Της Kathrin Hille
Στις περισσότερες χώρες, οι υποψίες για διαρροή από μια πυρηνική εγκατάσταση θα ήταν το βασικό θέμα στις ειδήσεις κατά την προεκλογική περίοδο. Οι αντίπαλοι προεδρικοί υποψήφιοι θα επισκέπτονταν την περιοχή, θα μιλούσαν στους φοβισμένους ψηφοφόρους και θα αξιολογούσαν την απόδοση των κρατικών υπηρεσιών.
Αλλά στη συγκέντρωση που έγινε πρόσφατα στο Τσελιαμπίνσκ, η εκτίμηση του κυρίου Ναβάλνι γι' αυτό που θα γινόταν σε μια «φυσιολογική χώρα" έγινε δεκτή με αμήχανη σιωπή. «Βρισκόμαστε σε προεκλογική περίοδο, έτσι δεν είναι;" ρώτησε ο κύριος Ναβάλνι. «Δεν το αισθάνεστε;"
Πράγματι, 18 χρόνια από τότε που αναδείχθηκε για πρώτη φορά πρόεδρος ο Βλαντίμιρ Πούτιν, οι αντιδράσεις απέναντι στις εκλογές κυμαίνονται από την έλλειψη ενδιαφέροντος μέχρι τον κυνισμό. Οι περισσότεροι Ρώσοι θεωρούν αδιανόητο να μην κερδίσει ο Πούτιν, ενώ οι σύμβουλοι του Κρεμλίνου προσπαθούν να πείσουν ότι πρόκειται όντως για κούρσα μεταξύ ανταγωνιστών.
Ωστόσο οι εκλογές του Μαρτίου αποτελούν καθοριστική στιγμή για το πολιτικό μέλλον της Ρωσίας. Κάτω από την κρούστα της αναμενόμενης νίκης Πούτιν, υπάρχει έντονη δραστηριότητα και φημολογία για το μέλλον του Προέδρου, για τις πιθανότητες συνταγματικών αλλαγών, ακόμα και για τον αληθινό έλεγχο που έχει ο κύριος Πούτιν στην καθημερινότητα. «Το ερώτημα δεν είναι ποιον θα επιλέξουν οι ψηφοφόροι για να ηγηθεί της χώρας τα επόμενα έξι χρόνια, αλλά κατά πόσο, πότε και πώς θα παραδώσει την εξουσία σε ένα διάδοχο", λέει ο πολιτικός αναλυτής Νικολάι Πετρόφ.
«Ο Πούτιν έχει μετατραπεί σε μια διαφορετική πολιτική προσωπικότητα κατά τα τελευταία χρόνια, είναι ένας vozhd τώρα", λέει ο Νικολάι Πετρόφ χρησιμοποιώντας έναν όρο για τον «ηγέτη" που παραπέμπει στην εποχή του Ιωσήφ Στάλιν. Ο ίδιος αποδίδει την τεράστια δημοτικότητα Πούτιν κυρίως στο κύρος του ως στρατιωτικού ηγέτη, το οποίο κέρδισε στα γεωπολιτικά παιχνίδια όπως η προσάρτηση της Κριμαίας και η στρατιωτική εκστρατεία στη Συρία. «Είναι αδύνατον να ξεπεραστεί αυτό το επίπεδο εξύψωσης με μια εκλογή, άρα το όποιο εκλογικό αποτέλεσμα θα φανεί σαν ένα σκαλί πιο κάτω", προσθέτει.
Αλλάζοντας τους κανόνες
Δεν υπάρχει έλλειψη υποψηφίων για εκλογές. Ανάμεσά τους είναι ο θερμόαιμος εθνικιστής Βλαντίμιρ Ζιρινόφσκι, ο κομμουνιστής ηγέτης Γκενάντι Ζιουγκάνοφ και η 36χρονη τηλεπερσόνα Ξένια Σομπτσάκ. Αλλά χωρίς μια ξεκάθαρη υποψηφιότητα του νυν Προέδρου, στη Μόσχα έχουν εξαπλωθεί φήμες ότι ο κύριος Πούτιν ίσως ορίσει κάποιον διάδοχό του για να πάρει μέρος στις εκλογές του Μαρτίου - είτε τον πιστό υπαρχηγό του, τον πρωθυπουργό Ντμίτρι Μεντβέντεφ είτε κάποιον από τους λιγότερο γνωστούς πρώην σωματοφύλακες, τους οποίους διόρισε πέρυσι περιφερειακούς κυβερνήτες.
Αυτό το σενάριο φαίνεται τώρα ως εξαιρετικά απίθανο. Ο υποψήφιος του Κρεμλίνου θα πρέπει να ανακοινωθεί το αργότερο στις αρχές Ιανουαρίου. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει χρόνος για εναλλακτική υποψηφιότητα. "Ο Πούτιν καθυστερεί όσο είναι δυνατόν γιατί σύντομη εκστρατεία του δίνει μέγιστη ευελιξία", λέει ο Αλεξέι Τσεσκακόφ, διευθυντής του ομίλου πολιτικών συμβούλων Κέντρο Τρεχουσών Πολιτικών και πρώην αξιωματούχος του Κρεμλίνου.
Επίκεινται όμως μεγάλες αλλαγές μετά την επανεκλογή Πούτιν. Άτομα που βρίσκονται κοντά στο Κρεμλίνο και ανεξάρτητοι παρατηρητές πιστεύουν ότι τον επόμενο χρόνο θα αρχίσει η τροποποίηση του Συντάγματος ώστε να εξασφαλιστεί το μέλλον του κυρίου Πούτιν, πέραν αυτής που θα ήταν η τελευταία θητεία του με βάση τους σημερινούς κανόνες.
«Είμαι απόλυτα πεπεισμένος ότι ο Βλαντίμιρ Βλαντίμιροβιτς δεν θα παραδώσει την εξουσία ούτε το 2024", έγραψε τον περασμένο μήνα ο Αλεξέι Βενεντίκτοφ, αρχισυντάκτης του ραδιοφωνικού σταθμού Ηχώ της Μόσχας. "Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να αλλάξει η κατανομή της εξουσίας και να μεταφερθεί το μεγαλύτερο μέρος της σε ένα θεσμό άλλον από αυτόν της προεδρίας".
Το ρωσικό Σύνταγμα θέτει ως ανώτατο όριο τις δυο προεδρικές θητείες. Ο κύριος Πούτιν παρέκαμψε αυτό το όριο το 2008 βάζοντας τον κύριο Μεντβέντεφ να διεκδικήσει την προεδρία ενώ ο ίδιος μετακινήθηκε στο αξίωμα του πρωθυπουργού, για να επανέλθει το 2012 στην προεδρία. Αλλά η επανάληψη αυτής της μανούβρας το 2024 δεν θεωρείται εφικτή. "Το 2008 γνώριζε ότι θα επέστρεφε στην προεδρία, αλλά το 2024 θα είναι γέρος άνθρωπος. Γνωρίζει ότι αν επαναλάμβανε τον ίδιο ελιγμό, ίσως θα συναντούσε αντιστάσεις όταν θα επιχειρούσε παρεμβάσεις στο μεσοδιάστημα", λέει η Τατιάνα Στανοβάγια, διευθύντρια του τμήματος αναλύσεων στο Κέντρο Πολιτικής Τεχνολογίας.
Μια από τις ιδέες που συζητούνται είναι η μετατροπή του Κρατικού Συμβουλίου, ενός συμβουλευτικού σώματος προς την προεδρία που θεσμοθετήθηκε επί Πούτιν, σε ένα ισχυρό όργανο διακυβέρνησης παρόμοιο με τη δομή της κινεζικής κεντρικής κυβέρνησης. Αυτό θα επέτρεπε στον Βλαντίμιρ Πούτιν να γίνει επικεφαλής του Κρατικού Συμβουλίου, χωρίς το όριο θητείας. «Ο θεσμός της προεδρίας θα εξακολουθούσε να υπάρχει ως διακοσμητικός ή ακόμα και να καταργηθεί", όπως δήλωσε άτομο που γνωρίζει τις συζητήσεις που γίνονται πάνω σε αυτή την πρόταση. «Θα μπορούσες να το ονομάσεις Μοντέλο Πούτιν Για Πάντα".
Ωστόσο, ορισμένοι παρατηρητές εκτιμούν ότι μια τόσο ριζοσπαστική αλλαγή θα αποτελούσε ρίσκο για τον Πούτιν. «Το στυλ της ηγεσίας του έχει εξελιχθεί με τρόπο παρόμοιο με εκείνο της Κίνας του Σι Τζιπίνγκ, αλλά θα ήταν λάθος να επιχειρήσει να αντιγράψει το κινέζικο σύστημα", λέει ο αναλυτής Νικολάι Πετρόφ. "Ίσως να αναζητούν τρόπους για να του επιτρέψουν να διατηρήσει κάποια επιρροή ακόμα και μετά την επίσημη συνταξιοδότησή του, αλλά αυτό εμπεριέχει κινδύνους επίσης, γιατί η Ρωσία είναι διαφορετική από την Κίνα και δεν έχει εμπειρία ανεπίσημης ηγεσίας".
Οι προετοιμασίες αυτές, που θέτουν τα θεμέλια για την διατήρηση της επιρροής Πούτιν ακόμα και μετά τη λήξη της επόμενης προεδρικής θητείας του, δεν αποτελούν το μοναδικό κίνητρο για εντατικές συζητήσεις. Μια άλλη αιτία είναι ο τρόπος με τον οποίο κυβερνά τα τελευταία χρόνια ο κύριος Πούτιν, ειδικά στα εσωτερικά ζητήματα.
«Διαφωνώ έντονα με την κακόβουλη συζήτηση ότι ο πρόεδρός μας συμπεριφέρεται ως vozhd, αλλά έχει αλλάξει τον τρόπο της εργασίας του τα τελευταία δύο με τρία χρόνια", λέει άτομο του οποίου η οικογένεια γνωρίζει καιρό τον κύριο Πούτιν. "Είναι πιο σημαντικό ότι εκείνος αληθινά επικεντρώνει στα παγκόσμια συμφέροντα και στην ασφάλεια της χώρας μας και ότι αφήνει τα ζητήματα της εσωτερικής καθημερινότητας σε άλλους. Αυτό δεν αντανακλάται στη θεσμική δομή μας με ιδανικό τρόπο".
Άτομα με γνώση των συζητήσεων που γίνονται για τις μεταρρυθμίσεις λένε ότι μέλη του κύκλου Πούτιν έχουν εκμεταλλευτεί την αυξανόμενη κόπωσή του με την εσωτερική πολιτική για να προωθήσουν τις δικές τους πολιτικές, ακόμα και προσωπικά συμφέροντα. "Ο Πούτιν εξακολουθεί να αποφασίζει για λίγα από τα μεγαλύτερα ζητήματα, όμως πολλά άλλα αντιμετωπίζονται με την πειθώ", λέει η αναλύτρια Στανοβάγια. Ο κύριος Πούτιν μπλοκάρει την διάλυση του κρατικού μονοπωλίου της Gazprom, ιδέα την οποία προάγει εδώ και πολύ καιρό ο Ιγκόρ Σέτσιν, εκτελεστικός διευθυντής της κρατικής εταιρείας πετρελαίου Rosneft. Ο πρόεδρος αντιστέκεται επίσης στην αύξηση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης, την οποία υποστηρίζει ο οικονομικός σύμβουλός του Αλεξέι Κούντριν.
Όμως, άλλες αποφάσεις που έχουν επιπτώσεις στην οικονομία λαμβάνονται καθημερινά σχεδόν χωρίς καμιά ανάμιξη του προέδρου Πούτιν. Η κυβερνήτης της Κεντρικής Τράπεζας Ελβίρα Ναμπιούλινα χειρίζεται εν λευκώ τα αυξανόμενα προβλήματα ρευστότητας του τραπεζικού τομέα, με αποτέλεσμα μια ντε φάκτο κρατικοποίηση των δύο μεγαλύτερων ιδιωτών πιστωτών εφέτος.
Μια εταιρεία που ελέγχεται από τον Αρκάντι Ρότενμπεργκ, παιδικό φίλο του Προέδρου Πούτιν και συμπαίκτη του στο τζούντο, πήρε άδεια για ένα αμφιλεγόμενο σύστημα διοδίων για φορτία και ο Πρόεδρος δεν επενέβη ούτε όταν αυξήθηκαν τα κόστη για άλλες, μικρότερες μεταφορικές εταιρείες και ξέσπασαν διαμαρτυρίες.
Ο Σεργκέι Κεμεζόφ, επικεφαλής του κρατικού αμυντικού ομίλου Rostec και μέλος του στενού κύκλου Πούτιν, επίσης σημείωσε μια νίκη πρόσφατα. Ο υπουργός Βιομηχανίας Ντενίς Μαντουρόφ, προστατευόμενος του Σεργκέι Κεμεζόφ, υποστήριξε τη συγχώνευση της εταιρείας που παράγει τα πολεμικά αεροσκάφη Sukhoi με τη Rostec, απόφαση που, όπως είπαν δυο αξιωματούχοι, δεν απαιτούσε την έγκριση από το Κρεμλίνο.
Η άσκηση δίωξης κατά του Αλεξέι Ουλιουκάεφ, πρώην υπουργού Οικονομίας, για διαφθορά μετά την αντίθεσή του στην πρόταση εξαγοράς που έκανε η Rosneft για μια μικρότερη ανταγωνίστρια, αντικατοπτρίζει τη χαλάρωση της εξουσίας που ασκεί ο κύριος Πούτιν σε εσωτερικές εξελίξεις. Η μυστική επιχείρηση στο αρχηγείο της Rosneft, που έληξε με τη σύλληψη του Ουλιουκάεφ πριν από ένα χρόνο, εκτελέστηκε με τη βοήθεια του κυρίου Σετσίν, του οποίου οι σχέσεις με τον κύριο Πούτιν ανάγονται στην εποχή που και οι δυο ξεκινούσαν την καριέρα τους στις μυστικές υπηρεσίες.
Καθώς εξελίσσεται η δίκη του Ουλιουκάεφ, συζητούνται δημόσια οι αντιφάσεις ανάμεσα στην εκδοχή του πρώην υπουργού για τα γεγονότα και στην κατάθεση που είχε δώσει νωρίτερα ο Σετσίν, ένδειξη ότι υπάρχει ανοιχτή σύγκρουση η οποία, όπως λένε αναλυτές ποτέ δεν θα αναδεικνυόταν αν η στοχοποίηση του Ουλιουκάεφ είχε την έγκριση του Προέδρου Πούτιν.
Τώρα, καθώς η Ρωσία ετοιμάζεται να μπει στην τελευταία θητεία του Προέδρου, τα μέλη της πολιτικής ελίτ αναζητούν τρόπους για να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους με πιο βιώσιμο τρόπο μέσω συνταγματικής αλλαγής. Το άτομο που έχει οικογενειακές σχέσεις με τον Πρόεδρο αποδίδει σε «συνταγματικές ελλείψεις" ορισμένες από τις διαμάχες που ξέσπασαν ανάμεσα σε αντίπαλα κέντρα εξουσίας μέσα στην προεδρία και στην κυβέρνηση, της οποίας ηγείται ο πρωθυπουργός. Μια από τις εκδοχές που συζητούνται, είναι η συγχώνευση της κυβέρνησης στην προεδρική διακυβέρνηση, όπως στις ΗΠΑ.
Αναλυτές λένε ότι, ανεξάρτητα με όσα ονειρεύονται οι υποτακτικοί του κυρίου Πούτιν, οι συζητήσεις παραμένουν κυρίως θεωρητικές μέχρι να αποφασίσει ο Πρόεδρος πώς θέλει να συγκροτήσει την εξουσία του. «Μπορεί με την άνεσή του να παίρνει έναν υπνάκο, να απλώνει τα νύχια του, να ανοίγει το ένα μάτι και να βλέπει το γυμνό μπράτσο του", είπε σε πρόσφατη ραδιοφωνική εκπομπή ο δημοσιογράφος Αλεξάντερ Νεβζορόφ, παρομοιάζοντας τον Πούτιν με μια τίγρη που κοιμάται. "Έχει την άνεση να παρακολουθεί διάφορα πολιτικά ποντίκια που χορεύουν μπροστά του".
Εν αναμονή των συνταγματικών αλλαγών, ο Βλαντίμιρ Μπόρτκο, βουλευτής του Κομμουνιστικού Κόμματος, πρότεινε σχέδιο νόμου ώστε να συγκροτηθεί μια συνταγματική συνέλευση, η οποία απαιτείται για τις μνημειώδεις αλλαγές που συζητούνται στη βασική αρχιτεκτονική του Συντάγματος. Το Σύνταγμα που γράφτηκε από τους φιλελεύθερους κατά τη δεκαετία του 1990 δεν αρμόζει πλέον, είπε. Ωστόσο επικριτές του Κρεμλίνου προειδοποιούν ότι ο κύριος Πούτιν, παρ' ότι κυριαρχεί στην πολιτική ζωή της Ρωσίας επί 18 χρόνια, ίσως δυσκολευτεί να καθορίσει το μέλλον της στον βαθμό που επιθυμεί. "Το Κρεμλίνο έχει απομακρύνει τόσα πολλά θεσμικά αντίβαρα και μηχανισμούς ελέγχου της τοπικής και περιφερειακής πολιτικής και έχει περιορίσει το εύρος του πολιτικού διαλόγου σε όλα τα επίπεδα, ώστε δεν διαθέτει πλέον κανάλια από τα οποία να λαμβάνει ακριβείς πληροφορίες για όσα συμβαίνουν στη βάση", λέει ο πολιτικός αναλυτής Νικολάι Πετρόφ. Ο ίδιος πιστεύει επίσης ότι η συγκέντρωση των εξουσιών από τον Πούτιν έχει εμποδίσει νέους πολιτικούς, πιστούς στο καθεστώς, να «χτίσουν" αποθέματα και πολιτική επιρροή που θα χρειαζόταν οποιοσδήποτε αξιόπιστος διάδοχος. «Κατά ειρωνικό τρόπο, αυτό σημαίνει ότι σε λίγα χρόνια, όταν η διαδοχή θα αποτελεί επείγον ζήτημα, ο μοναδικός πολιτικός που θα είναι έτοιμος θα είναι ο Ναβάλνι, ο οποίος έχει φτιάξει βάση υποστήριξης και οργανωτικό δίκτυο σε όλη τη χώρα", προσθέτει.
Ο κύριος Ναβάλνι έχει καταστήσει σαφές ότι έχει μακροπρόθεσμα σχέδια. Προς το παρόν, το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να παρακολουθεί τις εκλογικές προετοιμασίες του Κρεμλίνου με κυνισμό. «Στρογγυλοκάθονται στη Μόσχα, αυτοαποκαλούνται προεδρικοί υποψήφιοι και αντί προεκλογικής εκστρατείας γράφουν μισή σελίδα την εβδομάδα, που οι άνθρωποί τους μοιράζουν στον Τύπο. Πολιτικοί αναλυτές και ειδικοί συζητούν για πιθανότητες και για κρυμμένα μηνύματα" έγραψε στο Telegram. «Πόσο ευγενικός αγώνας για την εξουσία".
Αστέρες των σπορ στο πλευρό του πατριώτη Προέδρου
Πρακτικά, σχεδόν όλοι γνωρίζουν στην Ουάσιγκτον τον Αλεξάντερ Οβέτσκιν (φωτό). Αν δεν τον έχουν δει να παίζει χόκεϊ επί πάγου για την ομάδα Washington Capitals, θα τον έχουν δει να διαφημίζει την πίτσα Papa John. Αυτό τον καιρό ο Ρώσος αστέρας θέτει τα χαρίσματά του στην υπηρεσία του Βλαντίμιρ Πούτιν. Τον περασμένο μήνα ξεκίνησε αυτό που ο ίδιος αποκαλεί κοινωνικό κίνημα υπέρ του Ρώσου Προέδρου, το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει την πλατφόρμα για την εκστρατεία επανεκλογής του την ερχόμενη άνοιξη.
«Ίδρυσα την Ομάδα Πούτιν για να ενώσω εκείνους που είναι υπερήφανοι για τη Ρωσία και τον Πρόεδρό μας και θέλουν να κάνουν τη χώρα μας ισχυρότερη" δήλωσε ο Αλεξάντερ Οβέτσκιν σε έναν ιστότοπο που καλεί και άλλους αστέρες να μετάσχουν στην προσπάθεια. Εκατοντάδες άτομα έχουν δηλώσει το παρών, ανάμεσά τους γνωστοί αθλητές και καλλιτέχνες. Η τραγουδίστρια Πολίνα Γκαγκάρινα λέει ότι οι οικογενειακές αξίες και η εμπιστοσύνη την ώθησαν να στηρίξει τον Πούτιν. Η Ολυμπιονίκης Γιελένα Ισιμπάγεβα χαιρετίζει τον Πούτιν για την αξιοπρέπειά του.
Ο πατριωτισμός αποτελεί τη μεγαλύτερη δύναμη του Ρώσου Προέδρου: το ποσοστό αποδοχής του στις δημοσκοπήσεις είναι πάνω από το 80% γιατί ο κόσμος πιστεύει ότι έχει αποκαταστήσει την αξιοπρέπεια της χώρας. Σύμφωνα με τον Ντένις Βολκόφ, αναλυτή του ομίλου δημοσκοπήσεων Levada, πολλοί ψηφοφόροι δεν κάνουν πλέον διάκριση ανάμεσα στον Βλαντίμιρ Πούτιν και στο κράτος.
Ο Πούτιν και επίσημα υποψήφιος
Ο Βλαντίμιρ Πούτιν επιβεβαίωσε ότι θα διεκδικήσει ακόμα μία προεδρική θητεία, μιλώντας σε εργάτες της ρωσικής αυτοκινητοβιομηχανίας GAZ, στα μέσα της εβδομάδας. Η ημερομηνία των εκλογών δεν έχει οριστεί επισήμως, αλλά αναμένεται ότι αυτές θα διεξαχθούν στις 18 Μαρτίου και θα συμπέσουν με την επέτειο της προσάρτησης της Κριμαίας.
