Της Ελένης Τσερεζόλε
Ο δημιουργός του επικού ντοκιμαντέρ «Σοά», ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Κλοντ Λανζμάν, πέθανε την Πέμπτη σε ηλικία 92 ετών. Ο Λανζμάν περνά στην Ιστορία ως ο δημιουργός ενός αξεπέραστου ντοκουμέντου για τη γενοκτονία των Εβραίων από τους ναζί, του δεκάωρου ντοκιμαντέρ του 1985, που έχει αφήσει εποχή και αποτελεί πλέον σημείο αναφοράς, «Shoah».
Ο ίδιος είναι γνωστό ότι αρνιόταν πεισματικά να κατατάξει το έργο του αυτό στην κατηγορία του «ντοκιμαντέρ». Η αλήθεια είναι ότι δεν είχε άδικο, με την έννοια ότι στην ταινία του Λανζμάν δεν υπάρχουν εικόνες αρχείου, καθώς το βασικό υλικό της αποτελείται από τις μαρτυρίες των επιζήσαντων των στρατοπέδων θανάτου, των υπεύθυνων ναζί (μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις οι μαρτυρίες τους έχουν καταγραφεί με κρυφή κάμερα), καθώς και άλλων προσώπων, π.χ. γειτόνων ή μαρτύρων της τραγωδίας του εβραϊκού πληθυσμού. Ο Λανζμάν για την ολοκλήρωση του επικού αυτού έργου δούλεψε τέσσερα χρόνια για να μοντάρει 350 ώρες γυρισμάτων, για τα οποία ταξίδεψε σε 14 χώρες από το 1974 ώς το 1981. Το έργο αυτό συνέβαλε στο να εγγραφεί το Ολοκαύτωμα στην παγκόσμια συλλογική συνείδηση. Αποτελείται από τέσσερα σκέλη: την εκστρατεία εξόντωσης των φορτηγών αερίων στο Σελμνό, το στρατόπεδο θανάτου της Τρεμπλίνκα, εκείνο του Άουσβιτς - Μπιρκενάου, και τη διαδικασία εξόντωσης του γκέτο της Βαρσοβίας.
Πέρα από το γεγονός ότι όλα τα υπόλοιπα έργα του παρέπεμπαν πάντα στο ίδιο γεγονός, ο Λανζμάν υπήρξε πολύ αυστηρός σε σχέση με την κινηματογραφική απόδοση της τραγωδίας. Απέρριπτε έτσι κατηγορηματικά κάθε απόπειρα μυθιστορηματικής απεικόνισης, όπως για παράδειγμα τη γνωστή σειρά «Ολοκαύτωμα» του 1978 με τη Μέριλ Στριπ - ο ίδιος αρνιόταν χαρακτηριστικά τη χρήση της λέξης «ολοκαύτωμα». Σε αντίθεση με την κριτική, τους πολιτικούς, τους διανοούμενους που τότε είχαν χαιρετίσει τη σειρά, ο Λανζμάν κατέγραψε όλα τα λάθη και τις ανακρίβειες του σεναρίου. Το ίδιο άλλωστε έκανε και με άλλες γνωστές ταινίες, όπως τη «Λίστα του Σίντλερ» του Στίβεν Σπίλμπεργκ ή το «Η Ζωή είναι ωραία» του Ρομπέρτο Μπενίνι, η οποία, ωστόσο, ξεκαθάριζε ήδη από τους τίτλους του έργου ότι πρόκειται για μυθοπλασία. Η μόνη ταινία που αποδεχόταν ήταν μια πρόσφατη, που απέσπασε μάλιστα το Μεγάλο Βραβείο στο Φεστιβάλ των Καννών, «Ο γιος του Σαούλ» του Ούγγρου Λάζλο Νέμες, που περιγράφει την καθημερινότητα των Εβραίων κρατουμένων που ήταν αναγκασμένοι να μετέχουν στη διαδικασία της «Τελικής Λύσης» πριν εκτελεστούν και οι ίδιοι...
Στην απώλεια του Λανζμάν αναφέρθηκαν πολιτικοί, διανοητές, δημοσιογράφοι, όπως ο Σέρζ Μοατί (γνωστός για τα ντοκιμαντέρ του), που τόνισε χαρακτηριστικά: «Νόμιζα ότι ήταν αθάνατος, το έργο του παραμένει αθάνατο. Ήξερε να κοιτάζει, αυτός ο αγωνιστής της κάμερας, πρώτος τον θάνατο κατάματα. Ήταν ένα μνημείο. Ένα φοβερό αριστούργημα. Αποχαιρετούμε έναν ήρωα».
Σε ηλικία 82 ετών ο Λανζμάν έγραψε τα απομνημονεύματά του (αν και απεχθανόταν τη λέξη) με τον τίτλο «Ο λαγός της Παταγονίας», που στην ουσία είναι η περιγραφή της πνευματικής ζωής της χώρας κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Δημοσιογράφος, σύντροφος της Σιμόν Ντε Μποβουάρ ώς το 1959, διευθυντής από το 1986 του εμβληματικού περιοδικού του Ζαν Πολ Σαρτρ «Σύγχρονοι Καιροί», ο Λανζμάν δήλωνε σε μια τελευταία του συνέντευξη: «Ποτέ δεν γιατρεύτηκα από τον θάνατο. Εκείνο που με σκανδαλίζει περισσότερο στον κόσμο είναι ότι πρέπει να πεθάνουμε. Δεν μου αρέσει η μουσική και δεν μου αρέσει ο θάνατος. Αυτό μπορείτε να πείτε για μένα».
