Ήταν πέρυσι, τέλη του Οκτώβρη του 2012, στο αποκορύφωμα της προεκλογικής εκστρατείας στην Αμερική, όταν μια ομάδα υψηλόβαθμων Αμερικανών αξιωματούχων έφτανε νύχτα στο αεροδρόμιο του Τόκιο. Πατώντας στις μύτες των δακτύλων τους, μακριά απ' τα φώτα της δημοσιότητας, κατέβηκαν τις σκάλες του αεροπλάνου και επιβιβάστηκαν σε μεγάλα μαύρα τζιπ. Επρόκειτο για "ανεπίσημη" αποστολή, εξ ου και η μεγάλη "διακριτικότητα". Ωστόσο, το ταξίδι τους είχε τις ευλογίες της Χίλαρι Κλίντον και του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Την αποτελούσαν κορυφαίες φυσιογνωμίες του πολιτικο-στρατιωτικού κατεστημένου της Ουάσιγκτον. Ο Ρίτσαρντ Άρμιταζ, αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών επί προεδρίας του υιού Μπους, ο Τζόζεφ Νέι, σύμβουλος ασφαλείας του Πενταγώνου επί προεδρίας Μπιλ Κλίντον, ο Τζέιμς Στάινμπεργκ, αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών στην κυβέρνηση του Ομπάμα, και ο Στίβεν Χάντλεϊ, σύμβουλος εθνικής ασφαλείας του Μπους Β'. Δεύτερος σταθμός της σκιώδους αποστολής του αμερικανικού "κουαρτέτου" ήταν το Πεκίνο.
Τυπικά, προορισμός τους ήταν να μεσολαβήσουν για να πέσουν οι τόνοι στον ψυχολογικό πόλεμο Ιαπωνίας-Κίνας για τις διαφιλονικούμενες βραχονησίδες Σενκάκου. Μια εδαφική διένεξη που τείνει να παγιωθεί τα τελευταία χρόνια ως μόνιμη εστία έντασης στη Θάλασσα της νότιας Κίνας, με υπόβαθρο τη διεκδίκηση των μεγάλων ενεργειακών αποθεμάτων της περιοχής, πετρέλαιο και φυσικό αέριο, η ανακάλυψη των οποίων ανάγεται στη δεκαετία του '60.
Το κόλπο
Κανείς δεν ξέρει, ούτε και θα μάθει ποτέ, τι ακριβώς συζήτησαν οι τέσσερις Αμερικανοί με τους Ιάπωνες και τους Κινέζους. Άλλωστε, αυτού του είδους τα ταξίδια είναι σαν να μην έγιναν ποτέ. Η διπλωματία του παρασκηνίου "δουλεύει" στο... παρασκήνιο, τα αποτελέσματά φαίνονται αργότερα...
Πάντως, η "άνεση" με την οποία Ιαπωνία και Νότια Κορέα, οι δύο παραδοσιακοί yesmen της Ουάσιγκτον στην Ασία, έστειλαν τα μαχητικά αεροπλάνα τους να πετάξουν επιδεικτικά μέσα από την κινεζική "ζώνη αναγνώρισης αεράμυνας" (Air Defence Identification Zone - ADIZ), την οποία κήρυξε μονομερώς και αιφνιδιαστικά το περασμένο Σάββατο το Πεκίνο, δημιούργησε ορισμένες πολύ λογικές απορίες.
Ήταν μια κίνηση που κανείς δεν θα χαρακτήριζε "απερίσκεπτη". Αντίθετα, ήταν προμελετημένη και σκόπιμη, μια ενέργεια ρίσκου που κάτω από πιο φορτισμένες συνθήκες, ίσως είχε απρόβλεπτες συνέπειες. Οι προειδοποιήσεις των Κινέζων ήταν σαφείς: "Αεροσκάφη που δεν θα υποβάλουν σχέδιο πτήσης στις κινεζικές αρχές, δεν θα επικοινωνούν με αυτές ή δεν θα δηλώνουν την εθνικότητά τους θα αντιμετωπίζονται με αμυντικά μέτρα έκτακτης ανάγκης"...
Τα όρια της κινεζικής ζώνης περικλείουν τις διαφιλονικούμενες νησίδες Σενκάκου, περνούν βαθιά μέσα απ' την αντίστοιχη ADIZ της Ιαπωνίας καθώς και την ιαπωνική ΑΟΖ στη Θάλασσα της νότιας Κίνας, η οποία περικλείει το μεγάλο κοίτασμα φυσικού αερίου Τσουνξιάο. Μετά την κινεζική ενέργεια, το συγκεκριμένο κοίτασμα βρίσκεται πλέον και εντός των ορίων της ιαπωνικής ADIZ και εντός της κινεζικής... Την ίδια επίδειξη μη συμμόρφωσης στα κινεζικά μέτρα έκαναν μια ημέρα νωρίτερα δύο μη οπλισμένα αμερικανικά βομβαρδιστικά B-52 που "παραβίασαν" τη ζώνη κατ' εντολή του Πενταγώνου.
Το σχέδιο
Οι τελευταίες εξελίξεις στην περιοχή θύμισαν σε κάποιους αναλυτές το περσινό, καμουφλαρισμένο ταξίδι των Αμερικανών στο Τόκιο. Αλλά πώς συνδέεται αυτό με την ψυχροπολεμική ατμόσφαιρα στη Θάλασσα της νότιας Κίνας;
Μια μελέτη του Κέντρου Διεθνών και Στρατηγικών Μελετών (CSIS), του γνωστού και μη εξαιρετέου αμερικανικού think tank που συνδέεται με το κατεστημένο της Ουάσιγκτον και απηχεί τις απόψεις του -η οποία είχε κυκλοφορήσει δύο μήνες πριν το ταξίδι της υψηλόβαθμης αμερικανικής αντιπροσωπείας στο Τόκιο-, προσφέρει μια εν δυνάμει απάντηση. Η εν λόγω έκθεση αφήνει να διαφανεί το στίγμα της "αναθεωρημένης" αμερικανικής πολιτικής στη νοτιοανατολική Ασία, με αντίπαλο δέος την Κίνα.
Δεν είναι βέβαια τυχαίο ότι την έκθεση, με τίτλο "Συμμαχία ΗΠΑ-Ιαπωνίας: Ασφαλίζοντας τη σταθερότητα στην Ασία", υπέγραφαν οι δύο επικεφαλής της μετέπειτα αμερικανικής αποστολής στο Τόκιο, οι Αρμιτάζ και Νέι, ως προεδρεύοντες της ομάδας μελετών του CSIS. Το κείμενο απευθύνονταν στην ιαπωνική κυβέρνηση με τη χαρακτηριστική επισήμανση: "Μαζί θα αντιμετωπίσουμε την επανάκαμψη της Κίνας και τις αβεβαιότητες που τη συνοδεύουν"... Ήταν μια αναφορά κάπως αυτονόητη, ωστόσο η ουσία δεν βρίσκεται εκεί. Η αμερικανική έκθεση έθετε ένα πλάγιο αλλά σαφές ερώτημα στην πολιτική ηγεσία του Τόκιο: "Θέλει η Ιαπωνία να συνεχίσει να είναι χώρα πρώτης προτεραιότητας για τις ΗΠΑ (tier-one nation) ή το περιεχόμενο της πολιτικής της θα την παρασύρει στη δεύτερη θέση; Πρέπει να πάρει μια απόφαση. Αν το στάτους της χώρας β' προτεραιότητας θεωρείται αρκετά καλό για τον ιαπωνικό λαό, τότε αυτή η έκθεση δεν έχει κανένα νόημα"... Εν ολίγοις, οι Αμερικανοί ζητούσαν εμμέσως πλην σαφώς -αν όχι εκβίαζαν- "ανταλλάγματα" από τους αφοσιωμένους συμμάχους τους στο Τόκιο για να τους "προστατέψουν" απ' τους επεκτατικούς, άρπαγες Κινέζους. Τι ανταλλάγματα όμως;
Βάλτε πλάτη...
"Οι ιαπωνικές ένοπλες δυνάμεις αυτοάμυνας (JSDF), ο πιο αξιόπιστος θεσμός σήμερα στην Ιαπωνία, είναι σε θέση να διαδραματίσει ευρύτερο ρόλο στην ενίσχυση της ασφάλειας και του κύρους της χώρας, αν οι αναχρονιστικοί περιορισμοί χαλαρώσουν", υπογράμμιζε η έκθεση του CSIS. Αλλά σε ποιους "αναχρονιστικούς περιορισμούς" αναφέρονταν οι Αμερικανοί; Και γιατί θα πρέπει να χαλαρώσουν;
Όπως διευκρίνιζαν οι ίδιοι οι συντάκτες στη συνέχεια του κειμένου, οι "περιορισμοί" δεν είναι άλλοι απ' αυτά που προβλέπει το άρθρο 9 του ιαπωνικού Συντάγματος, εκείνου που υπαγόρευσαν οι κατοχικές δυνάμεις του στρατηγού Μακ Άρθουρ στην ηττημένη αυτοκρατορική Ιαπωνία μετά το τέλος του Β'ΠΠ, και το οποίο ορίζει ρητά:
"Αποσκοπώντας ειλικρινά σε μια διεθνή ειρήνη, βασισμένη στη δικαιοσύνη και την τάξη, εμείς, ο ιαπωνικός λαός, αποκηρύσσουμε για πάντα τον πόλεμο ως κυρίαρχο δικαίωμα του έθνους μας και την απειλή της χρήσης βίας ως μέσο για την επίλυση των διεθνών διαφορών. Για να επιτευχθεί ο στόχος της προηγούμενης παραγράφου, στρατιωτικές δυνάμεις στην ξηρά, τη θάλασσα και τον αέρα, καθώς και άλλο πολεμικό δυναμικό, δεν πρόκειται ποτέ να διατηρηθούν. Το δικαίωμα του κράτους στον πόλεμο δεν αναγνωρίζεται".
Το άρθρο 9 είναι ιδιαίτερα δημοφιλές στην Ιαπωνία και θεωρείται βέβαιο πως οποιαδήποτε προσπάθεια τροποποίησής του απ' οποιαδήποτε κυβέρνηση θα συναντήσει ισχυρή αντίδραση από τον λαό, πράγμα που αναγνωρίζουν και οι Αμερικανοί.
Απ' την άλλη, όμως, τα γεράκια της Ουάσιγκτον δεν παύουν να "παρενοχλούν" το Τόκιο με "επιχειρήματα" του τύπου: "Η ειρωνεία είναι ότι ακόμα και κάτω από τις πιο ακραίες και σοβαρές συνθήκες που απαιτούν την προστασία των συμφερόντων της Ιαπωνίας, οι κοινές στρατιωτικές δυνάμεις μας εμποδίζονται συνταγματικά στην από κοινού υπεράσπιση της χώρας. Η απαγόρευση της συλλογικής αυτοάμυνας αποτελεί ένα εμπόδιο στη συμμαχία ΗΠΑ - Ιαπωνίας"...
Θα μπορούσε άραγε να υπάρξει καλύτερη παραίνεση απ' αυτή για να χαλαρώσει ή ακόμα και να άρει η Ιαπωνία τις συνταγματικές ειρηνιστικές εγγυήσεις της; Ιδιαίτερα μάλιστα τώρα, που στο τιμόνι της βρίσκεται ο Σίνζο Άμπε, ένας πρωθυπουργός της σκληρής γραμμής, που επιμένει ότι η χώρα του πρέπει να αφήσει πίσω της το Σύνταγμα του 1945 και να ορθώσει αποφασιστικά ανάστημα σε όσους αντιστρατεύονται τα συμφέροντά της;
