Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
21.7°C26.3°C
2 BF 38%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.6°C24.9°C
3 BF 38%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
19.4°C24.3°C
2 BF 55%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.4°C21.6°C
2 BF 64%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
21.9°C23.5°C
0 BF 37%
Kριμαία και Κόσοβο: Δύο όψεις του ίδιου νομίσματος
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Kριμαία και Κόσοβο: Δύο όψεις του ίδιου νομίσματος

Του Αντώνη Μπρεδήμα *

Η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, το 2014, προκάλεσε ισχυρές αντιδράσεις, ιδιαίτερα από τις Δυτικές χώρες, στο πολιτικό επίπεδο, ενώ και σε θεωρητικό / νομικό επίπεδο υπήρξε έντονη κριτική. Με το θέμα της Κριμαίας ασχολήθηκε και ο ΟΑΣΕ (Οργανισμός Ασφάλειας και Συνεργασίας στην Ευρώπη), σε συνδυασμό με τη γενικότερη κρίση της Ουκρανίας. Τα δεδομένα του ζητήματος είναι τα εξής:

Η Ουκρανία είναι ετερόκλητο κράτος. Δεν υπήρξε στο παρελθόν ανεξάρτητο κράτος παρά μόνο την περίοδο 1917-1920, χάρη στην κατάργηση του τσαρικού στρατού. Οι δυτικές περιοχές της ανήκαν στην Πολωνία μέχρι τον Μεσοπόλεμο, ενώ οι ανατολικές κατοικούνται από ρωσόφωνους ορθόδοξους. Οι ακτές της Μαύρης Θάλασσας υπήρξαν, παλαιότερα, κτήσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ενώ η Κριμαία δεν υπήρξε ποτέ στο παρελθόν ουκρανική. Μόνο μετά την απόφαση του 1954 πέρασε στην Ουκρανία, απόφαση που ελήφθη από τον Ουκρανό Νικήτα Χρουστσώφ, χωρίς να συμβουλευτεί κανένα, και ιδιαίτερα τον πληθυσμό της Κριμαίας. Η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία υπήρξε συνέπεια της ουκρανικής κρίσης, δηλαδή της προσπάθειας ένταξης της χώρας στο ΝΑΤΟ (2008) και της ενδεχόμενης υπογραφής συμφωνίας σύνδεσης με την Ε.Ε. (2013), η οποία παραμέριζε, κατά μια έννοια, τη Ρωσία και έθετε το δίλημμα στην Ουκρανία να διαλέξει ανάμεσα στην Ε.Ε. και τη Ρωσία. Αυτές ήταν κινήσεις που αντανακλούσαν την αντίληψη του Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι (1997) ότι, προκειμένου να εμποδιστεί να γίνει ξανά μεγάλη δύναμη η Ρωσία, θα έπρεπε να αποσπασθεί από την επιρροή της η Ουκρανία. Το έναυσμα για την προσάρτηση της Κριμαίας έδωσε η μη-εφαρμογή της συμφωνίας της 21.2.2014, που πρόβλεπε την εκλογή προέδρου στο τέλος του χρόνου, και η αντισυνταγματική ανατροπή του εκλεγμένου προέδρου της Ουκρανίας, γεγονός που για μεν του Δυτικούς συνιστούσε επανάσταση, για δε τη Ρωσία πραξικόπημα.

Από νομική άποψη, αναμφίβολα η προσάρτηση της Κριμαίας αποτελεί παραβίαση τόσο των κανόνων του ΟΑΣΕ όσο και του γενικότερου διεθνούς δικαίου. Η προσάρτησή της το 1954 στην Ουκρανία, χωρίς να ερωτηθεί ο πληθυσμός της, δεν ανατρέπει τον κανόνα "uti possidetis juris" που γίνεται γενικά δεκτός. Από νομικο-πολιτική άποψη όμως, η απόσχιση της Κριμαίας έρχεται σε συνέχεια της απόσχισης του Κοσόβου, της οποίας η αντιμετώπιση από τις δύο πλευρές υπήρξε αντίστροφη από αυτήν της Κριμαίας. Στο Κόσοβο οι Δυτικές δυνάμεις υποστήριξαν τη νομιμότητά της, ενώ η Ρωσία κατήγγειλε την παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Προβλήθηκαν επιχειρήματα για την «ιδιαιτερότητα» του Κοσόβου (παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων) και ότι δεν αποτελεί προηγούμενο, αλλά αυτό δεν βρίσκει βάση στο διεθνές δίκαιο.

Η περίπτωση της απόσχισης του Κοσόβου υπήρξε το κομβικό σημείο που προσδιόρισε τη στάση της Ρωσίας απέναντι στις αποσχιστικές καταστάσεις που έλαβαν χώρα στον περίγυρό της, με αποτέλεσμα την προσάρτηση της Κριμαίας.

Ο ρόλος του ΟΑΣΕ

Ποιος ήταν ο ρόλος του ΟΑΣΕ στην κρίση αυτή; Η παρέμβαση του ΟΑΣΕ, ήδη από τη δεκαετία του 1990, αφορούσε την πρόληψη της εθνικής διαμάχης. Ο ρόλος που έπαιξε σ' αυτό υπήρξε για άλλους ανεκτίμητος, ενώ για άλλους ανεπαρκής. Και οι δύο αντιλήψεις είναι σωστές, αλλά για διαφορετικούς λόγους: είναι γεγονός ότι, όσον αφορά το καθεστώς της Κριμαίας στο πλαίσιο της Ουκρανίας, πράγματι ο ΟΑΣΕ συνέβαλε σημαντικά στο να γίνει δεκτή στο ουκρανικό Σύνταγμα η Κριμαία ως αυτόνομη δημοκρατία, με το δικό της Σύνταγμα, Κοινοβούλιο, σημαία και σύμβολα. Όσον αφορά όμως στην πρόληψη των εθνικών συγκρούσεων, ο ρόλος του ΟΑΣΕ δεν υπήρξε ιδιαίτερα σημαντικός. Εκείνο που είχε καθοριστική σημασία ήταν η επίσημη, τότε, στάση της Ρωσίας ως προς ενδεχόμενη απόσχιση της Κριμαίας και την επαναφορά της στη Ρωσία, που ήταν αρνητική, αλλά και η οικονομική εξάρτηση της Κριμαίας από την Ουκρανία.

Από την άλλη πλευρά, όπως είχε παρατηρηθεί ήδη από το 1998, «η έκταση στην οποία η εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας συνεχίζει να γίνεται δεκτή από τους Ρώσους της Κριμαίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις εξωτερικές πολιτικές του Κιέβου που έχουν σχέση με το ΝΑΤΟ και τη συνεργασία με τη Δύση, καθώς επίσης και από την οικονομική επίδοση της Ουκρανίας».

Αυτή η πρόβλεψη αποδείχθηκε ορθή και έδειξε ότι, κάτω από συγκεκριμένες περιστάσεις, το πολιτικό στοιχείο υπερισχύει του νομικού.

* Ο Αντώνης Μπρεδήμας είναι καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο ΕΚΠΑ. Το άρθρο αποτελεί μέρος εισήγησης με τίτλο «Η αντιμετώπιση από τη ΔΑΣΕ/ΟΑΣΕ του αποσχιστικού φαινομένου», η οποία παρουσιάστηκε σε ημερίδα του ΣΥΡΙΖΑ για τα 40 χρόνια από τη Διάσκεψη του Ελσίνκι (Αμφιθέατρο ΥΠΕΞ, 29/7/2015).

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL