Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
21.1°C25.3°C
3 BF 46%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.2°C24.2°C
2 BF 48%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
18.8°C21.0°C
3 BF 64%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
22 °C
19.3°C21.8°C
2 BF 68%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
25 °C
24.5°C24.5°C
3 BF 40%
Ιανουάριος 2005 / Μέσα ενημέρωσης σε κρίση
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ιανουάριος 2005 / Μέσα ενημέρωσης σε κρίση

Του Ignacio Ramonet*

(...) Όμως η κρίση έχει και εσωτερικές αιτίες, που οφείλονται κυρίως στην απώλεια της αξιοπιστίας του Τύπου. Κατ' αρχάς γιατί, όπως είδαμε, ο Τύπος ανήκει σε βιομηχανικούς ομίλους που ελέγχουν την οικονομική εξουσία και είναι συνένοχοι με την πολιτική εξουσία. Και, επίσης, γιατί η μεροληψία, η έλλειψη αντικειμενικότητας, τα ψέματα, η χειραγώγηση και ακόμα, πολύ απλά, τα «φτιαγμένα» ρεπορτάζ αυξάνουν συνεχώς. Ξέρουμε πως ποτέ δεν υπήρξε «χρυσός αιώνας» της πληροφόρησης, όμως οι παρεκκλίσεις αυτές αφορούν τώρα και ποιοτικές εφημερίδες. Στις ΗΠΑ, η υπόθεση Τζέισον Μπλερ, βεντέτας της δημοσιογραφίας, ο οποίος παραποιούσε τα γεγονότα, αντέγραφε κείμενα που έβρισκε στο Διαδίκτυο και επινοούσε δεκάδες ιστορίες, έκανε απίστευτη ζημιά στη «New York Times», η οποία συχνά δημοσίευε τα παραμύθια του στο πρωτοσέλιδό της. Η εφημερίδα, που θεωρείται από τους επαγγελματίες έντυπο αναφοράς, έζησε έναν πραγματικό σεισμό. Οι δύο επικεφαλής της σύνταξης, ο Χάουελ Ρέινς και ο Τζέραλντ Μπόιντ, υποχρεώθηκαν σε παραίτηση, ενώ πρώτη φορά δημιουργήθηκε η θέση του «ombudsman» (μεσολαβητή), την οποία κάλυψε ο Ντάνιελ Όκρεντ, δοκιμιογράφος και πρώην αρχισυντάκτης του περιοδικού «Time».

Λίγους μήνες πριν, είχε ξεσπάσει ένα ακόμα πιο παταγώδες σκάνδαλο. Αφορούσε την πρώτη σε κυκλοφορία εφημερίδα στις ΗΠΑ, την «USA Today»: Οι αναγνώστες της έμειναν εμβρόντητοι ανακαλύπτοντας ότι ο πιο διάσημος ρεπόρτερ της, ο Τζακ Κέλεϊ, ένας διεθνής σταρ που είχε «οργώσει τον πλανήτη», είχε πάρει συνέντευξη από 36 αρχηγούς κρατών και είχε καλύψει πάνω από δέκα πολέμους, στην πραγματικότητα ήταν ένας ψυχαναγκαστικός απατεώνας, ένας κατά συρροήν «κατασκευαστής» ρεπορτάζ. Ανάμεσα στο 1993 και το 2003, ο Κέλεϊ εφηύρε εκατοντάδες ιστορίες που έκαναν πάταγο. Ως διά μαγείας, πάντα βρισκόταν στον τόπο όπου διαδραματίζονταν τα γεγονότα και έφερνε πίσω, μαζί του, εξαιρετικά ρεπορτάζ. Σε ένα από αυτά, υποστήριζε πως υπήρξε μάρτυρας τρομοκρατικής ενέργειας σε μια πιτσαρία στην Ιερουσαλήμ και περιέγραφε τρεις άντρες που έτρωγαν δίπλα του και των οποίων τα πτώματα τινάχτηκαν ψηλά με την έκρηξη και ξανάπεσαν στο έδαφος, με τα κεφάλια τους, αποχωρισμένα από τον κορμό, να κυλούν στον δρόμο...

Το πιο χονδροειδές ρεπορτάζ δημοσιεύθηκε στις 10 Μαρτίου 2000 και αφορούσε την Κούβα: Ο Κέλεϊ φωτογράφισε μια εργαζόμενη σε ένα ξενοδοχείο, τη «Jacqueline», και διηγήθηκε με λεπτομέρειες την προσπάθεια εξόδου της από τη χώρα μέσα σ' ένα καρυδότσουφλο και τον τραγικό πνιγμό της στο στενό της Φλόριντα. Στην πραγματικότητα, η γυναίκα, που ονομάζεται Γιαμιλέ Φερνάντεζ, είναι ζωντανή, ποτέ δεν έζησε τέτοια περιπέτεια, ενώ ένας άλλος δημοσιογράφος της «USA Today», ο Μπλέικ Μόρισον, τη συνάντησε διαψεύδοντας τα παραμύθια του Κέλεϊ. Η αποκάλυψη της απάτης, που θεωρείται από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα της αμερικανικής δημοσιογραφίας, στοίχισε τη θέση τους στη διευθύντρια σύνταξης Κάρεν Γιούργκενσεν και σε δύο άλλους σημαντικούς διευθυντές, τον Μπράιαν Γκάλαχερ, βοηθό της, και τον Χαλ Ρίτερ, υπεύθυνο πληροφόρησης.

Πρόσφατα, στη μέση της προεκλογικής καμπάνιας, ένας νέος δεοντολογικός σεισμός ταρακούνησε τον κόσμο των μέσων ενημέρωσης: Ο Νταν Ράδερ, ο παρουσιαστής-βεντέτα του τηλεοπτικού δελτίου ειδήσεων του CBS και της εκπομπής κύρους Sixty Minutes, παραδέχτηκε ότι έδωσε στη δημοσιότητα, χωρίς να τα έχει ελέγξει, παραποιημένα έγγραφα που αποδείκνυαν ότι ο Πρόεδρος Μπους είχε χρησιμοποιήσει υψηλά μέσα για να γλιτώσει από τον πόλεμο του Βιετνάμ. Ο Νταν Ράδερ ανακοίνωσε ότι θα αφήσει τη δουλειά του και θα βγει στη σύνταξη...

Σε όλες αυτές τις καταστροφές, πρέπει να προσθέσουμε την αναμετάδοση, από όλα τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης, τα οποία μετατράπηκαν σε όργανα προπαγάνδας, ιδιαίτερα το κανάλι Fox News, των ψεμάτων του Λευκού Οίκου σε σχέση με το Ιράκ. Οι εφημερίδες δεν διασταύρωσαν -ούτε αμφισβήτησαν- τις δηλώσεις της κυβέρνησης Μπους. Αν το είχαν κάνει, το ντοκιμαντέρ «Fahrenheit 9/11» του Μάικλ Μουρ δεν θα είχε τέτοια επιτυχία. Οι πληροφορίες που παρουσιάζει η ταινία ήταν γνωστές από πολύ καιρό, όμως τα μίντια τις είχαν αποκρύψει.

Ακόμα και η «Washington Post» και η «New York Times» συμμετείχαν στην «πλύση εγκεφάλου», όπως κατέδειξε ο ειδικός στα μέσα ενημέρωσης Τζον Πίλγκερ: «Πριν από την εισβολή, οι δύο εφημερίδες φώναζαν βοήθεια για λογαριασμό του Λευκού Οίκου. Στο πρωτοσέλιδο της 'New York Times' διαβάζαμε τίτλους όπως 'Μυστικό οπλοστάσιο [στο Ιράκ]', 'Λιποτάκτης περιγράφει τις έρευνες για την ατομική βόμβα στο Ιράκ', 'Ιρακινός μιλάει για τις εργασίες ανακαίνισης στις τοποθεσίες χημικών και πυρηνικών όπλων' και 'Λιποτάκτες εξετάζουν τους αμερικανικούς φακέλους για το Ιράκ', λένε επίσημες πηγές. Ολα τα άρθρα αποδείχθηκαν καθαρή προπαγάνδα. Σε εσωτερικό μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (το οποίο δημοσίευσε η 'Washington Post'), η διάσημη δημοσιογράφος της 'New York Times' Τζούντιθ Μίλερ παραδέχεται ότι κύρια πηγή της υπήρξε ο Αχμέτ Σαλάμπι, εξόριστος Ιρακινός, απατεώνας, καταδικασμένος από το δικαστήριο, ο οποίος διηύθυνε το Εθνικό Ιρακινό Κογκρέσο (ΕΙΚ) με βάση την Ουάσιγκτον και χρηματοδότηση από τη CIA. Έρευνα του αμερικανικού Κογκρέσου έδειξε αργότερα ότι σχεδόν όλες οι πληροφορίες που έδωσε ο Σαλάμπι και άλλοι εξόριστοι ήταν αβάσιμες».

Αξιωματούχος της CIA, ο Ρόμπερτ Μπάερ, αποκάλυψε τον μηχανισμό του συστήματος προπαγάνδας. «Το ΕΙΚ έπαιρνε πληροφορίες από ψευτο-λιποτάκτες και τις έδινε στο Πεντάγωνο. Έπειτα το ΕΙΚ έδινε τις ίδιες πληροφορίες στους δημοσιογράφους, λέγοντάς τους 'Αν δεν το πιστεύετε, τηλεφωνήστε στο Πεντάγωνο'. Οι πληροφορίες κυκλοφορούσαν έτσι σε κύκλο και η New York Times' μπορούσε να λέει ότι είχε δύο πηγές για τα όπλα μαζικής καταστροφής στο Ιράκ. Το ίδιο και η 'Washington Post'. Οι δημοσιογράφοι δεν έψαχναν περισσότερο. Άλλωστε, συχνά, οι αρχισυντάκτες τους ζητούσαν να υποστηρίξουν την κυβέρνηση. Από πατριωτισμό».

Ο αρχισυντάκτης της «Washington Post» Στιβ Κολ αναγκάστηκε να παραιτηθεί, στις 25 Αυγούστου 2004, μετά από έρευνα η οποία αποκάλυπτε το πόσο ελάχιστος χώρος δόθηκε σε άρθρα που αμφισβητούσαν την κυβερνητική θέση, την περίοδο πριν από την εισβολή στο Ιράκ. «Η New York Times» αναγκάστηκε, επίσης, να ζητήσει συγγνώμη. Στο εντιτόριαλ της 26ης Μαΐου 2004, αναγνώρισε την έλλειψη ακρίβειας που επέδειξε στην παρουσίαση των γεγονότων που οδήγησαν στον πόλεμο και δήλωσε τη λύπη της για το γεγονός ότι μετέδωσε «λανθασμένες πληροφορίες».

Στη Γαλλία, οι μιντιακές καταστροφές δεν είναι μικρότερες, όπως έδειξε ο χειρισμός των υποθέσεων Πατρίς Αλέγκρ, του νεαρού που κουβαλούσε βαλίτσες στο αεροδρόμιο Ορλί, της ομάδας παιδόφιλων στο Ουτρό και της Μαρί Λ., που υποστήριξε ότι δέχτηκε αντισημιτική επίθεση στο RER D.1 Το φαινόμενο είναι το ίδιο και σε άλλες χώρες. Στην Ισπανία, για παράδειγμα, μετά από τις τρομοκρατικές επιθέσεις, στις 11 Μαρτίου 2004, τα μέσα ενημέρωσης, που ήλεγχε η κυβέρνηση του Χοσέ Μαρία Αθνάρ, επιδόθηκαν σε χειραγώγηση, προσπαθώντας να επιβάλουν την «επίσημη αλήθεια», για να εξυπηρετήσουν τα εκλογικά τους συμφέροντα, κρύβοντας την ευθύνη της Αλ Κάιντα και φορτώνοντας το έγκλημα στη βασκική οργάνωση ΕΤΑ. Όλες αυτές οι υποθέσεις, όπως και η όλο και πιο στενή σχέση με την οικονομική και πολιτική εξουσία, έχουν προκαλέσει πολύ μεγάλη κάμψη της αξιοπιστίας των μέσων. Αποκαλύπτουν ένα ανησυχητικό δημοκρατικό έλλειμμα. Κυριαρχεί η δημοσιογραφία της ευμένειας, ενώ η κριτική δημοσιογραφία υποχωρεί. Πρέπει, μάλιστα, να αναρωτηθούμε, αν, την ώρα της παγκοσμιοποίησης και των τεράστιων ομίλων των μέσων ενημέρωσης, η έννοια του ελεύθερου Τύπου δεν κινδυνεύει να εξαφανιστεί.

Όλο και περισσότερο, οι πολίτες συνειδητοποιούν τους νέους κινδύνους. Δείχνουν ιδιαίτερη ευαισθησία προς τη μιντιακή χειραγώγηση και μοιάζουν πεπεισμένοι ότι στην υπερβολικά μιντιακή κοινωνία μας ζούμε, παραδόξως, σε κατάσταση πληροφοριακής ανασφάλειας. Η πληροφορία είναι άφθονη, όμως έχει μηδενική εγγύηση πιστότητας. Συχνά διαψεύδεται. Παρακολουθούμε τον θρίαμβο της δημοσιογραφίας της κερδοσκοπίας και του θεάματος εις βάρος της δημοσιογραφίας της πληροφορίας. Η σκηνοθεσία (η συσκευασία) είναι πιο σημαντική από τη διασταύρωση των γεγονότων.

Αντί να υψώνονται ως τελευταίο ανάχωμα ενάντια στην παρέκκλιση που οφείλεται στην ταχύτητα και την αμεσότητα, πολλές εφημερίδες αποτυγχάνουν στην αποστολή τους και μερικές φορές συμβάλλουν, στο όνομα μιας τεμπέλικης ή αστυνομικής αντίληψης της δημοσιογραφίας της έρευνας, στο να απαξιώνεται αυτό που κάποτε ονομάζαμε «τέταρτη εξουσία». Ο ιδρυτής μας, ο Ιμπέρ Μπεβ-Μερί, έλεγε πάντα: «Τα γεγονότα είναι ιερά, η γνώμη είναι ελεύθερη». Όμως η τάση που εξαπλώνεται στα μίντια φαίνεται να αντιστρέφει τη ρήση αυτή. Όλο και περισσότερο, οι δημοσιογράφοι θεωρούν ότι η γνώμη τους, σπάνια τεκμηριωμένη, είναι ιερή, ενώ δεν διστάζουν να παραποιούν τα γεγονότα, ώστε να τα προσαρμόζουν στην επιβεβαίωση της γνώμης τους.

Σ' αυτό το πλαίσιο, με τον ενθουσιασμό να υποχωρεί, ενώ εξαπλώνεται ένα απαισιόδοξο όραμα για το μέλλον, η σύνταξη της «Le Monde diplomatique» δουλεύει σκληρά για να βελτιώσει το περιεχόμενό της και θεωρεί ότι τίποτα δεν είναι πιο σημαντικό από το να μην προδώσει την εμπιστοσύνη των αναγνωστών της. Υπολογίζουμε στην ενεργοποίησή τους και την αλληλεγγύη τους, για να υπερασπίσουμε την ανεξαρτησία του εντύπου μας και την ελευθερία που μας εγγυάται.2

Θέλουμε να είμαστε η εφημερίδα της κοινωνίας που βρίσκεται σε κίνηση, εκείνων που θέλουν να αλλάξει ο κόσμος. Και προσπαθούμε να μένουμε πιστοί στις βασικές αρχές που χαρακτηρίζουν τον τρόπο που αξιολογούμε τις πληροφορίες. Μειώνοντας την ταχύτητα της ενημέρωσης, στοιχηματίζοντας στη δημοσιογραφία του διαφωτισμού για να διαλύσουμε τις σκιές της επικαιρότητας, ενδιαφερόμενοι για καταστάσεις που δεν συγκεντρώνουν τους προβολείς της επικαιρότητας αλλά μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα το διεθνές πεδίο, προτείνοντας αφιερώματα ακόμα πιο ολοκληρωμένα, πιο βαθιά και καλύτερα τεκμηριωμένα για τα μεγάλα σύγχρονα ζητήματα, πηγαίνοντας στο βάθος των προβλημάτων με μέθοδο, ακρίβεια και σοβαρότητα, παρουσιάζοντας πρωτότυπες πληροφορίες και αναλύσεις που συχνά έχουν αποσιωπηθεί, προσπαθώντας να πάμε ενάντια στο ρεύμα των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης. Είμαστε πεπεισμένοι ότι η ποιότητα της πληροφορίας εξαρτάται από τον διάλογο των πολιτών. Η φύση του διαλόγου καθορίζει, στο υψηλότερο στάδιο, τον πλούτο της δημοκρατίας.

* Ο Ignacio Ramonet διετέλεσε διευθυντής της «Le Monde diplomatique» από το 1990 ώς το 2008

1 (ΣτΜ): Πατρίς Αλέγκρ, δολοφόνος κατά συρροήν. Παραδέχτηκε πέντε φόνους και έξι βιασμούς. Το 2002 καταδικάστηκε σε ισόβια. Ο Αμπντελραζάκ Μπεσεγκίρ, 27 ετών, καταδικάστηκε για εμπορία όπλων, τα οποία βρέθηκαν στη βαλίτσα που κουβαλούσε. Αθωώθηκε με την ομολογία του ατόμου που είχε «κατασκευάσει» την κατηγορία με τη συνέργεια της οικογένειας της συζύγου του Μπεσεγκίρ. Ο ιερέας Ντομινίκ Βιέλ και η φουρνάρισσα Ροζλύν Νορμά αθωώθηκαν από τις κατηγορίες της σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων στην πόλη Ουτρώ. Το RER είναι η γραμμή του μετρό για τα προάστια και τις κοντινές πόλεις. Η γραμμή D θεωρείται «επικίνδυνη», μια που οδηγεί και σε πόλεις-γκέτο.

2 (ΣτΜ): Η Α.Ε. Le Monde diplomatique ανήκει σε δύο συλλόγους, τον σύλλογο των εργαζομένων και τον σύλλογο των φίλων της, καθώς και στην Α.Ε. Le Monde (κατά 51%). Χάρη σε ειδικό όρο, η Α.Ε. Le Monde δεν έχει δικαίωμα να επέμβει στην εκδοτική γραμμή, ούτε να τοποθετήσει διευθυντή στη «Le Monde diplomatique».

Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο στη διεύθυνση http://monde-diplomatique.gr/?p=2527

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL