κούρδοι όπως έγραφαν πολλά ελληνικά και ξένα ΜΜΕ. Μια ανήσυχη ειρήνη και κανονικότητα επικρατούσε. Μόνο στα σύνορα με την Τουρκία, στην Τέντα της Ειρήνης, όπως την ονομάζουν, γίνονταν εκδηλώσεις και διαδηλώσεις για την ειρήνη, ενάντια στην εισβολή, με τη συμμετοχή κατοίκων από ολη την Βόρεια Συρία, ξένων ακτιβιστών ΜΚΟ.
Αντίθετα στη Ράκα κυριαρχεί ακόμη η εικόνα της καταστροφής. Να θυμίσουμε ότι υπήρξε η πρωτεύουσα του ISIS, στην κεντρική της πλατεία γίνονταν οι αποκεφαλισμοί που βλέπαμε στην τηλεόραση. Η πόλη απελευθερώθηκε πριν από μερικούς μήνες. Παντού κατεστραμμένα κτήρια. Δρόμοι, υποδομές, περιοχές ολόκληρες βομβαρδισμένες. Ωστόσο και εδώ η ζωή αρχίζει πάλι, μέσα στην καταστροφή.
Μαγαζάκια που ανοίγουν στα ισόγεια βομβαρδισμένων πολυκατοικιών, συνεργεία αυτοκινήτων στα χαλάσματα, σχολεία που ξαναλειτουργούν, συνεργεία ελέγχου των κτηρίων για την ανοικοδόμηση.
Το κυριότερο, άρχισαν να επιστρέφουν στην πόλη κάτοικοι που είχαν διαφύγει στην κατοχή ή μένανε στους καταυλισμούς. Νομίζω λοιπόν ότι η ταχύτητα και η αποτελεσματικότητα ανοικοδόμησης και επιστροφής στην κανονικότητα, παρά τις ελλείψεις, είναι το κύριο συμπέρασμα.
Εδώ φαίνεται στην πράξη η θέληση, η διάθεση αυτού του λαού να ζήσει και να αναπτυχθεί εν ειρήνη, στηριγμένος μέχρι στιγμής μόνο στις δικές του δυνάμεις, χωρίς εξωτερική βοήθεια, την οποία όμως χρειάζεται. Χωρίς ακόμη να βγάλει τη στολή του στρατιώτη, φόρεσε τη στολή του χτίστη. Και χτίζει καλά.
Σε κρίση το σύστημα Υγείας
Μετά από πέντε χρόνια πολέμου και κατοχής το σύστημα Υγείας και οι υγειονομικές δομές βρίσκονται σε κρίση, σε μια φάση που οι υγειονομικές ανάγκες του πληθυσμού, για τους ίδιους λόγους, έχουν αυξηθεί. Η προσπάθεια ανάκαμψης είναι αξιοθαύμαστη. Οι υγειονομικές δομές έχουν προτεραιότητα στην ανοικοδόμηση.
Επισκέφθηκα το δημόσιο νοσοκομείο στο Κομπάνι και στο Καμισλί. Η κτηριακή υποδομή έχει ανακατασκευαστεί άψογα. Υπάρχουν όμως μεγάλες ελλείψεις σε υλικά, φάρμακα, προσωπικό. Απ’ ό,τι μας είπαν, έχει δοθεί προτεραιότητα, αλλά μου φαίνεται εξαιρετικά δύσκολο να καλυφθούν οι ανάγκες χωρίς εξωτερική βοήθεια.
Αυτό που με εντυπωσιάζει θετικά είναι οι ακούραστες και αποτελεσματικές προσπάθειες του προσωπικού για καθαριότητα, αντιμικροβιακή προστασία, συντήρηση υποδομών, μηχανημάτων, εργαλείων. Ακούραστοι και αποτελεσματικοί να διατηρήσουν εν λειτουργία ότι λειτουργεί.
Στο Καμισλί επισκεφτήκαμε ένα καρδιολογικό και οφθαλμολογικό νοσοκομείο που θα λειτουργήσει σε ένα μήνα. Είναι άψογο από όλες τις απόψεις συνθήκες, εξοπλισμό, προσωπικό (με διαγωνισμό). Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι, ενώ χτίζεται με χρήματα από τη Διοίκηση, θα λειτουργήσει με μεικτά δημόσια και ιδιωτικά κριτήρια. Ένα ενδιαφέρον πείραμα.
Υπάρχει ιδιωτικός τομέας κυρίως με την μορφή ιδιωτικών ιατρείων, χωρίς όμως άλλες άξιες λόγου δομές.
Σε ένα στρατιωτικό νοσοκομείο
Στη διάρκεια του πολέμου αναπτύχθηκαν στρατιωτικά νοσοκομεία κοντά στο μέτωπο. Καθώς η κατάσταση είναι αμφίβολη, κάποια από αυτά παραμένουν εν λειτουργία. Επισκέφθηκα ένα στρατιωτικό νοσοκομείο. Τίποτα απ’ έξω δεν θυμίζει νοσοκομείο και στάθηκε αδύνατον να μάθω πού είναι.
Το νοσοκομείο λάμπει από καθαριότητα, σε κακές κτηριακές συνθήκες. Έχει 40 κρεβάτια, χειρουργείο, ορθοπεδικό, χειρουργεία και δέχεται μόνο τραυματίες. Τώρα, σε καιρό ειρήνης, δέχεται περίπου 10 τραυματίες την ημέρα. Δουλεύουν 31 γιατροί και 45 νοσηλεύτριες σε 24ωρες βάρδιες.
Γεμάτο τραυματίες με κομμένα πόδια (νάρκες), παραπληγικούς (σφαίρες) νέα παιδιά. Την ίδια ώρα που θυμώνεις, σου 'ρχεται να βάλεις τα κλάματα. Έχουν πολύ καλή διατροφή, φροντίδα και νοσηλεία. Οι ίδιοι ασθενείς, αμήχανοι, απορημένοι, ήρεμοι, αποφασισμένοι. Από το στρατιωτικό νοσοκομείο οι ασθενείς μεταφέρονται σε κέντρα αποκατάστασης - θεραπείας.
Επισκέφθηκα ένα αγροτόσπιτο που δεν το βάζει ο νους σου για κέντρο αποθεραπείας. Τόσο ήσυχο, ειρηνικό. Μιλάμε μαζί τους. Είναι βέβαιοι ότι η θυσία άξιζε, για τη νίκη, την ειρήνη, την αποδοχή τους από την κοινωνία. Όχι φανατισμένα, αλλά με ήσυχη, χαμηλή φωνή που διακρίνεις την αρχή μιας φιλοδοξίας.
Σε αυτόν τον τομέα, της θεραπείας, αποθεραπείας, αποκατάστασης, υπάρχει οξύ πρόβλημα λόγω των τεράστιων ελλείψεων, και του μεγάλου αριθμού τραυματιών και αναπήρων. Η ανεπάρκεια αυτή πρέπει να καλυφθεί με ανθρωπιστική βοήθεια από την Ευρώπη και τη Δύση, αλλά και τη μεταφορά κάποιου αριθμού τραυματιών για ολοκλήρωση της θεραπείας στην Ευρώπη (και την Ελλάδα).
Αυτοί οι ανάπηροι αναχαίτισαν και νικήσαν τον ISIS. Αρχικά ολομόναχοι, μετά με τους συμμάχους. Τους χρωστάμε.
Πρόσφυγες, εσωτερικά εκτοπισμένοι, στρατόπεδα
Στη διάρκεια του πολέμου και της κατοχής πάνω από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες και εσωτερικά εκτοπισμένοι κινήθηκαν στη Β. Συρία - Ροζάβα, εκτός από αυτούς που διέφυγαν στην Τουρκία και στην Ευρώπη. Σήμερα αρκετοί αρχίζουν να επιστρέφουν στις ελεύθερες πια περιοχές τους.
Ο αριθμός των προσφύγων και εσωτερικά εκτοπισμένων σήμερα στη Β. Σύρια - Ροζάβα υπολογίζεται σε 600.000. Από αυτούς οι 150.000 - 200.000 μένουν σε στρατόπεδα. Οι άλλοι, κυρίως εσωτερικοί μετανάστες, σε σπίτια σε όλη τη Β. Συρία. Οι πρόσφυγες είναι από το Ιράκ (και Yezidi), οι εσωτερικοί από τη Β. Συρία - Ροζάβα, αλλά και από την υπόλοιπη Συρία, θύματα του ISIS κυρίως αλλά και του Άσαντ.
Πρόσφυγες και εσωτερικά εκτοπισμένοι παραμένουν εδώ με τη θέλησή τους. Μιλήσαμε με πολλούς. Θέλουν να παραμείνουν, σιγά - σιγά δημιουργούνται οι συνθήκες να επιστρέψουν στα μέρη τους. Όλοι τους τρέμουν μια καινούργια εισβολή τύπου Αφρίν (οι 200.000 εσωτερικά εκτοπισμένοι είναι από εκεί). Σε αυτή την περίπτωση φοβούνται ότι θα αναγκαστούν να περάσουν στην Ευρώπη.
Επισκέφθηκα τα προσφυγικά στρατόπεδα Al Hal, Al Arrashah, Mabrouska Ain Issa (Ράκα), Μανμπίτζ (ανατολικό και δυτικό). Κακές σκηνές, ελλιπείς υποδομές, μεγάλος αριθμός φιλοξενούμενων. Όπως στα δικά μας τους πρώτους μήνες του 2016. Με εξαίρεση δυο στρατόπεδα των πέντε και τριών χιλιάδων, τα αλλά έχουν 30-50 χιλιάδες φιλοξενούμενους.
Παρέχεται ιατρική φροντίδα, υποτυπώδες σχολείο και ένα μηνιαίο καλάθι με τρόφιμα ή ένα οικονομικό βοήθημα 75-100 δολαρίων ανά οικογένεια. Τα στρατόπεδα δεν έχουν καμία θεσμική χρηματοδότηση (π.χ. Ευρώπη), το ίδιο και η UNHCR και κάποιες ΜΚΟ που υπάρχουν (υποχρηματοδότηση) και συναντήθηκα μαζί τους. Το βάρος θεσμικά πέφτει στην Τοπική Αυτοδιοίκηση και τη Διοίκηση.
Τέλος, το μεγάλο πρόβλημα είναι η προσπάθεια για οργανωμένη διείσδυση του ISIS στα στρατόπεδα, κάτι που μέχρι τώρα αντιμετωπίζεται, αλλά συγχρόνως παραμένει ανοικτό ζήτημα.
Εδώ θα ήθελα να σταθώ σε δύο άλλα θέματα. Υπάρχουν στις φυλακές 3.000 κρατούμενοι του ISIS από άλλες χώρες. Υπάρχουν επίσης 5.000 γυναικόπαιδα του ISIS από άλλες χώρες σε δύο κλειστά στρατόπεδα. Παρόλες τις εκκλήσεις, οι μεν κρατούμενοι ξένοι πολεμιστές του ISIS να πάνε στις χώρες τους και να αντιμετωπιστούν εκεί, τα δε γυναικόπαιδα το ίδιο για να αποριζοσπαστικοποιηθούν, καμία χώρα δεν ανταποκρίνεται.
Προτάσεις, συμπεράσματα, αιτήματα
Το ταξίδι στη Β. Συρία - Ροζάβα και όσα είδα θα είχαν έναν νοσηρό "τουριστικό" χαρακτήρα αν δεν κατέληγαν σε προτάσεις και διεκδικήσεις.
1. Η Ευρωπαϊκή Ένωση να ξεκινήσει άμεσα διπλωματικές ενέργειες για την αποτροπή οποιασδήποτε και υπο οποιοδήποτε πρόσχημα εισβολής στη Β. Συρία - Ροζάβα.
2. Η Ευρωπαϊκή Ένωση να υποστηρίξει οικονομικά τους πρόσφυγες και τους εσωτερικά εκτοπισμένους για βελτίωση των όρων παραμονής τους στη Β. Συρία - Ροζάβα.
3. Για ανθρωπιστικούς λόγους μεταφορά αναπήρων πολεμιστών για αποκατάσταση σε ευρωπαϊκά κέντρα (και ελληνικά).
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια μεγάλη οικονομική δύναμη και, αν το αποφασίσει, μπορεί να παρέμβει αποτελεσματικά τόσο διπλωματικά όσο και οικονομικά. Η θέληση της ελληνικής κυβέρνησης να υποστηρίξει κάτι τέτοιο είναι αδιαμφισβήτητη.
Αν δεν γίνει αυτό, αν γίνει η εισβολή, αν αφεθούν οι πρόσφυγες και εσωτερικά εκτοπισμένοι στη Β. Συρία - Ροζάβα χωρίς βοήθεια, τότε μια νέα προσφυγική ροή αντίστοιχη του 2015 ή μια ανθρωπιστική κρίση είναι πολύ πιθανές.
Ας μην υποκρινόμαστε ότι δεν το ξέραμε.
Η φιλανθρωπία να γίνει αλληλεγγύη
Νομίζω ότι από τον πόλεμο του Ιράκ και μετά οι προοδευτικοί άνθρωποι είχαμε μια μεγάλη απώλεια. Απωλέσαμε από τις εκδηλώσεις, τις διαδηλώσεις και τον λόγο μας μερικές φορές την εναντίωσή μας στους ιμπεριαλιστικούς πολέμους. Δεν ασχοληθήκαμε με την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εκεί όπου καταρχήν βάλλονται: στις χώρες του πολέμου, στις διπλανές χώρες όπου κατ’ αρχήν καταφεύγουν οι πρόσφυγες.
Είναι απαραίτητη, σωστή και αναγκαία η πάλη για τα ανθρώπινα δικαιώματα, η πάλη ενάντια στον ρατσισμό, αφού τα θύματα - πρόσφυγες, φτάσουν στην Ευρώπη. Φτωχαίνουν όμως το όραμά μας η αποσιώπηση του πολέμου, η φυσική απουσία μας από την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εκεί ή δίπλα όπου συμβαίνει το κακό. Είναι εντυπωσιακή η λειψή παρουσία ανθρωπιστικών οργανώσεων, ΜΚΟ, ακτιβιστών στη Β. Συρία - Ροζάβα. Είναι εντυπωσιακή η υποχρηματοδότησή τους.
Επομένως πρέπει, συνεχίζοντας την πάλη μας στην Ευρώπη, να τονίσουμε και να οργανώσουμε την πάλη ενάντια στον πόλεμο, να παράσχουμε και εκεί την ανθρωπιστική μας βοήθεια, να υπερασπιστούμε και εκεί τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Το να ανυψώσουμε τη φιλανθρωπία σε αλληλεγγύη είναι, νομίζω, μια πολιτική πράξη. Την οφείλουμε.
* Ο Γιάννης Μουζάλας είναι γιατρός πρώην υπουργός Μετανάστευσης
ΥΓ.: Ευχαριστώ όλους τους Κούρδους και Άραβες φίλους για τη βοήθεια και την ελευθερία κινήσεων που μου δώσανε. Χωρίς αυτούς, τίποτα δεν θα ’χα κάνει.
