Κάτι που δεν έχει γίνει ευρέως γνωστό είναι ότι η αρχαιότερη πόλη της αμερικανικής ηπείρου βρίσκεται στην επαρχία της Κολομβίας Καρταχένα. Ο αρχαιολογικός χώρος του Πουέρτο Ορμίγα, κοντά στην Καραϊβική, χρονολογείται μεταξύ 4000 και 3100 π.Χ. Κοντά του, 40 χιλιόμετρα βορειότερα, στις ακτές, βρίσκεται μια ιστορική πόλη των νεότερων χρόνων με ιδιαίτερο αποικιοκρατικό χρώμα και πόλος έλξης τουριστών, η Καρταχένα Ντε Ίντιας ή απλώς Καρταχένα. Πήρε το όνομά της από την ισπανική Καρταχένα, που με τη σειρά της ονομάστηκε έτσι από την αρχαία Καρχηδόνα στη σημερινή Τυνησία.
Η Καρταχένα ήταν ο δεύτερος σταθμός μας επί κολομβιανού εδάφους, ερχόμενοι οδικώς από το Μαρακαΐμπο της Βενεζουέλας μετά τη Σάντα Μάρτα, έχοντας ένα εντελώς διαφορετικό χρώμα και από την τελευταία αλλά και από τις πόλεις όπου θα συνεχίζαμε, όπως π.χ. το Μεντεγίν ή η Μπογκοτά. Η ιστορία της, το κάστρο, τα χαρακτηριστικά κίτρινα κτήρια και το "σκοτεινό" παρελθόν της που ερχόταν σε αντίθεση με το "φως" της Καραϊβικής ήταν οι λόγοι που εντάξαμε την Καρταχένα σε ένα οδοιπορικό στον Βορρά της Νότιας Αμερικής.
Η πόλη έχει πολλές όψεις. Η Μποκαγκράντε, η ακριβότερη συνοικία όχι μόνο της Καρταχένα αλλά και της Κολομβίας, είναι γνωστή για τις πολυτελείς κατοικίες, τα μπαρ, τα ξενοδοχεία και τους ουρανοξύστες της όπως το Estelar Hotel που με ύψος 202 μέτρων είναι το ψηλότερο κτήριο της χώρας. Η Γκετσεμάνι, συνοικία κάποτε συνώνυμη με υπόκοσμο, εμπόριο ναρκωτικών και έγκλημα, σήμερα είναι ένα από τα γνωστότερα hotspots της Λατινικής Αμερικής.
Η Παλιά Πόλη
Το πιο ενδιαφέρον τμήμα της Καρταχένα με αξιοθέατα, αποικιακή αρχιτεκτονική, εκκλησίες και κατοικίες από την εποχή των Ισπανών που έφτασαν εδώ το 1533, ατμόσφαιρα, ιστορία και παραδοσιακό χρώμα, είναι η Παλιά Πόλη ή Σιουδάδ Βιέχα και η Οχυρωμένη Πόλη ή Σιουδάδ Μουραγιάδα μέσα σε αυτήν. Αυτό δεν σημαίνει πως πρόκειται μόνο για μια "φωτεινή" πόλη με αέρα Καραϊβικής. Έχει και σκοτεινές όψεις, που στα μάτια του ανυποψίαστου είναι δύσκολο να αποκαλυφθούν. Πραγματική εξουσία στην Παλιά Πόλη ασκούσε η Καθολική Εκκλησία και στην Οχυρωμένη Πόλη στρατός και ευγενείς. Η Εκκλησία δημιούργησε ένα από τα ισχυρότερα, αν όχι το ισχυρότερο, κέντρα της Ιεράς Εξέτασης στην αμερικανική ήπειρο. Ο στρατός προστάτευε μια πόλη που υπήρξε ένα από τα χειρότερα σκλαβοπάζαρα της ηπείρου. Ήταν ο τελευταίος προορισμός εκατομμυρίων σκλάβων προτού πουληθούν για 200 κορώνες ο καθένας, 50 φορές όσο είχαν αγοραστεί στη Δυτική Αφρική, όπου συγκεντρώνονταν απαχθέντες από το Κονγκό και την Αγκόλα, για να διαμοιραστούν σε φυτείες ή ορυχεία χρυσού και αργύρου. Υπολογίζεται ότι έφταναν ετησίως στο λιμάνι περίπου 10.000 Αφρικανοί σκλάβοι, σχεδόν το ένα τρίτο όσων αναχωρούσαν από τη Δυτική Αφρική καθώς οι περισσότεροι πέθαιναν στον Ατλαντικό. Ο λόγος που έφερναν Αφρικανούς στην Καρταχένα είναι ότι οι ιθαγενείς ήταν μικροκαμωμένοι, αδύνατοι και ακατάλληλοι για σκληρή δουλειά σε φυτείες και ακόμη περισσότερο στα ορυχεία.
"Ο άγιος των σκλάβων"
Η ιστορία του καθολικισμού και του δουλεμπορίου αντανακλάται στο άγαλμα του Σαν Πέδρο Κλαβέρ, στην μέση ενός τουριστικού πεζόδρομου, που είναι αδύνατο να μην το προσέξει ο περαστικός. Ο Πέδρο Κλαβέρ ήταν Καταλανός ιησουίτης ιερέας που έζησε το πρώτο μισό του 17ου αιώνα στην Καρταχένα και αφιέρωσε τη ζωή του στους αφρικανικής καταγωγής σκλάβους. Μόλις ελλιμενιζόταν δουλεμπορικό, έμπαινε στα αμπάρια, όπου υπό φρικτές συνθήκες στιβάζονταν ο ένας πάνω στον άλλον, χωρίς να μπορούν να κουνηθούν από το στρίμωγμα, ταλαιπωρημένοι και φοβισμένοι οι σκλάβοι και τους έδινε θάρρος. Καθώς τους οδηγούσαν στις δημοπρασίες, τους προμήθευε με φάρμακα, τροφή, μπράντι και καπνό. Στη συνέχεια, επί 40 χρόνια, τους κατηχούσε και συνολικά βάπτισε 300.000 σκλάβους που ως χριστιανοί πλέον ελευθερώνονταν και απολάμβαναν των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έτσι, τιμήθηκε ως “Απόστολος της Καρταχένα”. Το 1888 ο Πάπας Λέων 13ος τον ανακήρυξε άγιο, ενώ αργότερα ορίστηκε προστάτης των καταπιεσμένων και των απελεύθερων.
Οι δύο όψεις της Σάντο Ντομίνγκο
Εάν περάσει κάποιος με διαφορά ολίγων ωρών, αργά μεσημέρι και νωρίς το βράδυ από τη Σάντο Ντομίνγκο, θα νομίσει πως βρέθηκε σε διαφορετικές πλατείες. Την ημέρα φαίνεται είναι άνευρη, με αργούς ρυθμούς, σκόρπιους τουρίστες που κάνουν στάση για καφέ, μικροπωλητές που πουλάνε από πούρα μέχρι φο μπιζού και γκαρσόνια που σε προσκαλούν να καθίσεις. Τη νύχτα οι ρυθμοί ανεβαίνουν. Στους γεμάτους από κόσμο δρόμους μουσικοί και συγκροτήματα παίζουν βαγιενάτο και κούμπια, αλογάμαξες με ζευγάρια και οικογένειες, κόσμος που δειπνεί στις αυλές εστιατορίων και τάπας μπαρ, παρέες έχουν βγει για παγωμένες, όπως τις πίνουν στην Κολομβία και τη Βενεζουέλα, μπίρες. Συχνά βλέπεις κουβάδες με πάγο δίπλα στα γραπέζια για να κρατάνε παγωμένες τις μπίρες οι πελάτες.
Η Γυμνή Γερτρούδη
Αυτό που δεν αλλάζει όμως είναι το σημείο ραντεβού ξένων και ντόπιων: το γλυπτό του Μποτέρο με την ξαπλωμένη, σε αισθησιακή στάση γυμνή γυναίκα, με αρκετούς περαστικούς να το τρίβουν για “καλή τύχη”. Η γυμνή ανακλινόμενη “Gertruda Gorda” (Γυμνή Γερτρούδη), όπως ονομάζεται το μπρούτζινο άγαλμα πάνω σε ασβεστόλιθο, έχει στηθεί στη μέση της πλατείας ανάμεσα σε αποικιακού ρυθμού κτήρια αποχρώσεων κίτρινου και πορτοκαλί. Κάτι που προσέχει κάποιος βλέποντάς το είναι πως τα καμπυλωτά μέρη που τονίζουν τη θηλυκότητα του σώματος γυαλίζουν εντονότερα. Αυτό οφείλεται στο αδιάκοπο χάιδεμα και τρίψιμο των περαστικών για καλή τύχη...
Οι Μαρούν
Μιάμιση ώρα από την Καρταχένα βρίσκεται το Σαν Μπασίλιο Ντε Παλένκε, η κοινότητα των Μαρούν (από το λατινικό “maurum” και το ελληνικό “μαύρος”). Την ίδρυσε ένας σκλάβος που δραπέτευσε με δεκάδες Αφρικανούς, ο βασιλιάς Μπένκος Μπιοχό από την Αγκόλα ή το Κονγκό. Συνελήφθη από τον Πορτογάλο δουλέμπορο Πέδρο Γκόμες Ρεϊνέλ, πουλήθηκε αρχικά στον επιχειρηματία Χουάν Παλάσιος και το 1596, στην αμερικανική ήπειρο πλέον, στον Ισπανό Αλόνσο Ντελ Κάμπο. Καθώς οι Ισπανοί απέτυχαν να καταλάβουν το Σαν Μπασίλιο Ντε Παλένκε, που αμύνθηκε υπό τις οργανωτικές ικανότητες του Μπένκος Μπιοχό ή Ντομίνγκο Μπιοχό, όπως ήταν γνωστός, του εκχώρησαν το 1605 αυτονομία, υπό τον όρο ότι θα σταματούσε τις επιχειρήσεις απελευθέρωσης σκλάβων και θα αποποιούταν τον τίτλο του βασιλιά που επαναπέκτησε ως “Βασιλιάς του Αρκαμπούκο”. Το 1612 υπογράφηκε συμφωνία ειρήνης, όμως με την άφιξη του νέου κυβερνήτη, οι Ισπανοί θα τον συλλάμβαναν το 1619 με δόλο και θα τον απαγχόνιζαν το 1621. Το 1691 ο ισπανικός θρόνος αναγνώρισε την κοινότητα και οι κάτοικοι του Σαν Μπασίλιο Ντε Παλένκε έγιναν οι πρώτοι ελεύθεροι Αφρικανοί σε ολόκληρη την Αμερική. Η UNESCO ανακήρυξε στην πόλη σε μνημείο προστατευόμενης προφορικής κληρονομιάς, καθώς η τοπική γλώσσα, η Παλενκέρο, που ομιλείται σήμερα από 3.000 κατοίκους, βασίζεται σε πορτογαλικά που μιλούσαν οι δουλέμποροι που τους συνελάμβαναν, ισπανικά από τους ιδιοκτήτες τους και Κικόνγκο, τη γλώσσα του Κονγκό και της Αγκόλας, από όπου κατάγονταν. Όσοι έχουν δει την ταινία “Burn!” θα θυμούνται τον Εβαρίστο Μάρκες, συμπρωταγωνιστή του Μάρλον Μπράντο, στον ρόλο του Χουάν Ντολόρες, που με τη βοήθεια του Ουίλιαμ Ουόκερ (Μπράντο) ξεσηκώνει τους σκλάβους στο νησί Κεϊμάδα για να διώξουν τους Πορτογάλους, αγνοώντας ότι ο Ουόκερ σχεδίαζε να παραδώσει το νησί στους Βρετανούς. Ο Μάρκες ήταν γέννημα θρέμμα του Σαν Μπασίλιο Ντε Παλένκε, όπου ζούσε και πέθανε ως βοσκός.
Τοπική κουζίνα
Η περιπλάνηση στους στενούς δρόμους με τις μπουκαμβίλιες, που "σπάνε" την επικράτηση του κίτρινου και του πορτοκαλί στις προσόψεις, είναι ένας συνδυασμός γνωριμίας με την ιστορία της πόλης, στάσεων για φωτογραφίες, μπίρες ή χυμό λάιμ με γάλα καρύδας σε υπαίθρια καφέ μπαρ, περιπάτου που ακολουθούν τα τείχη της πόλης, δροσιάς στην αύρα της Καραϊβικής με θέα τη θάλασσα και ξανά περίπατο σε δρόμους όπου τα ονόματά τους αλλάζουν κάθε τόσο, με τα περισσότερα κτήρια στο ίδιο χρώμα και αρχιτεκτονικό ύφος, προσδίδοντας μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα. Πολλοί κάνουν στάση είτε βράδυ είτε μεσημέρι για να γευτούν την ντόπια αφροκαραϊβική κουζίνα, με δημοφιλή πιάτα και συστατικά, θαλασσινά, ψαρόσουπες, σούπες με θαλασσινά, ψάρια με διάφορες σάλτσες, ρύζι με καρύδα, καλαμπόκι, γαρίδες, μάνγκο σε σάλτσες, αβοκάντο και πατάτες για συνοδευτικά, κρεμμύδια, μπαχαρικά. Και βέβαια, είτε στη διάρκεια ενός μεσημεριανού περιπάτου είτε στη διάρκεια ενός δείπνου, ο χαρακτηριστικός ξηρός μεταλλικός ήχος που κάνουν τα πέταλα των αλόγων καθώς έρχονται και πάνε οι άμαξες εντυπώνεται στις μνήμες που αποθηκεύει κάποιος από την Καρταχένα.
Στο φρούριο
Το 1536 ξεκίνησε να χτίζεται στον λόφο του Σαν Λάζαρο, που δεσπόζει στις εισόδους της πόλης από ξηρά και θάλασσα, το φρούριο, το Καστίγιο Σαν Φελίπε Ντε Μπαράχας, που αποπερατώθηκε σε διάστημα μεγαλύτερο των δύο αιώνων, το 1767. Ανάμεσα σε αυτούς που προσπάθησαν να το πορθήσουν ήταν ο περιβόητος πειρατής Μόργκαν και ο Φράνσις Ντρέικ. Το τριγωνικού σχήματος καλοδιατηρημένο πέτρινο φρούριο περικλείεται από σειρά τειχών με μεγάλο πλάτος στη βάση, που όσο ψηλώνουν γίνονται λεπτότερα, και περιλαμβάνει στενά υπόγεια τούνελ, πυργίσκους, επάλξεις, κανόνια και πολεμίστρες που απαιτούν περίπου δύο ώρες για τα γυρίσεις. Η 360 μοιρών θέα είναι φανταστική, όμως ήλιος, θερμοκρασία και υγρασία απαιτούν καπέλο και νερό.
Στους ιεροεξεταστές
Η Καθολική Εκκλησία κυνήγησε Εβραίους (ακόμη και όταν εμφανίζονταν ως χριστιανοί) και μη καθολικούς που έφθαναν στην Καρταχένα, η οποία αποτελούσε μείζον εμπορικό κέντρο, και περισσότεροι από 800 άνθρωποι δολοφονήθηκαν από τους ιεροεξεταστές ως "μαύροι μάγοι" και "αιρετικοί".
Το Ανάκτορο της Ιεράς Εξέτασης, δείγμα εξαιρετικής αποικιακής αρχιτεκτονικής, αποπερατώθηκε το 1770 και σήμερα έχει μετατραπεί σε μουσείο. Τα όργανα βασανιστηρίων όμως, που αποτελούσαν το κυριότερο έκθεμά του, αποσύρθηκαν το 2015, όταν το επισκέφτηκε ο Πάπας Φραγκίσκος.
Φεστιβάλ κινηματογράφου
Το 1959, ο δημοσιογράφος και ραδιοπαρουσιαστής Βίκτορ Νιέτο ίδρυσε το Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Καρταχένα FICCI (Festival Internacional de Cine de Cartagena de Indias) του οποίου υπήρξε διευθυντής ώς τον θάνατό του, το 2008. Το παλιότερο κινηματογραφικό φεστιβάλ της Λατινικής Αμερικής διοργανώνεται κάθε Μάρτιο, προωθώντας κολομβιανές τηλεοπτικές σειρές, λατινοαμερικανικές ταινίες και ταινίες μικρού μήκους. Οι Βίκτορ Γκαβίρια, Πέδρο Αλμοδόβαρ, Έκτορ Μπαμπένκο και Ραούλ Ντε Λα Τόρε υπήρξαν μερικοί από τους σκηνοθέτες που βραβεύθηκαν για καλύτερη ταινία.
