Του Richard Milne
Στο Χάσλεχολμ, μια πληκτική πόλη της νότιας Σουηδίας, έγινε πέρυσι ένας μικρός πολιτικός σεισμός. Το ακροδεξιό, αντιμεταναστευτικό κόμμα των Σουηδών Δημοκρατών, με νεοναζιστικές ρίζες, είχε εξοστρακιστεί από τη σουηδική πολιτική για πολύ καιρό. Αλλά την περασμένη άνοιξη τρία Κεντροδεξιά κόμματα χρησιμοποίησαν τους Σουηδούς Δημοκράτες για να απομακρύνουν την Κεντροαριστερά από την ηγεσία του δημοτικού συμβουλίου του Χάσλεχολμ.
Σε αντάλλαγμα η Κεντροδεξιά στήριξε τους Σουηδούς Δημοκράτες για να αναλάβουν την αντιπροεδρία του δημοτικού συμβουλίου. Μερικούς μήνες αργότερα, το φθινόπωρο του 2017, παρ' ολίγον να εγκριθεί από το συμβούλιο το σχέδιο προϋπολογισμού του 2018 που κατέθεσε η Ακροδεξιά, πριν υιοθετηθεί τελικά εκείνο της Κεντροδεξιάς.
«Το όνειρό μου ήταν πάντα η εξουσία. Το κύρος των Σουηδών Δημοκρατών θα μεγαλώσει αν καταφέρουμε να δείξουμε ότι μπορούμε να ηγηθούμε σε έναν δήμο. Αυτό είναι το πρώτο βήμα» λέει ο Πάτρικ Τζόνσον, αντιπρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου του Χάσλεχολμ και επικεφαλής του κόμματος στην περιφέρεια Σκάνε.
Οι Σουηδοί Δημοκράτες θέλουν να προκαλέσουν έναν πολύ μεγαλύτερο σεισμό στις εθνικές εκλογές της 9ης Σεπτεμβρίου. Οι δημοσκοπήσεις των δυο προηγούμενων εβδομάδων τους έδιναν από 16,8% έως 25,5% και τους τοποθετούσαν από την τρίτη μέχρι την πρώτη θέση. Το λιγότερο που ελπίζουν είναι να γίνουν οι ρυθμιστές και να αμφισβητήσουν τον κυρίαρχο ρόλο της Κεντροαριστεράς και της Κεντροδεξιάς που κυβερνούν επί δεκαετίες. Οι Σοσιαλδημοκράτες είναι το μεγαλύτερο κόμμα στη σκανδιναβική χώρα για περισσότερο από έναν αιώνα.
Αν πάρουν ένα ισχυρό ποσοστό, οι Σουηδοί Δημοκράτες θα βρεθούν επίσης αντιμέτωποι με διλήμματα: θα πρέπει να αποφασίσουν αν θέλουν να παραμείνουν απλώς ένα κόμμα διαμαρτυρίας ή ένα κόμμα που ασκεί επιρροή. Στις γειτονικές χώρες τα Ακροδεξιά λαϊκιστικά κόμματα είτε μπήκαν σε κυβερνήσεις συνεργασίας, όπως στη Νορβηγία και στη Φινλανδία, είτε αύξησαν την κοινοβουλευτική τους δύναμη, όπως έγινε στη Δανία.
Αλλά, αν συμβεί κάτι τέτοιο και στη Σουηδία, θα είναι ένα ισχυρό σοκ για τη συνείδηση ενός λαού που υπερηφανεύεται ότι ζει στην πιο ανοιχτή χώρα της Ευρώπης για τους μετανάστες και ταυτόχρονα διαθέτει ένα γενναιόδωρο κράτος πρόνοιας. Ταυτόχρονα θα δεχθεί μεγάλη πίεση το παραδοσιακό πολιτικό σύστημα της Σουηδίας, ενώ θα αμφισβητηθεί η καραντίνα στην οποία έχουν βάλει την Ακροδεξιά τα μεγάλα κόμματα.
Επίσης θα βρεθεί στο επίκεντρο του πολιτικού διαλόγου η ατζέντα των Σουηδών Δημοκρατών για τη μετανάστευση καθώς και για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την αποχώρηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Για όλους αυτούς τους λόγους η υπόλοιπη Ευρώπη θα παρακολουθεί προσεκτικά το εκλογικό αποτέλεσμα στη Σουηδία. Η Ευρώπη απέκρουσε μεν τις προκλήσεις της Ακροδεξιάς το 2017, αλλά οι εκλογές στην Ιταλία, πιθανώς και εκείνες που θα γίνουν σε λίγες ημέρες στη Σουηδία, φανερώνουν ότι η ήπειρος παραμένει ευάλωτη στα μηνύματα της Ακροδεξιάς, ειδικά σε εκείνα για το μεταναστευτικό.
Η καραντίνα και η ρατσιστική προπαγάνδα
Η απομόνωση των Σουηδών Δημοκρατών αποτελούσε συνειδητή επιλογή των μεγάλων κομμάτων. Όταν η σημερινή κεντροαριστερή κυβέρνηση κάλεσε το 2015 όλα τα κοινοβουλευτικά κόμματα σε διάλογο για το μεταναστευτικό, στην κορύφωση της προσφυγικής κρίσης, επιδεικτικά δεν συμπεριέλαβε τους Σουηδούς Δημοκράτες. «Τα υπόλοιπα κόμματα επένδυσαν πάρα πολλά στην απομόνωση των Σουηδών Δημοκρατών», λέει η Αν-Κάθριν Γιάνγκαρ, ερευνήτρια στο πανεπιστήμιο Soderton, η οποία μελετά τη δράση της Ακροδεξιάς.
Οι Σουηδοί Δημοκράτες βγήκαν κερδισμένοι από την καραντίνα. Τα πολιτικά κόμματα του σουηδικού κατεστημένου είχαν για πολύ καιρό παρόμοιες θετικές στάσεις απέναντι στη μετανάστευση. Όταν η Σουηδία υποδέχθηκε 163.000 αιτούντες άσυλο το 2015 -από τα μεγαλύτερα ποσοστό σε σχέση με τον πληθυσμό της, από τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες- οι Σουηδοί Δημοκράτες ήταν οι μόνοι που βρέθηκαν απέναντι και προειδοποιούσαν για τις επιπτώσεις. «Τα άλλα κόμματα σταύρωσαν τε χέρια πίσω από τις πλάτες τους» λέει ο Άντερς Σάνερστεντ, μελετητής της Ακροδεξιάς, στο Πανεπιστήμιο Lund.
Το μήνυμα του κόμματος παρέμεινε το ίδιο επί δεκαετίες, ότι η μετανάστευση απειλεί το κράτος πρόνοιας της Σουηδίας για τους ηλικιωμένους και τους άνεργους. Μια διαφήμιση του κόμματος, από το 2010, εμφανίζει έναν συνταξιούχο να κινείται αργά προς τον κρατικό προϋπολογισμό και να τον ξεπερνούν με ταχύτητα γυναίκες καλυμμένες με μπούρκα που σπρώχνουν καροτσάκια. «Η μετανάστευση έχει κόστος: χρειάζονται δάσκαλοι, γιατροί και κοινωνικοί λειτουργοί. Τα επηρεάζει όλα και δεν ωφελεί να κάνουμε πως δεν το βλέπουμε» λέει ο Τζόνσον, το ηγετικό στέλεχος της Ακροδεξιάς στο Χάσλεχολμ.
Η άνοδος της Ακροδεξιάς σημειώθηκε το 2016 και το 2017 καθώς τα συστημικά κόμματα, υπό την ηγεσία των κυβερνώντων Σοσιαλδημοκρατών, ενίσχυαν τα μέτρα για τη μετανάστευση. Αλλά το 2018 η δημοφιλία των Σουηδών Δημοκρατών έγινε ακόμα μεγαλύτερη. Το κόμμα βρέθηκε στην πρώτη θέση σε ορισμένες δημοσκοπήσεις, γεγονός που προκάλεσε μεγάλη ανησυχία, στα όρια του πανικού, στα υπόλοιπα κόμματα τα οποία έψαχναν τρόπο για να αντιδράσουν.
Οι ακροδεξιοί επωφελούνται επίσης από την ανησυχία του κόσμου για την εγκληματικότητα. Την προηγούμενη εβδομάδα περίπου 100 αυτοκίνητα πυρπολήθηκαν από ομάδες νεαρών στο Γκέτεμποργκ στα δυτικά της χώρας, σε επιθέσεις που φάνηκε ότι ήταν οργανωμένες. Ο ηγέτης των Σουηδών Δημοκρατών Τζίμι Άτσεσον έσπευσε να ζητήσει την αποστολή του στρατού εναντίον συμμοριών που εξαπέλυσαν επιθέσεις με όπλα και χειροβομβίδες στα προάστια. Ο πρωθυπουργός Στέφαν Λόφβεν φάνηκε να το σκέφτεται, αλλά το απέρριψε.
«Οι άλλοι πολιτικοί δυσκολεύονται να αποστασιοποιηθούν από τους Σουηδούς Δημοκράτες, γιατί οι ίδιοι ασκούν πολιτικές στο μεταναστευτικό που είναι κοντά στους Σουηδούς Δημοκράτες. Τους έχουν νομιμοποιήσει» λέει η Καθριν-Αν Γιάνγκερ.
Η Πόλα Μπίελερ, βουλευτής και εκπρόσωπος των Σουηδών Δημοκρατών, υποστηρίζει ότι πολλοί ψηφοφόροι έχουν απογοητευθεί από την ασυνέπεια των άλλων κομμάτων στο μεταναστευτικό. «Όταν εκπροσωπείς το 20% και τα άλλα κόμματα δεν θέλουν να συνεργαστούν ούτε να συνομιλήσουν μαζί σου, αυτό φανερώνει τη μικρότητά τους. Τα άλλα κόμματα χάνουν την εμπιστοσύνη του κόσμου» προσθέτει.
Αλλά δεν είναι μόνο το μεταναστευτικό που φέρνει ψήφους σε ένα κόμμα. Μια έρευνα του ινστιτούτου Kantar Sifo δείχνει ότι οι ψηφοφόροι των Σουηδών Δημοκρατών αισθάνονται πως οι πολιτικοί δεν τους ακούνε ούτε σέβονται τον τρόπο της ζωής τους.
Ο λόγος που απομόνωσαν τους Σουηδούς Δημοκράτες τα υπόλοιπα κόμματα είναι ξεκάθαρος: έχουν νεοναζιστικές ρίζες. Το κόμμα δημιουργήθηκε με βάση διάφορες φασιστικές ομάδες όπως εκείνη με τίτλο «Κρατήστε τη Σουηδία σουηδική», που ήταν και το βασικό σύνθημα των Σουηδών Δημοκρατών. Ο πρωθυπουργός και η Αριστερά τους αποκαλούν νεοφασίστες.
Αλλά οι Σουηδοί Δημοκράτες έχουν αλλάξει την εικόνα τους προς το «μετριοπαθές» σε σχέση με εκείνη που είχαν όταν ιδρύθηκαν το 1988. O Τζίμι Άκεσον, επικεφαλής του κόμματος από το 2005, έχει απομακρύνει δεκάδες μέλη που είχαν ανοιχτά ρατσιστικές θέσεις.
Ένα νέο κόμμα, η Εναλλακτική για τη Σουηδία, ιδρύθηκε πέρυσι με τη συμμετοχή πολλών από τα ακραία, προβεβλημένα ηγετικά στελέχη των Σουηδών Δημοκρατών. Ο Στιβ Μπάνον, πρώην σύμβουλος του Ντόναλντ Τραμπ, θεωρεί ότι το κόμμα αυτό είναι «ιδανικό» για το κίνημα των «ακροδεξιών, λαϊκιστών εθνικιστών» που θέλει να δημιουργήσει στην Ευρώπη.
Πρόσφατα υπήρξε νέα αντιπαράθεση όταν ένα ηγετικό στέλεχος των Σουηδών Δημοκρατών ισχυρίστηκε ότι οι Εβραίοι και οι Σάμι δεν είναι Σουηδοί.
Το «πείραμα» του Χάσλεχολμ
Το δίλημμα της Κεντροδεξιάς για τον τρόπο με τον οποίο θα χειριστεί τους Σουηδούς Δημοκράτες -καθώς και οι ευκαιρίες και οι προκλήσεις που δημιουργούνται για τους λαϊκιστές- έγινε φανερό στο Χάσλεχολμ. Το δημοτικό συμβούλιο αποτελείται από τρεις παρατάξεις -μια κεντροαριστερή που έχει λίγο κάτω από το 50%, μια Κεντροδεξιά που έχει το 25% και τους ακροδεξιούς Σουηδούς Δημοκράτες με 25%. Παλαιότερα κάθε παράταξη ψήφιζε τον δικό της προϋπολογισμό, αλλά η Κεντροαριστερά παρέμενε στην εξουσία. Ωστόσο το 2017 η Κεντροδεξιά και η Ακροδεξιά ένωσαν τις δυνάμεις τους για να διώξουν την Κεντροαριστερά.
Από τότε όλα πήγαν στραβά. Ο Ουλφ Έρλαντσον, το πρώτο στέλεχος των Σουηδών Δημοκρατών που ανέλαβε καθήκοντα αντιδημάρχου στη χώρα, έγινε πρωταγωνιστής μιας σειράς σκανδάλων, ανάμεσά τους η αναπαραγωγή από τον ίδιο ρατσιστικών κειμένων στα κοινωνικά δίκτυα. Εξαναγκάστηκε, σχεδόν αμέσως, σε παραίτηση.
Το ζήτημα έπληξε την αξιοπιστία του κόμματος. Ο κεντροδεξιός πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου λέει ότι οι λαϊκιστές δεν είναι σοβαροί γιατί επιμένουν να συνδέουν τα πάντα με τη μετανάστευση. «Το πρόβλημα με αυτούς είναι πως, όταν λέμε ότι θα ασφαλτοστρώσουμε έναν δρόμο, εκείνοι λένε να μην το κάνουμε γιατί εκεί υπάρχουν μετανάστες» προσθέτει.
Ο νέος αντιδήμαρχος Πάτρικ Τζόνσον, επίσης στέλεχος των Σουηδών Δημοκρατών, λέει ότι το Χάσλεχολμ είναι ένα παράδειγμα για το τι μπορεί να γίνει -και τι μπορεί να πάει στραβά όταν συνεργάζεσαι με το κόμμα του.
Ο ακροδεξιός... πειρασμός της Δεξιάς
Το ίδιο ζήτημα υπάρχει σε εθνικό επίπεδο. Ο αρχηγός του κεντροδεξιού Μετριοπαθούς Κόμματος Ουλ Κρίστερσον, ο οποίος θεωρείται φαβορί για την πρωθυπουργία, έχει δηλώσει ότι δεν πρόκειται να διαπραγματευτεί ή να συνεργαστεί με τους Σουηδούς Δημοκράτες. Αλλά σε αυτή την περίπτωση ο σχηματισμός κυβέρνησης θα είναι πολύ δύσκολος.
Τα τέσσερα Κεντροδεξιά κόμματα αναμένεται πως θα πάρουν το πολύ 40%, η Κεντροαριστερά 40% και οι Σουηδοί Δημοκράτες 20%. Οποιαδήποτε κυβέρνηση θα χρειαστεί τη στήριξη του άλλου μπλοκ ή των Σουηδών Δημοκρατών για να προχωρήσει στο νομοθετικό έργο της.
Στα Κεντροδεξιά κόμματα διίστανται οι απόψεις για την αντιμετώπιση των Σουηδών Δημοκρατών. Ορισμένοι πιστεύουν ότι πρέπει να «εξομαλυνθούν» και να έχουν επιρροή στη Βουλή, άλλοι ότι πρέπει να διατηρηθεί ο εξοστρακισμός. Μερικοί αναλυτές και πολιτικοί πιστεύουν ότι το πιθανότερο είναι να προκύψει μια μονοκομματική κυβέρνηση μειοψηφίας των Μετριοπαθών. Μια άλλη, τολμηρή λύση θα ήταν να επιδιωχθεί ένας μεγάλος συνασπισμός Κεντροαριστεράς - Κεντροδεξιάς, όπως στη Γερμανία. «Κανένας δε γνωρίζει τι θα γίνει μετά τις εκλογές» λέει ο Άντερς Σάνερστεντ.
Εξίσου σοβαρό δίλημμα αντιμετωπίζουν και οι Σουηδοί Δημοκράτες. Αν τα υπόλοιπα κόμματα επιμείνουν στον αποκλεισμό τους, εκείνοι τι θα πρέπει να κάνουν; Να είναι καταστροφικοί ή δημιουργικοί; Υπάρχει προβληματισμός μέσα στο κόμμα.
Ο Πάτρικ Τζόνσον λέει: «Σε πολλούς από τους ψηφοφόρους μας αρέσει να κάνουμε επίδειξη δύναμης στα άλλα κόμματα: κάντε αυτό, αλλιώς εμείς θα κάνουμε το άλλο». Ο ίδιος όμως υποστηρίζει ότι χρειάζεται μια άλλη προσέγγιση: «Νομίζω πως θα ήταν καλύτερο να δείξουμε ότι είμαστε αξιόπιστο κόμμα. Ακόμα και όταν η συμμαχία (τα τέσσερα Κεντροδεξιά κόμματα) δεν έχει έναν προϋπολογισμό που να είναι τέλειος για εμάς, πρέπει να συμφωνήσουμε για να συνεργαστούμε από κοινού».
Η βουλευτής Πόλα Μπίελερ λέει πως το πιθανότερο είναι να προκύψει μια κυβέρνηση μειοψηφίας. Το τίμημα για την υποστήριξη των Σουηδών Δημοκρατών θα ήταν να αποκτήσουν επιρροή «στη μεταναστευτική πολιτική, θα πρέπει να δείξουν ότι θέλουν να μας ακούσουν».
Η Ακροδεξιά βουλευτής λέει ότι υπάρχει πάντα ο κίνδυνος για μεγάλο συμβιβασμό. Επικαλείται το παράδειγμα των Αληθινών Φινλανδών που μπήκαν στην Κεντροδεξιά κυβέρνηση του Ελσίνκι το 2015, αλλά έκτοτε έχουν καταρρεύσει δημοσκοπικά και διασπάστηκαν καθώς το αντιευρωπαϊκό κόμμα κατέληξε να στηρίξει το τρίτο πρόγραμμα διάσωσης της Ελλάδας.
Τα ηγετικά στελέχη του κόμματος κοιτάνε στην άλλη πλευρά των στενών του Όρεσουντ, στη Δανία, όπου το Κόμμα των Δανών δεν μπήκε ποτέ στην κυβέρνηση, αλλά έχει αυξήσει την επιρροή του στη Βουλή, ειδικά στο μεταναστευτικό. « Το ζήτημα για τους Σουηδούς Δημοκράτες είναι αν μπορούν να γίνουν σταδιακά περισσότερο αποδεκτοί χωρίς να διαλυθούν» λέει ο Στέφαν Φόλστερ, διευθυντής του Reform Institute.
Προς το παρόν οι εκλογές του Σεπτεμβρίου γίνονται σε μεγάλο βαθμό με τους όρους των Σουηδών Δημοκρατών. Η σουηδική οικονομία πηγαίνει σχετικά καλά μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση, αλλά γι' αυτό δεν γίνεται μεγάλη συζήτηση. Αντίθετα, στο επίκεντρο βρίσκονται το μεταναστευτικό, η ενσωμάτωση και η εγκληματικότητα, καθώς και η κλιματική αλλαγή μετά τις μεγάλες πυρκαγιές του καλοκαιριού. Οι Σουηδοί Δημοκράτες προτείνουν περιορισμό των επανενώσεων οικογενειών, επίσπευση των απελάσεων, βελτίωση της φροντίδας για τους ηλικιωμένους και καταπολέμηση των συμμοριών του εγκλήματος.
Καθώς οι Σοσιαλδημοκράτες φαίνεται πως οδεύουν στο χειρότερο αποτέλεσμά τους εδώ και έναν αιώνα, η Ακροδεξιά βουλευτής Μπίελερ πιστεύει ότι ανοίγει η πόρτα για ένα καλό εκλογικό αποτέλεσμα των Σουηδών Δημοκρατών. «Με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο, η επόμενη κυβέρνηση θα αναγκαστεί να μιλήσει με όλα τα κόμματα», λέει. «Αν δεν μιλήσουν και με εμάς, θα δείτε το αποτέλεσμα (στις εκλογές) το 2022».
Η Ακροδεξιά θέλει Swexit
Δεν είναι μόνο οι θέσεις των Σουηδών Δημοκρατών στο μεταναστευτικό που προκαλούν αντιπαράθεση, αλλά και η επιμονή τους να γίνει δημοψήφισμα για την αποχώρηση σπό την Ε.Ε. Το λεγόμενο Swexit πρέπει να γίνει γιατί η Ε.Ε. είναι «ένα μεγάλο δίκτυο διαφθοράς» όπως είπε ο αρχηγός του κόμματος Τζιμι Άκεσον τον Ιούνιο. «Πληρώνουμε απίστευτα πολλά χρήματα και παίρνουμε απίστευτα λίγα. Αλλά ο βασικός λόγος είναι ιδεολογικός: δεν θέλουμε να βρισκόμαστε σε μια υπερεθνική ένωση».
Οι Σουηδοί Δημοκράτες κάνουν εδώ και πολύ καιρό εκστρατείες για το θέμα, αλλά δεν βρίσκουν μεγάλη λαϊκή ανταπόκριση. Σχεδόν όλα τα άλλα κόμματα υποστηρίζουν σταθερά τη συμμετοχή στην Ε.Ε. Μόνο το πρώην κομμουνιστικό κόμμα της Αριστεράς υποστηρίζει επίσης την έξοδο -και έχει κρατήσει μεγάλες αποστάσεις από τους ακροδεξιούς.
Μόνο το 27% των Σουηδών πιστεύουν ότι η χώρα θα ήταν καλύτερα εκτός Ε.Ε. ενώ το 67% διαφωνούν, σύμφωνα με τις τελευταίες μετρήσεις του Ευρωβαρόμετρου. Τα άλλα κόμματα επικαλούνται τις μετρήσεις και το χάος με το Brexit για να επιτεθούν στους Σουηδούς Δημοκράτες. Το κεντροδεξιό Μετριοπαθές Κόμμα υπολογίζει ότι ένα Swexit θα στοίχιζε στη χώρα 280 δισεκατομμύρια κορώνες (31 δισ. δολάρια) ή 40.000 κορώνες σε κάθε νοικοκυριό.
Ο Γιαν Μπγιόρκλαντ, επικεφαλής του Φιλελεύθερου Κόμματος, έκανε το Swexit βασικό θέμα της προεκλογικής ομιλίας του το καλοκαίρι προειδοποιώντας ότι θα τεθούν σε κίνδυνο 150.000 θέσεις εργασίας. «Θα ήταν καταστροφικό για τη Σουηδία... Θα ανέβαιναν οι τιμές και θα έπεφτε το επίπεδο ζωής. Είναι σημαντικό να το γνωρίζει ο λαός που θα ψηφίσει» πρόσθεσε.
Ο πρώην πρωθυπουργός Καρλ Μπιλντ πήγε ακόμα πιο μακριά περιγράφοντας την πρόταση για δημοψήφισμα ως «τον μεγαλύτερο κίνδυνο για τη μελλοντική ευημερία της Σουηδίας».
Αν στις επερχόμενες εκλογές οι Σουηδοί Δημοκράτες αποσπάσουν ένα μεγάλο ποσοστό, αυτό θα είναι ένα ισχυρό σοκ για τη συνείδηση ενός λαού που υπερηφανεύεται ότι ζει στην πιο ανοιχτή χώρα της Ευρώπης για τους μετανάστες και ταυτόχρονα διαθέτει ένα γενναιόδωρο κράτος πρόνοιας. Ταυτόχρονα θα δεχθεί μεγάλη πίεση το παραδοσιακό πολιτικό σύστημα της Σουηδίας, θα αμφισβητηθεί η καραντίνα στην οποία έχουν βάλει την Ακροδεξιά τα μεγάλα κόμματα και θα βρεθεί στο επίκεντρο του πολιτικού διαλόγου η ατζέντα των Σουηδών Δημοκρατών για τη μετανάστευση καθώς και για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την αποχώρηση από την Ε.Ε.
Διαδήλωση μεταναστών στη Σουηδία εναντίον της Ακροδεξιάς
