Live τώρα    
22°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
20.2°C23.8°C
3 BF 42%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
22 °C
19.1°C22.7°C
2 BF 55%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.0°C19.9°C
4 BF 60%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
20 °C
18.8°C20.8°C
5 BF 45%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
22.9°C22.9°C
3 BF 31%
Eataly World, η Ντίσνεϊλαντ της γαστρονομίας στην Μπολόνια
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Eataly World, η Ντίσνεϊλαντ της γαστρονομίας στην Μπολόνια

Επιμέλεια: Βασίλης Παπακριβόπουλος

Τα μικρά ιταλικά καταστήματα υφίστανται τρομερές απώλειες, καθώς πλήττονται από τη μείωση των εισοδημάτων της πελατείας τους, τον ανταγωνισμό των εμπορικών κέντρων και την επέκταση των εκπτωτικών αλυσίδων. Αυτή η κατάσταση δεν ανησυχεί καθόλου τους εμπνευστές του FICO Eataly World στην Μπολόνια: αυτό το θεματικό πάρκο γαστρονομίας, που εγκαινιάστηκε τον περασμένο Νοέμβριο, προτείνει μια Ιταλία που θυμίζει καρτ ποστάλ, ενθουσιάζοντας τις πολυεθνικές.

Του ειδικού απεσταλμένου μας Jean-Baptiste Malet*

Αψίδες παρόμοιες με εκείνες που συναντάς σε θεματικά πάρκα αναγγέλλουν την είσοδο στο FICO Eataly World, κατασκευασμένο στην καρδιά μιας εμπορικής ζώνης στα περίχωρα της Μπολόνια (Περιφέρεια Εμίλια Ρομάνα), όπου συσσωρεύονται μεγάλες αλυσίδες με είδη μαστορέματος, φωτιστικά, αθλητικά είδη και παιχνίδια. Η εξοπλισμένη με κάμερες περίφραξη περιβάλλει έκταση 100 στρεμμάτων: τα 80 καλύπτονται από 4.400 φωτοβολταϊκά, ενώ τριγύρω από τα υπόλοιπα 20 υπάρχουν περιφραγμένοι χώροι που φιλοξενούν κατοικίδια ζώα, καθώς και μικροί κήποι. Μόλις διαβεί την κεντρική είσοδο, ο επισκέπτης βρίσκεται μπροστά σε έναν τοίχο που αποτελείται από εκατοντάδες μήλα, προσεκτικά τοποθετημένα σε ράφια. Χορηγός αυτής της εγκατάστασης είναι η Melinda, κοινοπραξία επιχειρήσεων ειδικευμένη στην οπωροκαλλιέργεια, με κύκλο εργασιών που το 2015 υπερέβη τα 225 εκατομμύρια ευρώ. «Στην Ευρώπη υπάρχουν περισσότερες από 1.200 ποικιλίες μήλων: 1.000 στην Ιταλία και 200 στην Ευρώπη. Γι’ αυτό και δημιουργήσαμε το FICO» γράφει μια πινακίδα. «Είναι αληθινά φρούτα» μας διευκρινίζει χαμογελώντας η Σίλβια Ζανέλι, υπεύθυνη δημοσίων σχέσεων του πάρκου. «Τα αλλάζουμε κάθε δεκαπέντε μέρες. Το FICO είναι ένα αειφόρο και οικολογικό πάρκο, στρατευμένο στον αγώνα ενάντια στην κατασπατάληση των τροφίμων. Γι’ αυτό δεν τα πετάμε τα μήλα, τα δίνουμε σε φιλανθρωπικές οργανώσεις».

Το FICO («σύκο» στα ιταλικά, αλλά και ακρωνύμιο του Fabrica Italiana Contadina) χαρακτηρίστηκε από τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης ως «Ντίσνεϊλαντ της γαστρονομίας» («France Info», 15 Νοεμβρίου 2017) και «θεματικό πάρκο της βιομηχανίας τροφίμων» («Le Figaro», 11 Νοεμβρίου 2017). Tο «ιταλικό αγροτικό εργαστήριο» συγκεντρώνει κάτω από την «ομπρέλα» του την Electrolux, τους καφέδες Lavazza, τα τρακτέρ New Holland, τις κονσερβοποιημένες τομάτες Mutti, τη Samsung, την κοινοπραξία της μορταδέλας της Μπολόνια, τη Whirlpool, τα έπιπλα Kartell, τις καφετιέρες Alessi και, μεταξύ πολλών άλλων ακόμη, τον γίγαντα των γαλακτοκομικών προϊόντων Granarolo. Το πάρκο εγκαινιάστηκε στις 15 Νοεμβρίου 2017, παρουσία του πρωθυπουργού Πάολο Τζεντιλόνι, των υπουργών Περιβάλλοντος, Εργασίας, Γεωργίας, Πολιτισμού και Τουρισμού, καθώς και περισσότερων από 150 επιχειρηματιών. Σε αυτούς συγκαταλεγόταν ο Όσκαρ Φαρινέτι, ιδρυτής και διευθυντής της εταιρείας διακίνησης προϊόντων διατροφής Eataly, η οποία και έδωσε το όνομά της στο θεματικό πάρκο.

Κληρονόμος της UniEuro, μιας αλυσίδας σούπερ μάρκετ ειδικευμένης στα ηλεκτρικά είδη που είχε ιδρύσει ο πατέρας του, ο Φαρινέτι πούλησε την επιχείρηση το 2003 προκειμένου τον επόμενο χρόνο να ιδρύσει την Eataly. O μυστακοφόρος επιχειρηματίας έχει μετατραπεί σε πραγματικό θρύλο στην Ιταλία, καθώς συμβολίζει τη θριαμβεύουσα επιχείρηση που είναι ικανή να ξεπεράσει τον οικονομικό μαρασμό της χώρας, εξάγοντας ποιοτικά τρόφιμα σε μαγαζιά και εστιατόρια σε ολόκληρο τον κόσμο: η αλυσίδα Eataly διαθέτει σημεία πώλησης σε Ηνωμένες Πολιτείες, Κατάρ, Σαουδική Αραβία, Βραζιλία, Γερμανία, Ιαπωνία, Τουρκία, Νότια Κορέα, αλλά και στις θάλασσες, χάρη στη συνεργασία της με αρκετά κρουαζιερόπλοια της εταιρείας MSC. Για τον Φαρινέτι, τα εγκαίνια της FICO Eataly World, παρουσία των σημαντικότερων προσωπικοτήτων του ιταλικού πολιτικού και επιχειρηματικού κόσμου, ισοδυναμούσαν με την άνοδο στον θρόνο του νέου «βασιλιά των επιχειρήσεων». Πλέον, το πορτρέτο του φιγουράρει συχνά τόσο στα εξώφυλλα των περιοδικών όσο και στις γιγαντοαφίσες των αεροδρομίων.

Στην είσοδο, κάτω από τα μήλα, βρίσκονται παραταγμένα εκατοντάδες μπλε τρίκυκλα ποδήλατα, «συναρμολογημένα στην Ιταλία» από έναν άλλο επιχειρηματικό εταίρο του FICO, τα ποδήλατα Bianchi. Στο εμπρόσθιο και το οπίσθιο τμήμα του οχήματος υπάρχει από ένα ξύλινο καλάθι. Σύμφωνα με την υπεύθυνη δημοσίων σχέσεων, «με αυτά τα ειδικά σχεδιασμένα για το FICO τρίκυκλα μπορεί κάποιος να μετακινείται με μεγάλη άνεση μέσα στο αχανές πάρκο και να κουβαλάει δίχως κόπο τα ψώνια του. Έχουμε επενδύσει 120 εκατομμύρια ευρώ και, σύμφωνα με τους υπολογισμούς μας, αν κάθε επισκέπτης ξοδεύει τουλάχιστον 20 ευρώ σε κάθε επίσκεψη, το πάρκο θα καταστεί κερδοφόρο». Ο στόχος είναι ο αριθμός των επισκεπτών να φτάσει τα 6 εκατομμύρια το 2020: το ένα τρίτο να προέρχεται από την περιοχή, ένα τρίτο από την υπόλοιπη Ιταλία και οι υπόλοιποι από το εξωτερικό. Στο εσωτερικό του πάρκου, αντί για υπηρεσία υποδοχής, υπάρχουν καρουζέλ με ενημερωτικές πινακίδες που παρουσιάζουν τις κορυφαίες αξίες του πάρκου: «1. Δουλεύουμε για την Ιταλία. 2. Είμαστε ένα μέρος με αυθεντικότητα. 3. Οφείλουμε να διηγούμαστε ιστορίες. 4. Πάνω απ’ όλα η Γη. 5. Μιλάμε στον κόσμο. 6. Μαθαίνουμε διασκεδάζοντας. 7. Σεβασμός και μπίζνες». Με λίγα λόγια, η απόλυτη σύνθεση της ισχυρής ιταλικής βιομηχανίας τροφίμων, η οποία γεννήθηκε από την «πράσινη αυτάρκεια» που προωθούσε ο φασισμός, με τα σημερινά δεδομένα του νεοφιλελευθερισμού, χωρίς να παύει να ενεργοποιεί ένα εξωτικό φαντασιακό, βασισμένο στην Ιταλία των καρτ ποστάλ. Διότι, όσο προσεγμένες κι αν είναι οι συσκευασίες των τροφίμων made in Italy, πολλά από τα συστατικά τους δεν έχουν τίποτε το ιταλικό, πράγμα που πιστοποιείται και από τις τελωνειακές στατιστικές. Παρόλο που η Ιταλία εξήγαγε το 2016 σημαντικές ποσότητες ζυμαρικών (αξίας 2,19 δισ. ευρώ), ελαιόλαδου (1,42 δισ.), καφέ (1,2 δισ.) και τυριών (2,26 δισ.), αυτό επιτεύχθηκε χάρη στις μαζικές εισαγωγές σιταριού (1,29 δισ. ευρώ), καφέ (1,20 δισ.) και γάλακτος, συμπυκνωμένου γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων (1 δισ.).

Ήδη από τις πρώτες πεταλιές, ο επισκέπτης ανακαλύπτει, κάτω από μεγάλα ξύλινα φωτιστικά, έναν διαφορετικού τύπου ναό της κατανάλωσης, όπου αναρίθμητα συνθήματα συνηγορούν ακατάπαυστα υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος και της διαφύλαξης της «παράδοσης», της «ιταλικής γαστρονομίας» και της βιοποικιλότητας. «Ο σεβασμός είναι κουλ» συνοψίζει μία από τις πινακίδες (στην ιταλική αργκό, η λέξη fico σημαίνει επίσης «κουλ»). Κατ' αρχάς, το FICO είναι το μεγαλύτερο εμπορικό κέντρο τροφίμων του πλανήτη: μεγάλα κεφάλια τυρί, αλλαντικά, ελαιόλαδο, βαλσαμικό ξίδι, κρασί, μπίρα, μπισκότα, γλυκά, κάθε είδους κονσέρβες... Όπως εξηγεί η υπεύθυνη δημοσίων σχέσεων, «θελήσαμε να σπάσουμε τα στεγανά ανάμεσα στα διάφορα είδη τροφίμων. Εδώ, βρισκόμαστε κατ' αρχάς σε έναν ναό του made in Italy. Καμία χώρα δεν μπορεί να συναγωνιστεί την ιταλική γαστρονομία. Συνεπώς, αυτός ο χώρος αποτελεί μια έκθεση για τη βιομηχανία τροφίμων, έναν τόπο εμπορίου, τουρισμού, αλλά και ένα μέρος όπου μπορείς να μάθεις διασκεδάζοντας».

Στον κλειστό κόσμο του FICO, όπως εξάλλου και στα απέραντα υπόστεγα-εμπορικά κέντρα τύπου IKEA, είναι αδύνατο να ξεφύγεις από την προδιαγραμμένη διαδρομή. Η υπεύθυνη δημοσίων σχέσεων διευκρινίζει: «Η επίσκεψη στο FICO έχει σχεδιαστεί για να αποτελεί μια πραγματική εμπειρία». Ο επισκέπτης εντυπωσιάζεται ξεδιπλώνοντας το πλάνο του πάρκου. Παρουσιάζονται σκιτσαρισμένες ανθρώπινες φιγούρες να δειπνούν στα 45 εστιατόρια του πάρκου, να συμμετέχουν σε γευσιγνωσία, να αθλούνται στους ειδικά διαμορφωμένους χώρους, να παρακολουθούν μάθημα μαγειρικής οργανωμένο από μια εταιρεία τροφίμων ή να διασκεδάζουν παρατηρώντας τις αγελάδες και τα γουρούνια που είναι κλεισμένα σε μικροσκοπικούς στάβλους 10 τετραγωνικών μέτρων. Ή παρακολουθώντας τους εργάτες να δουλεύουν σε μία από τις 40 μονάδες παραγωγής, οι οποίες εδώ ονομάζονται «αγροτικά εργαστήρια».

Εάν το FICO Eataly World αποτελεί την επανεφεύρεση του εμπορικού κέντρου, τα εργαστήρια αυτά αποτελούν την εμβληματικότερη μορφή του. Έπειτα από δεκαετίες μείωσης ή κατάργησης των τελωνειακών δασμών, την εποχή όπου η βιομηχανία τροφίμων έχει αποδομήσει στο έπακρο την παραγωγική διαδικασία προκειμένου να ενσωματώσει στα προϊόντα της συστατικά που προέρχονται από μακρινούς τόπους, αυτές οι μικρές παραγωγικές μονάδες του «ιταλικού αγροτικού εργαστηρίου» προτείνουν στους επισκέπτες να παραστούν σε μια σκηνοθεσία της γεωργικής παραγωγής με έναν και μόνο ομολογημένο στόχο: να αφηγηθεί μια ιστορία σχεδιασμένη ώστε η κατάληξή της να είναι η αγορά κάποιου προϊόντος από το κατάστημα που βρίσκεται ακριβώς δίπλα από το εργαστήριο. Το θέαμα -καθησυχαστικό και εύκολα κατανοητό από όλους- δεν έχει καμία σχέση με εκείνο ενός γιγάντιου και θορυβώδους εργοστασίου: η σκηνή όπου λαμβάνει χώρα είναι ένα εργαστήριο σε μέγεθος μεγάλης κουζίνας, πλημμυρισμένο από το άρωμα του ζεστού ψωμιού.

Από όλα τα περίπτερα, το πλέον διακριτικό είναι χωρίς αμφιβολία εκείνο της Randstand, της εταιρείας ενοικίασης προσωρινά απασχολούμενων εργαζόμενων. Πηγαίνουμε εκεί με το πρόσχημα ότι θέλουμε να κάνουμε αίτηση εργασίας. Μία από τις υπεύθυνες προσλήψεων μας εξηγεί: «Οι περισσότεροι εργαζόμενοι στο FICO έχουν συμβόλαιο με τη Randstand. Προτείνουμε μονάχα μηνιαίες, εβδομαδιαίες ή ημερήσιες συμβάσεις εργασίας. Κυμαίνονται από μία ημέρα έως τέσσερις μήνες. Αυτή τη στιγμή προσλαμβάνουμε σερβιτόρους, μάγειρες και άτομα για την επίδειξη προϊόντων». Οι τυχεροί είναι οι εργαζόμενοι στο κατάστημα προϊόντων από γλυκόριζα Amarelli που έχουν υπογράψει τετράμηνη σύμβαση, καθώς και εκείνοι της Lavazza με τρίμηνη. Οι νεαρές που μοιράζουν τα μήλα της μάρκας Pink Lady (στο περίπτερο αναφέρεται ότι πρόκειται για «παραδοσιακά μήλα», τη στιγμή που πρόκειται για πρόσφατη διασταύρωση ποικιλιών που προστατεύεται από ευρεσιτεχνία φυτικής παραγωγής) έχουν υπογράψει συμβάσεις μονάχα μερικών ημερών. Μια κοπέλα με ροζ κασκέτο μάς εξηγεί: «Δέχτηκα αυτή τη δουλειά γιατί δεν είχα καμία άλλη επιλογή. Κανείς δεν είναι αφελής, όλοι γνωρίζουν ότι το FICO στηρίζεται στη δική μας εργασιακή επισφάλεια. Σε αυτό το πάρκο, όπου παντού πουλάνε τρόφιμα, μέσα σε αυτή την απίστευτη αφθονία τροφίμων, δεν έχει προβλεφθεί το παραμικρό για το γεύμα των εργαζόμενων, ούτε καν κουπόνια γεύματος. Κάνω ταυτόχρονα πολλές δουλειές του ποδαριού. Όταν δεν έχω χρόνο να ετοιμάσω φαγητό από το σπίτι, όπως σήμερα, από το μεροκάματο των 43 ευρώ που μου δίνει το FICO, ξοδεύω τα 12 για ένα πιάτο ζυμαρικά». Στην εργασιακή επισφάλεια των ενήλικων εργαζόμενων προστίθεται και η δωρεάν πρακτική άσκηση των ανήλικων σπουδαστών, στην πλειονότητά τους από τους κλάδους της εστίασης και των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων. Η Randstand και το FICO Eataly World έχουν προβλέψει 300.000 ώρες εργασίας χωρίς αμοιβή, τις οποίες θα προσφέρουν 20.000 σπουδαστές προερχόμενοι από 200 σχολές διάσπαρτες σε ολόκληρη την ιταλική επικράτεια.1

Στο περίπτερο της Balocco, του γίγαντα των μπισκότων και του πανετόνε, της οποίας ο κύκλος εργασιών το 2016 ξεπέρασε τα 170 εκατομμύρια ευρώ, ένα εικονογραφημένο χρονολογικό διάγραμμα παρουσιάζει την εξέλιξη της «παγκόσμιας ιστορίας του σιταριού» και κατευθύνει σταδιακά τον θεατή από την αρχαία Αίγυπτο ώς την εποχή του καπιταλισμού και την ίδρυση της εταιρείας. Υπάρχει μια μεγάλη τζαμαρία που μας επιτρέπει να παρακολουθούμε το εσωτερικό μιας μικρής μονάδας παραγωγής. Κάτω από τα φλας των τουριστών, απέναντι από μια παγόδα από κοκτέιλ μοχίτο, εργάτες με λευκά σκουφιά χειρίζονται τις εργαλειομηχανές και παράγουν μπισκότα. Στον χώρο των επισκεπτών, δέκα πινακίδες εκλαϊκεύουν τη διαδικασία της παραγωγής. Στο τελευταίο στάδιο, η πινακίδα παρακινεί τον επισκέπτη: «Μη σταματάς εδώ. Το ταξίδι μέσα στην ιστορία συνεχίζεται. Στο κατάστημα με τις γλυκές νοστιμιές θα αναπνεύσεις την ατμόσφαιρα των πρώτων ζαχαροπλαστείων που άνοιξε το 1927 στο Φοσάνο ο Φρανσέσκο Αντόνιο Μπαλόκο. Εδώ θα μπορέσεις να ανακαλύψεις τις υπέροχες σπεσιαλιτέ μας». Μέσα σε αυτό το διόλου αληθοφανές ντεκόρ έχει τοποθετηθεί μια παλιά ζυγαριά και ολόκληρη η γκάμα των προϊόντων της εταιρείας - με εξαίρεση τα μπισκότα που η Balocco παράγει ως προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας για μεγάλες επιχειρήσεις του λιανικού εμπορίου, όπως η γερμανική αλυσίδα Lidl. Από πού προέρχεται το αλεύρι με το οποίο παρασκευάζονται τα μπισκότα; «Δεν ξέρω» μας εξομολογείται η υπεύθυνη του καταστήματος. Σε αυτό βρίσκονται τοποθετημένες και στοίβες με βιβλία, με έναν χαμογελαστό άντρα στο εξώφυλλό τους. Κάτω από τη φωτογραφία του Αλμπέρτο Μπαλόκο φιγουράρει ο τίτλος με κεφαλαία γράμματα: «Ήθελα να γίνω ζαχαροπλάστης».

1 «FICO Eataly World e Randstand insieme per alternanza scuola-lavoro», 9 Οκτωβρίου 2017, https://goo.gl/ZYuuuv

* Ο Jean-Baptiste Malet είναι δημοσιογράφος, συγγραφέας του «L’Empire de l’or rouge. Enquête mondiale sur la tomate d’industrie», Fayard, Παρίσι, 2017

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL