Του Γιάννη Μπουρνού*
Την Κυριακή 9 Οκτωβρίου διεξάγονται στη Βραζιλία πολλαπλές εκλογικές αναμετρήσεις, που ξεκινούν από την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας και νέας Βουλής, και φτάνουν έως την ανανέωση των δύο τρίτων της Γερουσίας και την εκλογή νέων κυβερνητών στα ομόσπονδα κρατίδια της χώρας.
Η βραζιλιάνικη εκδοχή του διεθνούς φαινομένου της Εναλλακτικής Ακροδεξιάς (Alt Right), του «παντρέματος» δηλαδή του ακροδεξιού λαϊκισμού με τον ακραίο νεοφιλελευθερισμό, ονομάζεται Γιαΐρ Μπολσονάρο.
Ο 63χρονος στρατιωτικός, υποψήφιος Πρόεδρος με τη στήριξη του υπερσυντηρητικού Κοινωνικού Φιλελεύθερου Κόμματος (PSL), προηγείται στις δημοσκοπήσεις για τον πρώτο γύρο με ποσοστά 2%-32% δηλώνοντας ανοιχτά τη στήριξή του στην πολύχρονη δικτατορία (1964-1985) που βασάνισε τη χώρα και «υποσχόμενος» ταυτόχρονα ένα ακραία νεοφιλελεύθερο οικονομικό πρόγραμμα, που περιλαμβάνει ένα πρωτοφανές κύμα ιδιωτικοποιήσεων ως εργαλείο αντιμετώπισης της επιβράδυνσης της εθνικής οικονομίας.
Οι δημοσκοπικές επιδόσεις του ακροδεξιού υποψηφίου μεγιστοποιήθηκαν μετά την 6η Σεπτεμβρίου, όταν, κατά τη διάρκεια προεκλογικής συγκέντρωσης, δέχθηκε επίθεση με μαχαίρι, που οδήγησε στην «ηρωοποίησή του» και την ακόμη μεγαλύτερη τόνωση του «αντισυστημικού» προφίλ του.
Ο Μπολσονάρο ασπάζεται πλήρως το πλαίσιο «νόμος και τάξη» και δεσμεύεται -α λα Ντουτέρτε- ότι θα εξοντώσει (κυριολεκτικά) τους bandidos, τους διακινητές ναρκωτικών και ένοπλους πολιτοφύλακες των διαφόρων καρτέλ στις φαβέλες του Ρίο. Οι «α λα Ντουτέρτε» δηλώσεις του δεν σταματούν στην ατζέντα περί ασφάλειας, αλλά επεκτείνονται και στα ζητήματα φύλου: Δηλώνει αηδιασμένος με τους ΛΟΑΤΚΙ πολίτες, ενώ το 2014, ως βουλευτής του Ρίο, είχε επιτεθεί μέσα στη Βουλή σε μια συνάδελφό του λέγοντας επί λέξει ότι «δεν θα τη βίαζε, επειδή δεν το άξιζε».
Δηλώνοντας ανοιχτά την άγνοιά του περί εξωτερικής πολιτικής, δεν αποφεύγει παράλληλα να συνταχθεί πλήρως με την «ατζέντα Τραμπ» για την ισραηλινοπαλαιστινιακή διένεξη δεσμευόμενος ότι θα κλείσει την πρεσβεία της Παλαιστινιακής Αρχής στην πρωτεύουσα Μπραζίλια και ότι θα μεταφέρει, ως νέος Πρόεδρος της χώρας, την πρεσβεία της Βραζιλίας από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ.
Πρόθεση του Μπολσονάρο -αν εκλεγεί- είναι να ορίσει υπουργό Οικονομικών τον Παόλο Γκουέδες, έναν «ριζοσπάστη νεοφιλελεύθερο» οικονομολόγο, απόφοιτο του Πανεπιστημίου του Σικάγο, συνιδρυτή της τράπεζας BTG και μεγαλομέτοχο του επενδυτικού ομίλου BR Investimentos.
Ο Γκουέδες υποστηρίζει ότι η μάστιγα της διαφθοράς πηγάζει από το «μεγάλο κράτος» και ότι, συνεπώς, η μελλοντική κυβέρνηση Μπολσονάρο πρέπει να μειώσει το κράτος κατά 50% προκειμένου να μειωθεί και η διαφθορά κατά 50%!
Η ακροδεξιά λαϊκιστική ρητορεία του Μπολσονάρο βρίσκει απήχηση σε διάφορα κοινωνικά στρώματα, αναπτυσσόμενη σε ένα επισφαλές οικονομικό περιβάλλον, με την εθνική οικονομία σε φάση επιβράδυνσης και το εθνικό νόμισμα (ρεάλ) να έχει απολέσει σχεδόν 20% της αξίας του τα δύο τελευταία χρόνια της καταστροφικής νεοφιλελεύθερης διακυβέρνησης του Τεμέρ, μετά το δικαστικό πραξικόπημα που ανέτρεψε την Ντίλμα Ρούσεφ και τον οδήγησε στην Προεδρία της χώρας.
Η ελπίδα επιστρέφει: Η άνοδος του Φερνάντο Χαντάντ
Την 31η Αυγούστου το Ανώτατο Εκλογικό Δικαστήριο της Βραζιλίας αποφάσισε να αποκλείσει οριστικά τον Λούλα Ντα Σίλβα από την προεδρική κούρσα σε μια στιγμή που ο ιστορικός ηγέτης της Αριστεράς και πρώην Πρόεδρος κάλπαζε ανενόχλητος στις δημοσκοπήσεις, έστω κι ως έγκλειστος στη φυλακή.
Κανένα δικαστικό πραξικόπημα δεν είναι, όμως, αρκετό από μόνο του για να εξαφανίσει πολιτικά τη σύγχρονη κληρονομιά της διακυβέρνησης Λούλα - Ρούσεφ και του Κόμματος Εργαζομένων (PT). Ο Λούλα όρισε από τη φυλακή ως διάδοχό του τον 55χρονο υιό Λιβανέζων προσφύγων Φερνάντο Χαντάντ, πρώην υπουργό Παιδείας (2005-2012) και δήμαρχο του Σάο Πάολο (2013-2017).
Ως υπουργός Παιδείας, ο Χαντάντ άνοιξε τις πόρτες των πανεπιστημίων στα παιδιά των λαϊκών οικογενειών υλοποιώντας το πρόγραμμα «Πανεπιστήμιο για όλους», που παρείχε κρατικές υποτροφίες προκειμένου οι φτωχοί φοιτητές να μπορούν να φοιτήσουν ακόμη και στα ιδιωτικά πανεπιστήμια της χώρας.
Ο Χαντάντ είχε οριστεί αρχικά ως υποψήφιος αντιπρόεδρος του Λούλα. Μετά από προσωρινές ταλαντεύσεις στο εσωτερικό του PT, τελικώς ορίστηκε υποψήφιος Πρόεδρος, με υποψήφια αντιπρόεδρο την 37χρονη βουλευτή του Κομμουνιστικού Κόμματος Βραζιλίας (PCdoB) Μανουέλα Ντ’ Άβιλα.
Στις πρώτες δημοσκοπήσεις μετά την ανακήρυξη της υποψηφιότητάς του, στις αρχές του Σεπτεμβρίου, ο Χαντάντ συγκέντρωνε μονοψήφια ποσοστά (6%-7%) και κατατασσόταν μόλις πέμπτος. Μέσα σε ένα μόλις μήνα, ο εκλεκτός του Λούλα έχει καταφέρει, όμως, να «σπάσει τα κοντέρ». Με βάση τα ευρήματα της τελευταίας εβδομάδας, ο Χαντάντ υπερβαίνει πλέον το 20% και, όπως όλα δείχνουν, ο υποψήφιος της Αριστεράς θα βρεθεί αντιμέτωπος με τον Μπολσονάρο στον δεύτερο γύρο.
Κλειδί για την εκλογή του νέου Προέδρου της Βραζιλίας στον δεύτερο γύρο θα αποτελέσει το καταστάλαγμα της πολιτικής κινητικότητας στα κόμματα της Κεντροαριστεράς και της Κεντροδεξιάς.
Ο Χαντάντ φαίνεται να διασφαλίζει τη στήριξη του τρίτου δημοσκοπικά (με ποσοστά 10%-11%) κεντροαριστερού Τσίρο Γκόμεζ και της υποψήφιας του οικολογικού χώρου και πρώην υπουργού Περιβάλλοντος του Λούλα, Μαρίνα Σίλβα, που συγκεντρώνει ποσοστά 4-5%, ενώ ανοικτό ερώτημα παραμένει η στάση που θα τηρήσει ο κεντροδεξιός υποψήφιος του οικονομικού και επιχειρηματικού establishment Ζεράλδο Αλκμίν (8%-10%).
Η επιθετική ακροδεξιά ρητορεία του Μπολσονάρο εκτινάσσει την πόλωση και προκαλεί δυναμικές αντιδράσεις του προοδευτικού κόσμου και των κοινωνικών κινημάτων της Βραζιλίας. Στο πλάι της υποψηφιότητας Χαντάντ βρίσκεται εν εξελίξει ένα κίνημα καταδίκης του Μπολσονάρο με σύνθημα #elenão (όχι αυτός!), που έχει λάβει διεθνείς διαστάσεις, μέσω εκστρατείας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και κινητοποιήσεων έξω από πρεσβείες της Βραζιλίας σε μια σειρά από χώρες.
Παρ' όλα αυτά, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει την εκλογική συμπεριφορά ενός τόσο μεγάλου εκλογικού σώματος στον δεύτερο γύρο, ειδικά αν λάβουμε υπόψιν την (ψευδο)αντισυστημική ταυτότητα που έχει κατορθώσει να αποκτήσει ο Μπολσονάρο.
Όπως και να έχει, οι αναλυτές μιλούν για νίκη του ενός ή του άλλου υποψηφίου με πολύ μικρή διαφορά. Και φυσικά θα πρέπει να ληφθούν υπόψιν οι αναγκαίες υποχωρήσεις και συμβιβασμοί που ο νέος Πρόεδρος θα πρέπει να κάνει προκειμένου η κυβέρνησή του να διασφαλίσει πλειοψηφία στο νομοθετικό της έργο, εφόσον είναι σαφές ότι κανένα από τα κόμματα δεν θα διασφαλίσει την απόλυτη πλειοψηφία στη νέα Βουλή.
Ο ΣΥΡΙΖΑ και η Ευρωπαϊκή Αριστερά στέκονται από την πρώτη στιγμή στο πλευρό του Χαντάντ, όπως βρέθηκαν, όλο το προηγούμενο διάστημα, στο πλευρό του Λούλα και της Ρούσεφ, ενάντια στα δικαστικά πραξικοπήματα, που είχαν στόχο την ποινικοποίηση μιας Αριστεράς που μείωσε δραστικά τη φτώχεια και την ανεργία και πρωταγωνίστησε στην προοδευτική περιφερειακή ολοκλήρωση της Λατινικής Αμερικής. Ευχή μας, η ελπίδα να νικήσει το σκότος της Ακροδεξιάς και η βραζιλιάνικη Αριστερά να μπει και πάλι στο τιμόνι της χώρας - πυλώνα των BRICS και της ALBA.
* Ο Γιάννης Μπουρνούς είναι μέλος της π.γ. του ΣΥΡΙΖΑ, υπεύθυνος Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων
