Των Anjli Raval και Andrew Ward
Αναδύεται από την έρημο σαν μια όαση από μέταλλο. Το πετροχημικό εργοστάσιο της Sadara στην ανατολική Σαουδική Αραβία είναι ένας λαβύρινθος από σωλήνες, δεξαμενές και φούρνους, που καλύπτουν μια έκταση τρεις φορές εκείνης του Μονακό, ενώ για την κατασκευή του έχει χρησιμοποιηθεί δύο φορές το μέταλλο της μεγάλης γέφυρας Golden Gate του Σαν Φρανσίσκο.
Το έργο, κόστους 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο. Πρόκειται για το μεγαλύτερο εργοστάσιο χημικών στον κόσμο που κατασκευάστηκε σε μία φάση. Η δημιουργία του αποτελεί μια ισχυρή δήλωση των προθέσεων της κρατικής εταιρείας πετρελαίου Saudi Aramco να προσαρμοστεί σε ένα μεταβαλλόμενο ενεργειακό περιβάλλον, αλλά επίσης συμβολίζει την εικόνα που θα έχει μια μεταρρυθμισμένη σαουδαραβική οικονομία.
Η αύξηση των επενδύσεων στα χημικά συνδέει την εταιρεία με το φιλόδοξο σχέδιο οικονομικών αλλαγών που προωθεί ο πρίγκηπας διάδοχος Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν ώστε να απεμπλακεί το βασίλειο από αυτό που ο ίδιος αποκαλεί «επικίνδυνο εθισμό του στο πετρέλαιο».
Στο επίκεντρο του μεταρρυθμιστικού προγράμματος βρίσκεται η πώληση μετοχών της Saudi Aramco σε διεθνείς επενδυτές τον επόμενο χρόνο και η διάθεση των εσόδων σε μη πετρελαϊκούς τομείς - από την τεχνολογία και τον τουρισμό μέχρι την υγεία και την εξόρυξη. Ο νεαρός διάδοχος του θρόνου προσβλέπει σε ανάπτυξη πέρα από τα ορυκτά καύσιμα, αλλά η διάθεση από το Ριάντ μετοχών ύψους 2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων μπορεί να επιτευχθεί εάν η Saudi Aramco καταφέρει να δείξει ότι αξίζει τον κόπο η επένδυση στα τεράστια αποθέματα πετρελαίου που διαθέτει - δηλαδή στην ίδια πηγή από την οποία προσπαθεί να διαφοροποιηθεί.
«Φαίνεται πως υπάρχει μια κάποια αντίφαση μεταξύ της υπερπροσπάθειας που καταβάλλει η Aramco για να παρατείνει την εποχή του πετρελαίου, γιατί γνωρίζει ότι η Σαουδική Αραβία δεν μπορεί να τερματίσει εντελώς αυτή την εξάρτηση τη στιγμή που η ανώτατη αρχή της Σαουδικής Αραβίας επιμένει να οραματίζεται έναν φουτουριστικό κόσμο με βάση τις νέες τεχνολογίες» λέει η Χελίμα Κροφτ, επικεφαλής στρατηγικής επενδύσεων στην RBC Capital Markets. «Πώς ταιριάζει η Aramco σε αυτή τη νέα Σαουδική Αραβία;»
Το εργοστάσιο της Sadara, που χρησιμοποιεί πετρέλαιο και αέριο για να παράγει ένα ευρύ φάσμα χημικών προϊόντων τα οποία βρίσκονται παντού, από καλλυντικά μέχρι εξαρτήματα αυτοκινήτων, παρουσιάζεται από την εταιρεία ως ο τόπος όπου συναντώνται και συνδέονται αυτά τα αντιτιθέμενα μηνύματα. Η Sadara, αποτέλεσμα της κοινοπραξίας με την αμερικανική Dow Chemical, συμβολίζει τη σαουδαραβική προσπάθεια για την προσέλκυση μεγαλύτερων κεφαλαίων για την ανάπτυξη υψηλής αξίας βιομηχανιών, όπως οι πετροχημικές, οι οποίες μπορούν να εξελιχθούν στη βάση των φυσικών πόρων του βασιλείου παρά να τους αντικαταστήσουν.
«Αντί να θεωρεί το πετρέλαιο ως τη μοναδική μηχανή της οικονομίας, η κυβέρνηση εξετάζει πολλαπλές μηχανές και αυτό είναι κάτι καλό» δήλωσε ο Αμίν Νάσερ, εκτελεστικός διευθυντής της Saudi Aramco, σε συνέντευξή του στην έδρα της εταιρείας στο Νταχράν, στην ακτή του Κόλπου στην ανατολική Σαουδική Αραβία. Η παρουσίαση που κάνει για τη Saudi Aramco ως μια σύμμαχο της οικονομικής διαφοποίησης παρά ως εμπόδιο, είναι ζωτικής σημασίας για να μη δίνεται η εντύπωση ότι η σχεδιαζόμενη πώληση μετοχών της εταιρείας ισοδυναμεί με ένα ξεπούλημα από μια κυβέρνηση που αγωνιά να μειώσει την έκθεσή της στο πετρέλαιο.
Ο πρίγκιπας Μοχάμεντ έχει παρουσιάσει την τεχνητή νοημοσύνη, την αυτοματοποίηση και τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ως προτεραιότητες για τη Σαουδική Αραβία 2 (ΣτΜ: στο πλαίσιο του προγράμματος Όραμα 2030), ενώ ο υπουργος Οικονομικών Μοχάμεντ Αλ Ζανταάν δήλωσε τον περασμένο Μάιο ότι μέχρι το 2030 το βασίλειο «δεν θα ενδιαφερόταν ακόμα κι αν η τιμή του πετρελαίου θα ήταν μηδέν».
Αυτό φαίνεται ως ένας υπερβολικός στόχος δεδομένου ότι σήμερα ο τομέας του πετρελαίου αποφέρει το 87% των κρατικών εσόδων και αποτελεί τη βάση της γεωπολιτικής ισχύος της χώρας. Η Σαουδική Αραβία δεν θα άντεχε να κάνει μια τόσο γρήγορη μετάβαση από το πετρέλαιο ακόμα κι αν θα το ήθελε.
Αντίθετα, το βασίλειο πρέπει να μεγιστοποιήσει την αξία των τεράστιων αποθεμάτων που διαθέτει σε ορυκτά καύσιμα προκειμένου να χρηματοδοτήσει τη μετάβαση. Η πώληση των μετοχών της Saudi Aramco έχει ζωτική σημασία για αυτή τη στρατηγική, όχι μόνο για τα δισεκατομμύρια δολάρια που φιλοδοξεί να συγκεντρώσει το Ριάντ, αλλά γιατί θα αποτελέσει έναν καταλύτη για ευρύτερες ιδιωτικοποιήσεις.
Το Ριάντ θα αποφασίσει σύντομα για τα σημεία όπου θα προχωρήσει σε αυτό που θεωρείται ως η μεγαλύτερη αρχική δημόσια προσφορά (IPO) στην Ιστορία. Εξετάζονται τα χρηματιστήρια Λονδίνου, Νέας Υόρκης, Χονγκ Κονγκ και Τόκιο, καθώς και το ντόπιο Tadawul. Εξετάζεται επίσης μια απευθείας πώληση σε στρατηγικό επενδυτή.
Η διαδικασία έλαβε ακόμα πιο δραματική τροπή εξαιτίας της πολιτικής αναταραχής στο Ριάντ. Ο κύριος Νάσερ λέει ότι οι συλλήψεις έντεκα πριγκίπων καθώς και δεκάδων πολιτικών και επιχειρηματιών, ανάμεσά τους ένα μέλος του Δ.Σ. της Saudi Aramco, με κατηγορίες για διαφθορά θα έπρεπε να είναι είναι καλοδεχούμενες από τους επενδυτές ως ένα σημάδι της δέσμευσης για οικονομική διαφάνεια. Αλλά μερικοί παρατηρητές το είδαν ως μια υπόμνηση για τους ενδογενείς κινδύνους σε μια χώρα που κυβερνάται από μια βασιλική οικογένεια η οποία σπαράσσεται από έριδες και βρίσκεται σε μια από τις πλέον ευάλωτες πολιτικά περιοχές του πλανήτη.
Το στοίχημα και οι ανταγωνιστές
Μια επένδυση στη Saudi Aramco ισοδυναμεί με στοίχημα στη δυνατότητα πλοήγησης της χώρας σε ένα μεταβαλλόμενο ενεργειακό τοπίο, αντιμετωπίζοντας ταυτόχρονα ένα κοκτέιλ εσωτερικών και περιφερειακών πολιτικών εντάσεων. «Πρόκειται για την πολιτιστική επανάσταση της Σαουδικής Αραβίας» εκτιμά ο Ζαν Φρανσουά Σεζνέκ, επισκέπτης καθηγητής Διεθνών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins. «Προσπαθούν να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο γίνονται τα πράγματα».
Κατά πολλούς τρόπους, η Saudi Aramco είναι ένα μοντέλο για τη δυναμική οικονομία και την ανοιχτή κοινωνία που επιχειρεί να προωθήσει ο πρίγκιπας Μοχάμεντ. Η εταιρεία, που ιδρύθηκε το 1933 σε συνεργασία με την αμερικανική Standard Oil, υπερηφανεύεται ότι προσλαμβάνει τους καλύτερους και πιο λαμπρούς νεαρούς Σαουδάραβες - ένα σύμβολο αξιοκρατίας σε μια φεουδαλική κοινωνία. Επιδιώκει τα υψηλότερα κριτήρια επιχειρησιακής λειτουργίας, έχει πολυεθνικό εργατικό δυναμικό καθώς και λογιστικές και διευθυντικές δομές παρόμοιες με εκείνες που έχουν οι μεγαλύτερες διεθνείς του πετρελαίου, ειδικά η ExxonMobil. Στην αναπτυσσόμενη έδρα της στο Νταχράν, άνδρες και γυναίκες εργάζονται πλάι-πλάι με έναν τρόπο που σπάνια βλέπει κανείς αλλού στη Σαουδική Αραβία.
Τίποτα από όλα τα παραπάνω δεν μπορεί όμως να κρύψει το γεγονός ότι, ως η μεγαλύτερη παραγωγός αργού πετρελαίου στον κόσμο, η Saudi Aramco παραμένει προσδεμένη σε μια βιομηχανία της οποίας οι καλύτερες ημέρες αποτελούν παρελθόν.
Σε ένα κέντρο ελέγχου, βαθιά μέσα στο αρχηγείο του Νταχράν, εργάτες παρακολουθούν σε οθόνες τη μεταφορά αργού πετρελαίου από τις πετρελαιοπηγές μέσω αγωγών και διυλιστηρίων σε δεξαμενόπλοια που έχουν προορισμούς σε όλη την Υφήλιο. Αυτές οι εγκαταστάσεις διοίκησης με τον χαμηλό φωτισμό επιβλέπουν την παραγωγή που αφορά ένα στα οκτώ βαρέλια της παγκόσμιας αγοράς πετρελαίου. Το ερώτημα για τους επενδυτές είναι για πόσο καιρό ακόμα θα είναι το πετρέλαιο ζωοδότης του παγκόσμιου εμπορίου και πόσα μπορεί να κερδίσει η Saudi Aramco από τα αποθέματά της στο ίδιο διάστημα.
Από τότε που άνοιξε την πρώτη πετρελαιοπηγή, πριν από σχεδόν ογδόντα χρόνια, η εταιρεία έχει παραγάγει 145 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου. Υποστηρίζει πως διαθέτει αποδεδειγμένα αποθέματα τουλάχιστον 260 δισεκατομμυρίων βαρελιών -που αντιστοιχούν στη συνολική παγκόσμια ζήτηση περίπου επτά ετών- καθώς και άλλα 400 δισεκατομμύρια βαρέλια πιθανών, αλλά όχι αποδεδειγμένων αποθεμάτων.
Κάποτε οι ειδικοί διαφωνούσαν για το πότε θα ξεμείνει ο κόσμος από πετρέλαιο, αλλά τώρα η συζήτηση, αφορά το πότε θα σταματήσει η ζήτηση καθώς τα ορυκτά καύσιμα αντικαθίστανται από καθαρές πηγές ενέργειας. Ορισμένοι αναλυτές πιστεύουν ότι η ζήτηση για πετρέλαιο θα κορυφωθεί στα τέλη της δεκαετίας του 2020 εφόσον εξαπλωθούν γρήγορα τα ηλεκτρικά οχήματα. Άλλοι εκτιμούν πως αυτό θα γίνει αργότερα, όμως σχεδόν όλοι συμφωνούν ότι το πετρέλαιο, έπειτα από έναν αιώνα κυριαρχίας, αντιμετωπίζει πολύ μεγαλύτερο ανταγωνισμό.
“Τα σημάδια είναι ξεκάθαρα” λέει ο Πολ Στίβενς της δεξαμενής σκέψης Chatham House του Λονδίνου. “Η Saudi Aramco γνωρίζει ότι πρέπει να διασφαλίσει αγορές για το πετρέλαιο του βασιλείου πριν υποχωρήσει η ζήτηση".
Ο κύριος Νάσερ επιμένει ότι δεν υπάρχει πανικός μέσα στη Saudi Aramco. Σύμφωνα με τα δικά της στοιχεία, η ζήτηση για πετρέλαιο θα μεγαλώνει μέχρι το 2040 τουλάχιστον, καθώς θα μεγαλώνουν οι πληθυσμοί και το βιοτικό επίπεδο στον αναπτυσσόμενο κόσμο.
Παρ’ ότι θα αυξηθούν ραγδαία οι πωλήσεις ηλεκτρικών οχημάτων, η Saudi Aramco λέει ότι θα αντιστοιχούν μόνο στο 10 έως 20 τοις εκατό του παγκόσμιου στόλου αυτοκινήτων, με βάση τις εκτιμήσεις της Διεθνούς Επιτροπής Ενέργειας (ΣτΜ: στην International Energy Agency συμμετέχουν 29 χώρες που εισάγουν πετρέλαιο). Το πετρέλαιο θα χάσει ένα μέρος της αγοράς εξαιτίας της ανανεώσιμης ενέργειας, αλλά θα συνεχίσει να αναπτύσσεται σε απόλυτους αριθμούς, όπως συνέβη με το κάρβουνο έναντι του πετρελαίου και του αερίου τον 20ό αιώνα, υποστηρίζει ο κύριος Νάσερ.
Εάν η Saudi Aramco φοβόταν ότι θα μείνει με «λανθάνοντα» περιουσιακά στοιχεία στο χέρι, θα είχε νόημα να ξεφορτωθεί το πετρέλαιο στην εσωτερική αγορά για την παραγωγή ηλεκτρισμού και τον περιορισμό των επενδύσεων σε νέες πηγές, λέει ο κύριος Νάσερ. Αντίθετα, κάνει το ανάποδο, επενδύοντας σε αέριο για εσωτερική κατανάλωση προκειμένου να μεγιστοποιήσει τις εξαγωγές πετρελαίου, ρίχνοντας ταυτόχρονα δισεκατομμύρια δολάρια στην αναζήτηση πετρελαίου και στην ανάπτυξη.
Η παγκόσμια επέκταση του κλάδου της διύλισης αποτελεί ακόμα έναν μακροπρόθεσμο παράγοντα. Με την αγορά μετοχών σε ξένα διυλιστήρια, η Saudi Aramco επενδύει στην εξασφάλιση αγοραστών για το πετρέλαιο του βασιλείου σε ταχέως αναπτυσσόμενες αγορές, όπως η Κίνα, η Ινδία και η Ινδονησία. «Το πρόγραμμά μας για την αναζήτηση πετρελαίου είναι ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο» λέει ο κύριος Νάσερ. «Προσθέτουμε κι άλλο αέριο, περισσότερα χημικά. Δεν το λέμε απλά, το δείχνουμε με τις πράξεις μας».
Πετρέλαιο και πετροχημικά
Μισή ώρα πτήσης με ελικόπτερο βόρεια του Νταχράν βρίσκονται οι πετρελαιοπηγές της Μανίφα, ένα έργο αξίας 17 δισεκατομμυρίων δολαρίων, που εγκαινιάστηκε το 2013 και αποτελεί ένδειξη του οικονομικού και γεωλογικού πλούτου της χώρας. Μια υπερυψωμένη οδός μήκους 40 χλμ. στα νερά του Κόλπου δίνει πρόσβαση σε ένα δίκτυο τεχνητών νησιών και 350 πετρελαιοπηγών. Είναι ένα παράδειγμα του συνδυασμού προσβάσιμων υδρογονανθράκων και μεγάλης κλίμακας επενδύσεων που κάνει τη Σαουδική Αραβία την παραγωγό με το φθηνότερο κόστος παγκοσμίως.
Αυτά τα πλεονεκτήματα θα πρέπει να διατηρήσουν τη Saudi Aramco σε ανταγωνιστικό επίπεδο περισσότερο από τις αντιπάλους της, που έχουν υψηλότερο κόστος και λιγότερο πλούσια ή προσβάσιμα αποθέματα. Ωστόσο, η επένδυση της εταιρείας σε πετροχημικές μονάδες, όπως εκείνη στη Sadara, υποδηλώνει ότι αναγνωρίζει την ανάγκη να αναπτύξει νέες διεξόδους για το πετρέλαιό της.
«Εάν οι Σαουδάραβες πρόκειται να μετατρέψουν αυτά τα αποθέματα σε επιφανειακά περιουσιακά στοιχεία, θα πρέπει να ποντάρουν σε τομείς που θα παραμείνουν βιώσιμοι μακροπρόθεσμα» λέει ο Τζιμ Κρέιν του Ινστιτούτου Δημόσιας Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Rice. «Τα πετροχημικά αποτελούν προφανή επιλογή».
Σήμερα, μόνο το 12% περίπου της παγκόσμιας παραγωγής αργού πετρελαίου χρησιμοποιείται για πετροχημικά, αλλά η Saudi Aramco αναμένει ότι η ζήτηση θα διπλασιαστεί μεταξύ 2016 και 2040, σε ποσοστιαία βάση, καθώς υπάρχει παντού ζήτηση για χημικά προϊόντα, από πλαστικά έως μονωτικά υλικά.
Ο Χαλίντ Αλ Φαλίχ, υπουργός Ενέργειας της Σαουδικής Αραβίας και πρόεδρος της Saudi Aramco, δήλωσε τον περασμένο μήνα ότι τα πετροχημικά, ειδικά εκείνα που είναι μεγάλης αξίας, αποτελούν τους «θεμελιώδεις πυλώνες» της βιομηχανικής στρατηγικής της χώρας για τη δημιουργία μιας Silicon Valley της χημικής πρωτοπορίας.
Οι δηλώσεις του συνέπεσαν με μια συμφωνία μεταξύ της Saudi Aramco και της Saudi Basic Industries, των δύο μεγαλύτερων κρατικών εταιρειών της χώρας, για την κατασκευή ενός εργοστασίου αξίας 20 δισ. δολαρίων που θα μπορεί να μετατρέπει το αργό πετρέλαιο απευθείας σε πετροχημικά προϊόντα. Αυτό θα μείωνε τα διάφορα στάδια διύλισης και επεξεργασίας που απαιτούνται συνήθως. Μία από τις περιοχές που εξετάζονται για την κατασκευή του εργοστασίου είναι το Jubail, κοντά στη Sadara και την κοινοπραξία με την Dow. Αναμένεται ότι το εργοστάσιο θα επεξεργάζεται 400.000 βαρέλια πετρελαίου ημερησίως και θα παράγει 9 εκατομμύρια τόνους χημικών ετησίως. Σε εξέλιξη βρίσκονται ήδη εργασίες για ένα βιομηχανικό πάρκο στο Jubail προκειμένου να προσελκυστούν κατασκευαστές που θέλουν να έχουν πρόσβαση στα εξελιγμένα πετροχημικά τα οποία παράγονται στη Sadara.
“Μέχρι τώρα χάναμε πολλά εξάγοντας αγαθά και εισάγοντας επεξεργασμένα προϊόντα στα οποία βρίσκεται η μεγάλη αξία» λέει ο Φαϊσάλ Αλ Φακίρ, διευθυντής της κοινοπραξίας της Sadara.
Η έμφαση στα πετροχημικά δείχνει με ποιο τρόπο η «νέα οικονομία» που προωθεί ο πρίγκιπας Μοχάμεντ παραμένει συνδεδεμένη με τον ομφάλιο λώρο του πετρελαίου της χώρας. Το βασίλειο προωθεί επίσης την κατασκευή ανταλλακτικών για μηχανές γεωτρήσεων και άλλα προϊόντα τεχνολογίας που συνδέονταν με τον τομέα της ενέργειας.
“Έχει νόημα να εκμεταλλεύονται και να διατηρούν αυτό που έχουν -τουλάχιστον για τα επόμενα είκοσι χρόνια- προκειμένου να χρησιμοποιούν το εισόδημα για την ανάπτυξη εντελώς νέων τομέων» λέει ο Στέφεν Χέρτογκ, καθηγητής στο LSE και ειδικός στα θέματα της Μέσης Ανατολής. «Δεν εγκαταλείπουν το πετρέλαιο, δεν αντέχουν να το κάνουν».
