Γαλλία, Περού, Βιετνάμ, Ουκρανία, Ουρουγουάη, ΗΠΑ, Χιλή, Ρουμανία, Βολιβία, Βραζιλία, Πορτογαλία, Βενεζουέλα, Δομινικανή Δημοκρατία, Ουγγαρία, Εσθονία, Αίγυπτος, Αγκόλα, είναι μερικές από τις χώρες όπου έχουν την ευκαιρία τόσο οι μόνιμοι κάτοικοι όσο και οι επισκέπτες να θαυμάσουν κτήρια τα οποία δημιουργήθηκαν χάρη στην ευρηματικότητα του διάσημου Γάλλου πολιτικού μηχανικού Γουσταύου Άιφελ. Από γέφυρες μέχρι σιδηροδρομικούς σταθμούς, από συναγωγές και εκκλησίες μέχρι πύργους και φάρους και από σιντριβάνια μέχρι θέατρα, οι δημιουργίες του Άιφελ είναι δεκάδες, ασχέτως αν ο πολύς κόσμος τον γνωρίζει αποκλειστικά και μόνο από τον πύργο στο Παρίσι που πήρε το όνομά του. Και ακόμη λιγότεροι γνωρίζουν τη σφραγίδα που άφησε ο Άιφελ σε μια μακρινή αφρικανική χώρα, τη Μοζαμβίκη.
Μία από τις περιηγήσεις μου στην Αφρική ήταν αφιερωμένη στον Νότο της "Μαύρης Ηπείρου". Και ένας από τους κυριότερους προορισμούς μου εκεί ήταν και η Μοζαμβίκη. Παρ’ ότι πρόκειται για μία από τις 3-4 περισσότερο απομακρυσμένες γεωγραφικά από την Ευρώπη χώρες, πολλά σημεία της πρωτεύουσάς της θυμίζουν Ευρώπη. Άλλωστε, δεν υπάρχουν και πολλές χώρες σε Αφρική, Αμερική ή Ασία που να έχουν δώσει το όνομα της πρωτεύουσάς τους σε κάποιον Ευρωπαίο. Η πρωτεύουσα της Μοζαμβίκης ονομαζόταν Λορέντσο Μαρκές, από το ονοματεπώνυμο του Πορτογάλου εμπόρου και εξερευνητή του 16ου αιώνα, ο οποίος έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του στην αφρικανική αυτή χώρα, μαζί με την ιθαγενή σύζυγό του και τα παιδιά τους. Το όνομα αυτό το κράτησε σχεδόν επί έναν αιώνα, από το 1876 έως το 1975, όταν -δύο χρόνια μετά την Επανάσταση των Γαρυφάλλων στη μητρόπολη χώρα- η πρώην πορτογαλική αποικία απέκτησε την ανεξαρτησία της και οι Πορτογάλοι εκδιώχθηκαν με προειδοποίηση να φύγουν εντός διορίας μόλις 24 ωρών και μόνο με μία αποσκευή 20 κιλών ο καθένας. Έκτοτε, η πόλη άρχισε να χάνει μερικές όψεις της "ευρωπαϊκής" της ταυτότητας με διάφορους τρόπους, από την αποκαθήλωση των αγαλμάτων που παρέπεμπαν στην πορτογαλική αποικία μέχρι τη μετονομασία των οδών από τα πορτογαλικά σε ήρωες και προσωπικότητες του μαρξισμού - λενινισμού (λεωφόρος Κιμ Ιλ Σουνγκ, λεωφόρος Λένιν, κ.λπ.). Παρά ταύτα, τα σημαντικότερα μνημεία τα οποία μπορεί να θαυμάσει κάποιος στο Μαπούτο παραμένουν τα ευρωπαϊκά, όπως είναι η εκκλησία της Φατίμα και το φρούριο του 18ου αιώνα.
Παρ’ ότι όμως πορτογαλική αποικία, δύο από τα κυριότερα αξιοθέατα της πρωτεύουσας της Μοζαμβίκης αποτελούν εμπνεύσεις του Γάλλου πολιτικού μηχανικού Γουσταύου Άιφελ.
Ο Σαμόρα Ματσέλ
Ο Σαμόρα Ματσέλ ήταν πρόεδρος του κόμματος FRELIMO, του Μετώπου για την Απελευθέρωση της Μοζαμβίκης (Frente de Libertação de Moçambique) και πρώτος πρόεδρος της χώρας μετά την ανεξαρτησία, ο οποίος σκοτώθηκε το 1986 σε αεροπορικό δυστύχημα (σύμφωνα με μία εκδοχή, το αεροσκάφος το έριξαν οι Νοτιοαφρικανοί και οι Σοβιετικοί, όταν ο Ματσέλ είπε στον Ρώσο πρεσβευτή "Vai à merda!" που θα πει κάτι σαν "άντε στο διάολο" μετά τη "συμβουλή" - απειλή εκ μέρους της Μόσχας να σταματήσει το "φλερτ" του Μαπούτο με τη Δύση). Μετά τον θάνατό του, ο Ματσέλ έδωσε το όνομά του σε έναν δρόμο του Μαπούτο, τη λεωφόρο Ματσέλ, όπου βρίσκεται ένα από τα κύρια αξιοθέατα της πόλης, η "Σιδερένια Κατοικία".
Η Σιδερένια Κατοικία
Η Casa de Ferro, όπως είναι στα πορτογαλικά -επίσημη γλώσσα των Μοζαμβικανών- η "Σιδερένια Κατοικία", βρίσκεται στο κέντρο της πόλης. Ήταν το 1890 όταν η πορτογαλική κυβέρνηση ανέθεσε την κατασκευή μιας νέας κατοικίας για τον κυβερνήτη της αποικίας, της Πορτογαλικής Ανατολικής Αφρικής όπως ονομαζόταν τότε η Μοζαμβίκη. Δύο χρόνια αργότερα ανεγέρθηκε επί της Λεωφόρου 5ης Οκτωβρίου, όπως ονομαζόταν η λεωφόρος Ματσέλ, ένα προκατασκευασμένο στη Γαλλία τριώροφο κτήριο σε σχέδια του Γουσταύου Άιφελ κατασκευασμένο εξ ολοκλήρου από μεταλλικές πλάκες που εισήχθησαν από το Βέλγιο. Ωστόσο, ουδέποτε χρησιμοποιήθηκε ως κυβερνείο.
Μεσημέρι, με τον ήλιο να καίει, άφησα πίσω μου τη θάλασσα και ανέβηκα τη διπλής κατεύθυνσης Λεωφόρο Ματσέλ, έχοντας αριστερά τη λεωφόρο Μαρξ και δεξιά τη λεωφόρο Λένιν. Όπερ σημαίνει ότι ένας στοιχειωδώς πολιτικοποιημένος επισκέπτης αποκλείεται να ξεχάσει τους κυριότερους δρόμους της πόλης. Πέρασα από το ύψος της κρατικής τηλεόρασης και λίγο μέτρα πριν την Πλατεία Ανεξαρτησίας, την οποία τέμνει κάθετα η λεωφόρος Λουμούμπα, είδα στα δεξιά μου ένα πάρκο και στο τέλος του τη Σιδερένια Κατοικία. Από απόσταση έδειχνε σαν ακανόνιστο ορθογώνιο με σκεπαστή οροφή. Πλησιάζοντας διαπίστωσα πως η πρόσβαση σε αυτό δεν ήταν δυνατή παρά μέσω μιας μικρής, μεταλλικής εξωτερικής σκάλας με διακοσμημένα κιγκλίδωμα και μπαλκόνια. Δεδομένου ότι η ημέρα ήταν ιδιαίτερα ζεστή, αντιλήφθηκα εύκολα το γιατί ο κυβερνήτης Rafael Jácome de Andrade αποφάσισε να μην το χρησιμοποιήσει ποτέ ως κατοικία. Μια περιοχή στην οποία επικρατεί τροπικό κλίμα δεν είναι και ο καταλληλότερος τόπος να κατασκευάσει κάποιος κτήριο με μεταλλική δομή, αφού η θερμότητα που συσσωρεύεται στο εσωτερικό του καθιστά αφόρητη τη διαμονή. Αυτό υποχρέωσε τον κυβερνήτη Rafael Jácome de Andrade να μην το χρησιμοποιήσει ποτέ ως κατοικία. Όπως άλλωστε αρνήθηκαν στη συνέχεια να διαμείνουν σε αυτό και οι διάδοχοί του. Έτσι, τον αμέσως επόμενο χρόνο κατασκευής του, το 1893, το κτήριο το ανέλαβε το σχολείο θηλέων Instituto D. Amélia. Έπρεπε να περάσει περισσότερο από μισόν αιώνα, ώσπου το 1966 οι Πορτογάλοι, οι οποίοι ήταν ακόμη κυρίαρχοι της χώρας, να δημιουργήσουν έναν κήπο, το Parque Vasco da Gama, που σήμερα ονομάζεται Jardim Tunduru, ώστε να δροσίσει το μέρος, κάτι που συνέβη σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό με την επέκταση του αστικού χώρου, όταν κατασκευάσθηκε δίπλα στο πάρκο μια μεγάλη πλατεία, η Πλατεία Ανεξαρτησίας, όπου και ανεγέρθησαν το δημαρχείο της πόλης και ο καθεδρικός ναός του Μαπούτο. Μετά την ανακήρυξη της Μοζαμβίκης σε ανεξάρτητη χώρα το 1975, στη Σιδερένια Κατοικία μεταφέρθηκε το Κρατικό Ιστορικό Αρχείο και στη συνέχεια σε αυτή φιλοξενήθηκε η έδρα της Εθνικής Διοίκησης Μνημείων, για να ανακαινιστεί το 2014 με κεφάλαια της μεταλλευτικής εταιρείας Vale.
Ο σιδηροδρομικός σταθμός
1895: Ο Πωλ Κρούγκερ, ο 5ος πρόεδρος της Δημοκρατίας της Νότιας Αφρικής -το όνομα του οποίου πήρε το νοτιοαφρικανικό Κρούγκεραντ που παρ’ ότι ήταν απαγορευμένο σε πολλές χώρες της Δύσης λόγω του Απαρτχάιντ έφθασε να αντιπροσωπεύει το 90% της αξίας των χρυσών νομισμάτων παγκοσμίως-, εγκαινίασε τον πρώτο σιδηροδρομικό σταθμό του Μαπούτο, όταν ακόμη ήταν γνωστό ως Λορέντσο Μαρκές. Καθώς όμως ήταν κατασκευασμένος από ξύλο και τσίγκο, το 1904 αποφασίστηκε να κατασκευασθεί ένας καινούργιος σταθμός που να ανταποκρινόταν στις ανάγκες της εποχής.
19 Μαρτίου 1910: Εγκαινιάστηκε το σημερινό κτήριο του σταθμού. Ο οργανισμός "Caminhos de Ferro de Moçambique" είχε καταρτίσει προϋπολογισμό 400.000 δολαρίων για τη διετία 1906 - 1907 προκειμένου να υλοποιηθεί το σχέδιο του νέου σταθμού. Μετά από διάφορες προτάσεις που υποβλήθηκαν, επελέγη ένα σχέδιο που θύμιζε αρκετά τον κεντρικό σταθμό του Γιοχάνεσμπουργκ, αλλά με πιο επιβλητική πρόσοψη.
2009: Το αμερικανικό περιοδικό “Newsweek” κατέταξε τον σταθμό του Μαπούτο ως τον 7ο μεγαλοπρεπέστερο στον κόσμο και ομορφότερο στην Αφρική.
2011: Το αμερικανικό ταξιδιωτικό περιοδικό “Travel and Leisure” περιέλαβε τον σταθμό ανάμεσα στους 14 ομορφότερους παγκοσμίως.
31 Ιανουαρίου 2016: Στη διεθνή έκδοση της ινδικής “Financial Express”, ο σιδηροδρομικός σταθμός του Μαπούτο ψηφίστηκε στους 10 ομορφότερους στον κόσμο, σε μια λίστα όπου περιελήφθησαν και πασίγνωστοι σταθμοί όπως του Αγίου Παγκρατίου στο Λονδίνο, της Λιέγης, της Νέας Υόρκης και της Μελβούρνης. Η διάκριση αυτή οφειλόταν και στους τρεις αρχιτέκτονες Alfredo Augusto Lisbon, Mario Veiga και Ferreira da Costa.
Αφήνοντας τη "Σιδερένια Κατοικία" και αφού σταμάτησα για απογευματινό τσάι στην Πλατεία Ανεξαρτησίας, συνέχισα αριστερά τη λεωφόρο Λουμούμπα και πάλι αριστερά, άρχισα να επιστρέφω προς την πλευρά της θάλασσας με κατεύθυνση τον σταθμό. Στη διαδρομή συνάντησα αρκετά τζαμιά και μουσεία, για τα οποία θα αφιέρωνα την επόμενη ημέρα. Κατεβαίνοντας τη λεωφόρο Λαϊκού Πολέμου (Avenida Guerra Popular) και φτάνοντας την 25η Σεπτεμβρίου, αντίκρισα απέναντί μου μου μια εντυπωσιακή τριάδα αξιοθεάτων. Αριστερά μου απλωνόταν η Praça dos Trabalhadores (Πλατεία Εργατών), δεξιά μου το Σιδηροδρομικό Μουσείο και στη μέση ο σιδηροδρομικός σταθμός.
Ακόμη και από απόσταση, ο σταθμός φαινόταν όχι απλώς επιβλητικός αλλά και καλαίσθητος πίσω από τα τροπικά δένδρα και το παρτέρι. Σε ανοικτό πράσινο χρώμα η πρόσοψή τους με σκούρο πράσινο συμπαγή θόλο, μια μεγάλη αψιδωτή είσοδο με λευκούς μαρμάρινους κίονες, κομψά μπαλκόνια. Πιο πολύ θύμιζε ανάκτορο κάποιας ευρωπαϊκής πόλης, παρά σιδηροδρομικό σταθμό κάπου στην αφρικανική ήπειρο. Προτού φτάσω στο τεράστιο πεζοδρόμιο του σταθμού πέρασα δίπλα από ένα άγαλμα στημένο στην μέση της Praça dos Trabalhadores, αφιερωμένο στους στρατιώτες που πολέμησαν στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σταθμός και πολιτισμός
Ο σταθμός δεν είναι συνυφασμένος μόνο με τα τραίνα. Εκτός από το παρακείμενο μουσείο του, το οποίο κρατά το χρώμα και την ατμόσφαιρα των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα, είναι ακόμη δημοφιλής τόπος συνάντησης, προορισμός shopping για τους τουρίστες καθώς έξω από αυτόν πωλούνται διάφορα σουβενίρ, από μαγνητάκια και t-shirts μέχρι χειροτεχνήματα και καρτ-ποστάλ, αλλά ακόμη και πολιτιστικό μέρος. Συχνά διοργανώνονται μουσικές βραδιές, κυρίως τζαζ αλλά και άλλων ακουσμάτων.
Σχεδίαζα από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 να επισκεφθώ τον σταθμό του Μαπούτο, όταν είδα το πολιτικό θρίλερ "Blood Diamond" με τον Λεονάρντο Ντι Κάπριο και τη Τζένιφερ Κόνελυ, όπου η κάμερα ανέδειξε τον κομψό μεγαλοπρεπή σταθμό. Και καθώς κατευθυνόμουν προς το κέντρο της πόλης ένιωθα την ικανοποίηση που είχα όποτε η αναλογία των όμορφων εικόνων που έχω εντυπώσει στη μνήμη προς τις γκρίζες μεταβαλλόταν προς όφελος των πρώτων. Ασχέτως αν στο πλαίσιο του "αναθεωρητισμού" στην ιστορία της αρχιτεκτονικής, ορισμένοι αμφισβητούν την πατρότητα του Άιφελ στη μηχανική κατασκευή του σταθμού.
