Του Πάνου Τριγάζη
Αν ζούσε σήμερα ο Τσε Γκεβάρα, θα ήταν 89 ετών, αφού δολοφονήθηκε στη Βολιβία (9.10.1967), μόλις στα 39 του χρόνια. Μισός αιώνας πέρασε από τότε, αλλά ο Τσε παραμένει ζωντανός μέσα στους λαούς του κόσμου, κυρίως μέσα στη νεολαία. Κατά κάποιον τρόπο, δολοφονούμενος ξαναγεννήθηκε και κέρδισε την αιωνιότητα, τον τίτλο του αιώνιου επαναστάτη. Μαζί του από τον περασμένο Νοέμβριο στον κάτω κόσμο, ή καλύτερα στον ουρανό, είναι ξανά ο Φιντέλ Κάστρο, με τον οποίο ηγήθηκαν της κουβανικής επανάστασης, της πρώτης νικηφόρας σοσιαλιστικής επανάστασης στο δυτικό ημισφαίριο.
Ο Τσε εξακολουθεί να ακτινοβολεί παγκοσμίως, όχι διότι υπήρξε μεγάλος θεωρητικός ούτε επειδή πρότεινε τη σωστή “συνταγή” για την επανάσταση. Λατρεύεται και συνεγείρει συνειδήσεις ως ηθικό πρότυπο ενός ασυμβίβαστου αγωνιστή και διεθνιστή τής πράξης, ο οποίος ένωσε την πολιτική με την ηθική.
Όταν έφευγε από την Κούβα, το 1965, παραιτούμενος από τη θέση του υπουργού, ο Τσε Γκεβάρα έγραφε στον Φιντέλ: «άλλες χώρες του κόσμου ζητάνε τη συμβολή των σεμνών μου προσπαθειών». Στους γονείς του δήλωνε ότι «ο μαρξισμός μου έχει βαθιές ρίζες και έχει εξαγνιστεί», ενώ άρχιζε το γράμμα του με τη φράση: «νιώθω και πάλι κάτω από τις φτέρνες μου το ανεβοκατέβασμα των πλευρών του Ροσινάντε», παρομοιάζοντας τον εαυτό του με τον Δον Κιχώτη (Ροσινάντε ήταν το όνομα του αλόγου τού ήρωα του Θερβάντες). Αρχικά πήγε στην Αφρική για να πολεμήσει την αποικιοκρατία μαζί με τους εξεγερμένους λαούς της και το 1966 μετέφερε τον αγώνα του στα βουνά της Βολιβίας, όπου αιχμαλωτίστηκε (αφού έπεσε σε ενέδρα με τους δεκαεπτά αντάρτες που του είχαν απομείνει) και δολοφονήθηκε εν ψυχρώ.
Σήμερα, η Βολιβία, με τον Ινδιάνο Έβο Μοράλες στη θέση του Προέδρου, τιμάει και επίσημα τον Τσε. Αλλά και γενικότερα η Λατινική Αμερική κινείται -με τον ένα ή τον άλλο τρόπο- στην κατεύθυνση που εκείνος οραματίστηκε, όχι όμως μέσω ένοπλων εξεγέρσεων, αλλά με πολύμορφα μαζικά κινήματα και εκλογικές νίκες μετώπων συνεργασίας αριστερών δυνάμεων, στη βάση αντινεοφιλελεύθερων προγραμμάτων.
“Ο Τσε Γκεβάρα είναι ένας από τους μεγάλους θρύλους αυτού του αιώνα”, είχε πει ο Ζαν Πωλ Σάτρ, το 1968. Στα χρόνια που πέρασαν, η διαπίστωση αυτή ενισχύθηκε και διατηρεί την ισχύ της και στον αιώνα που διανύουμε.
Και πώς να μην συμβαίνει αυτό, όταν όλη η ανθρωπότητα βλέπει τα όνειρά της να μετατρέπονται σε εφιάλτες από τη νεοφιλελεύθερη καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση, οι ανισότητες διευρύνονται και οι κοινωνικές πληγές βαθαίνουν, όχι μόνο στις φτωχές αλλά και στις πλούσιες χώρες. Όταν η ίδια η ζωή στη γη απειλείται από την οικολογική καταστροφή. Όταν -σε αντίθεση με όλα αυτά- πραγματικά ένας άλλος κόσμος είναι αναγκαίος και εφικτός. “Ένας κόσμος που να χωράει πολλούς κόσμους”, σύμφωνα με ένα σύνθημα των Ζαπατίστας.
Η είδηση της δολοφονίας του Τσε έφτασε στον ελληνικό λαό μέσα στη “μαύρη νύχτα” της Χούντας του 1967. Οι Έλληνες αριστεροί, είτε στην εξορία είτε στις φυλακές, δεν τον έκλαψαν αλλά τον τραγούδησαν. Ο Τάσος Λειβαδίτης του αφιέρωσε ποίημά του, το οποίο μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης, ο δε Μάνος Λοΐζος τραγούδησε τους ακόλουθους στίχους: «Μια φωτογραφία σου ήρθε και σε μένα / μια φωτογραφία σου απ΄ τα ξένα / Απ΄ αυτές που κρατάν οι φοιτητές / απ΄ αυτές που ξεσκίζει ο χαφιές / απ΄ αυτές που κρεμάν οι φοιτητές / στην καρδιά τους».
Ιδού και μία κάπως διαφορετική προσέγγιση από τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο: «Ίσως για μας καλύτερα που δεν γέρασες/ που έμεινες για πάντα νέος Ερνέστο / Όπως η Επανάσταση στη χαραυγή της».
Τέλος, διαχρονικό και χιλιοτραγουδισμένο το «Hasta siempre, comandante» του Κουβανού συνθέτη Κάρλος Πουέμπλα. “Εδώ θα μείνει για πάντα / το ζεστό το πέρασμά σου / φωτιά που ανάβει η ματιά σου / κομαντάντε Τσε Γκεβάρα”.
Πάνος Τριγάζης
