Του Denis Duclos*
Το αμερικανικό εγχειρίδιο ψυχιατρικής διαγνωστικής (DSM), που είναι διαδεδομένο σε ολόκληρο τον κόσμο, λειτουργεί με δενδροειδείς παραστάσεις που εξάγουν συμπεράσματα του τύπου: αν τάδε σύμπτωμα = ναι, και όχι τάδε σύμπτωμα = όχι, τότε αποτέλεσμα = τάδε σύνδρομο. Η δενδροειδής παράσταση συνηθίζεται στον προγραμματισμό των μεγάλων βιομηχανικών εργοταξίων ή στην "ανάλυση κινδύνου" στις επισφαλείς βιομηχανίες. Χρησιμεύει ακόμα στη διαμόρφωση του πλαισίου του διαγωνίσματος σε έναν αυξανόμενο αριθμό πανεπιστημιακών μαθημάτων. Η διάδοση αυτή πραγματοποιείται στο όνομα της ποιότητας, τη στιγμή που η αναγωγή μιας κατάστασης σε μια σειρά παραμέτρων ναι- όχι φτωχαίνει την πραγματικότητα που λαμβάνεται υπόψη.
Μπορεί η ζωή, που επιτέλους έχει ειρηνεύσει, να επικρατήσει χάρη στη δυαδική προσαρμογή των ανθρώπων, κανένας όμως δεν ισχυρίζεται πως αυτό είναι εφικτό χωρίς τη βοήθεια της ανθρώπινης μηχανής (hardware). Στη διευρυμένη θεωρία της πληροφορίας, το σώμα συνδέεται με τον γνωστικό εγκέφαλο μέσω του "ερπετόμορφου" νευρικού συστήματός του, που καθιστά τη συναισθηματική διασύνδεση αδιάσπαστη από τη λογική διαδικασία. Όμως, αυτό δεν στέκει: ανώδυνα υποκατάστατα μπορούν να εφαρμοστούν παράλληλα με την πληροφοριοποίηση του ανθρώπου. Εξάλλου, με την προϋπόθεση να ελέγχεται κοινωνικά, η σωματική απόλαυση που απορρέει από την έγχυση μορίων παρατείνει την κοινωνική ικανοποίηση στην οποία πρόκειται να οδηγήσει ο δυαδισμός του συμβολισμού. Με αυτό τον τρόπο, επιτρέπεται στον εγκέφαλο, που είναι προγραμματισμένος για να αναζητήσει την ευχαρίστηση, να αναγνωρίσει την πληροφορική ως πηγή ικανοποίησης. Γι' αυτό, θα αντικατασταθούν σταδιακά οι φυσικές του αντιδράσεις, η όρεξη, η μέθη ή η επιθετικότητα, με την αναγνώριση των καταστάσεων όπου συνδέονται ευχαρίστηση και δυαδικός κανόνας. Το βιντεοπαιχνίδι προκαλεί μια τέτοια αλληλουχία, ανάλογη με την εξερεύνηση του Διαδικτύου.
Αλλά η ύπνωση της οθόνης δεν αρκεί για να προκαλέσει μια ολοκληρωμένη κυβερνητική απόλαυση. Γνωρίζουμε ότι η ενασχόληση με την οθόνη απομονώνει τα άτομα, ακόμη περισσότερο αφού τα φέρνει κοντά το ένα με το άλλο, στην αφηρημένη συλλογικότητα του Ιστού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ένταση, άγχος, κατάθλιψη, τα οποία απαιτούν την προσφυγή σε ένα πιο συγκεκριμένο κατάλογο φαρμάκων. Οι νευρολογικές γνώσεις έχουν αναλάβει να κάνουν το νευρικό σύστημα αβλαβές, υποβάλλοντας κοινωνικά αποδεκτές προσαρμογές (τουλάχιστον θα το πίστευε κανείς διαβάζοντας το "Sciences et Avenir" ή το "The American Scientific"- [ΣτM: περιοδικά επιστημονικής εκλαΐκευσης]).
Φαίνεται λοιπόν πως η εποχή δεν ευνοεί τη δικαστική διαδικασία, που παραείναι συγκρουσιακή, αλλά την αποενοχοποίηση: καθένας θα μπορεί σε λίγο να επιλέγει το "ντοπάρισμά" του ανάλογα με τις επιθυμίες του, αντικαθιστώντας με ακίνδυνες απολαύσεις τις ανήθικες ή τοξικές καταχρήσεις. Ενώ, όσον αφορά τη συμβολική πλευρά, η ειρήνη θα ρυθμίζεται με την εκμάθηση πληροφορικών αναδράσεων, όσον αφορά το σώμα, θα μπούμε σε μια εποχή όπου, έχοντας επιτέλους κατανοήσει τη βιονική του γλώσσα, θα μπορούμε να το καλέσουμε χωρίς βία να σταματήσει την άγρια γενετήσια αντίστασή του στην κοινωνική υγιεινή. Το κοινωνικό στοιχείο θα επικρατούσε επιτέλους, συμφιλιώνοντας, μέσω της τεχνο-πληροφορικής διαχείρισης, την καταναλωτική απληστία και τις φοβικές αντιστάσεις, την επιθετικότητα και την παθητικότητα. Αλλά, παρά το νόμιμο "ντοπάρισμα" που διευκολύνει την υποκειμενική προσαρμογή, ο άνθρωπος πρέπει ακόμη να συναινέσει για να γίνει "δυαδικός". Πρέπει εθελοντικά να αφομοιώσει το σύστημα μέσα στη σάρκα και το πνεύμα του, σε σημείο που αυτά να συγχέονται σε μια καινούργια φύση. Πρέπει να θεωρήσει απαραίτητη την "αναμόρφωσή" του, όπως λένε στις σχολές στελεχών διοίκησης. Σε ένα άλλο (πολύ σχετικό) πλαίσιο, πρέπει να αποδεχθεί τη διαφάνεια, να μην έχει τα κλειδιά της ντουλάπας του και να αφήνει την πόρτα ανοιχτή όταν δέχεται φοιτήτριες - για να αποδείξει το "θετικό" γεγονός ότι δεν υφίσταται κανένας κίνδυνος τραύματος, ως συνέπεια βιασμού από τον καθηγητή (ή από κάθε άλλο "συμβολικό πατέρα")...
Για τον πληροφορ-άνθρωπο, που εξαρτάται όλο και πιο πολύ από το δίκτυο για να αποθηκεύσει και να διαδώσει τις δικές του πληροφορίες, το εικονικό αντικείμενο δεν είναι πια τόσο ένα αποκτημένο αντικείμενο όσο μια μεταφυσική συμμετοχή σε έναν κόσμο διαφάνειας. Με το να γίνομαι δυαδικός, οφείλω να πω, χωρίς κανένας να μου επιβάλει αυτή την απαραίτητη άποψη, πως αυτός ο συμβολισμός είναι η προϋπόθεση της τεχνολογικής δημοκρατίας και πως με παροτρύνει να απαλλαγώ από μια υπερβολικά προσωπική αξιολόγηση των πραγμάτων. Η πιο απαιτητική ηθική κρίση (ο Φρόιντ θα έλεγε: το πιο άγριο υπερεγώ) ανακύπτει λοιπόν ακριβώς στο σημείο που η ειρήνευση πίστευε πως μπορούσε να την αντικαταστήσει με τον πιο απρόσωπο αυτοματισμό. Διακυβεύεται εκεί η υποταγή του καθενός στη μηχανή της οικουμενικής επικοινωνίας. Υπογείως κατασταλτική, αυτή η πολιτιστική αλλαγή αποτελεί αίτημα των ελίτ που χτίζουν πάνω από κάθε νομιμοποίηση των πολιτών μια αυτοκρατορία του κανόνα, που είναι τόσο σκληρός επειδή δεν είναι ορατός, κι αυτή η αλλαγή εφάπτεται περισσότερο με το κοινό όραμα παρά με τις συνωμοσίες της Microsoft ή του ΟΟΣΑ.
Επιμέλεια: Θανάσης Κούτσης
* Ο Denis Duclos είναι κοινωνιολόγος, διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας (CNRS), Παρίσι. Ανάμεσα σε άλλα έχει γράψει το "The werewolf complex: America's fascination with violence" καθώς και μυθιστορήματα αστυνομικά και επιστημονικής φαντασίας. Στο απόσπασμα από ένα κείμενο του 1999, που παραμένει επίκαιρο και που δημοσιεύουμε σήμερα, συνδέει την ψυχιατρική με τον νέο άνθρωπο της πληροφορικής
