Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
24 °C
22.0°C24.8°C
3 BF 39%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
22 °C
21.0°C24.2°C
2 BF 52%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
18.8°C20.5°C
4 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
20 °C
19.3°C19.8°C
5 BF 60%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
22.9°C24.0°C
3 BF 33%
Κοσμοδρόμιο, από τον Νίκο Κυριακίδη / Ιοί: Ανταγωνιστές ή συνοδοιπόροι της ζωής;
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Κοσμοδρόμιο, από τον Νίκο Κυριακίδη / Ιοί: Ανταγωνιστές ή συνοδοιπόροι της ζωής;

Ερχόμαστε σε επαφή με εκατοντάδες εκατομμύρια από αυτούς καθημερινά. Με την επιδημία του νέου κορωνοϊού να σκορπά τον θάνατο στον κόσμο, να διαταράσσει την παγκοσμιοποιημένη οικονομία, να δοκιμάζει τις αντοχές της οργανωμένης κοινωνίας και να αναβιώνει προαιώνιους φόβους της ανθρώπινης ύπαρξης μερικά βασικά ερωτήματα επανέρχονται και ζητούν απαντήσεις. Τι ακριβώς είναι οι ιοί; Από τι «υλικό» είναι φτιαγμένοι; Από πού προέρχονται; Και ίσως το πιο σημαντικό: Γιατί προσπαθούν να μας σκοτώσουν;

Οι επιστήμονες έχουν αποδείξει ότι είναι οι πολυπληθέστερες βιολογικές οντότητες στην Γη ξεπερνώντας δέκα φορές τον συνολικό αριθμό των κυττάρων της έμβιας ζωής! Η ιική γονιδιωματική έχει αποκαλύψει ένα απαράμιλλο μέγεθος και διακριτότητα στη χωρική ακολουθία του ιικού DNA. Η συγκριτική γονιδιωματική έχει φέρει στο φως στοιχεία κάθετης εξέλιξης σε ορισμένες ομάδες ιών. Παράλληλα, η δομική βιολογία έχει εντοπίσει δεσμούς μεταξύ ιών που μολύνουν και τις τρεις επικράτειες της ζωής (αρχαία, βακτήρια, ευκαρυωτικά), γεγονός που μαρτυρά την πανάρχαια προέλευσή τους. Παρ' όλα αυτά, οι ιοί δεν βρίσκουν μια θέση στο οικουμενικό δένδρο της ζωής, που παραμένει δένδρο αποκλειστικά της κυτταρικής ζωής. Υπό τον κοινό ορισμό, δεν είναι ούτε οργανισμοί, ούτε μορφή ζωής. Μέχρι πρότινος, παραδοσιακά οι επιστήμονες πίστευαν ότι οι ιοί δεν μπορούν να μας πουν πολλά για την προέλευση και την εξέλιξη της ζωής. Άλλωστε, για ορισμένους από αυτούς, θα μπορούσαν να είναι και μια εξωγήινη μορφή ζωής. Ωστόσο, αυτή η πεποίθηση μπορεί να είναι μια βολική λύση απέναντι σ’ ένα δίλημμα που δεν αφορά μόνον στη σημασιολογία αλλά και στον έγκυρο ορισμό της ζωής. Οι βιολόγοι τείνουν να τρέφουν μια σιωπηλή κατανόηση για τι είναι τελικά «ζωή» και ο ορισμός που της δίνουν είναι εν πολλοίς φιλοσοφικός κι όχι ουσιαστικός.

Αμφίδρομες μεταφορές

Με βάση πάντως τις τρέχουσες θεωρήσεις περί «πολυθετικής» φύσης της ζωής, οι ιοί δεν μπορούν να απορριφθούν ως μη ζώσα ύλη. Στη Γη υπάρχουν τουλάχιστον δύο μεγάλες χωρικές ακολουθίες DNA, μία που εκπροσωπείται από κωδικοποίηση πρωτεϊνούχου κελύφους και αφορά στους ιούς και μία με κωδικοποίηση ριβοσωμάτων που αφορά στα ζωντανά κύτταρα. Παρά την προφανή διαφορετική εξελικτική προέλευσή τους, και οι δύο σφαίρες συνδέονταν και συνδέονται με εντατικές αμφίδρομες μεταφορές γονιδίων. Με άλλα λόγια, η ζωή μας είναι συνδεδεμένη με τους ιούς...

Οι εντυπωσιακοί αριθμοί είναι αυτοί που μας δίνουν την πιο παραστατική εικόνα της ταυτότητας και της παρουσίας τους στο οικοσύστημα της ζωής. Σύμφωνα με τον Κέρτις Σατλ, ιολόγο στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολούμπια στον Καναδά, οι φυσικές ιδιότητες των ιών καθιστούν δύσκολη την όποια προσπάθεια κατανόησης της φύσης και της συμπεριφοράς τους. Πρώτα απ’ όλα, το μικροσκοπικό μέγεθός τους. Αν, για παράδειγμα, κάθε ιός σε ένα ανθρώπινο σώμα μεγάλωνε στο μέγεθος του κεφαλιού μιας καρφίτσας, ο μέσος ενήλικας θα έπρεπε να «ψηλώσει» κατά περίπου 150 χιλιόμετρα! Σε μια μελέτη του το 2018, ο Σατλ ανακάλυψε ότι περισσότερα από 800 εκατομμύρια ιοί (!) εγκαθίστανται κάθε μέρα σε επιφάνεια ενός τετραγωνικού μέτρου πάνω στη Γη. Ενδεικτικά, μια κουταλιά θαλασσινό νερό περιέχει συνήθως περισσότερους ιούς από όσος είναι συνολικά ο πληθυσμός της Ευρώπης! «Οι περισσότεροι από εμάς θα καταπιούμε πάνω από ένα δισεκατομμύριο ιούς κάθε φορά που θα κολυμπήσουμε. Είμαστε κυριολεκτικά πλημμυρισμένοι από ιούς», λέει χαρακτηριστικά ο Καναδός επιστήμονας.

Το 2011, σε μελέτη τους που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση "Nature Microbiology", οι επιστήμονες υπολόγισαν ότι υπάρχουν 1x1031 ιοί στην Γη (1 και 31 μηδενικά). Αν μπορούσαμε να τους βάλουμε στη σειρά, θα εκτείνονταν σε μια απόσταση 100 εκατομμυρίων ετών φωτός ή 1.000 φορές το πλάτος του γαλαξία μας!

«Μοριακά πακέτα»

Κατά τους ειδικούς, οι ιοί θα πρέπει να θεωρούνται περισσότερο σαν «μοριακά πακέτα» παρά ως ζωντανοί «οργανισμοί». Όπως εξηγεί στο Γαλλικό Πρακτορείο η Τέρι Σορς καθηγήτρια Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ουϊσκόνσιν στις ΗΠΑ, «αυτά τα πακέτα πρέπει να είναι αρκετά μικρά ώστε να μπορούν να χωρούν σ’ ένα κύτταρο για να προκαλέσουν μόλυνση».

Όντας ουσιαστικά «χορδές» γενετικού υλικού που περιέχονται σε πρωτεϊνικά μόρια, οι ιοί καταλαμβάνουν μια μεσαία περιοχή μεταξύ ζωντανών και αδρανών στοιχείων της ζωής. Καθώς δεν διαθέτουν κύτταρα και δεν παράγουν ενέργεια μέσω του μεταβολισμού, κάτι που αποτελεί βασικό ορισμό των ζωντανών οργανισμών, οι επιστήμονες θεωρούν ότι δεν υπάγονται στην κατηγορία αυτή.

Από τη στιγμή που θα εισέλθουν στον «οικοδεσπότη» τους, επιδίδονται σε μια τέτοια έντονη δραστηριότητα που σπάνια παρατηρείται στη Φύση, «χακάροντας» τα κύτταρα με νέες γενετικές οδηγίες προκειμένου να αναπαράγουν με ασύλληπτη ταχύτητα τους ιικούς γόνους. Ο Εντ Ριμπίνκσι, ιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Κέιπ Τάουν, θεωρεί τους ιούς περισσότερο ως μια «σύλληψη» παρά ως οντότητες. Όπως λέει, οι ιοί καθίστανται ζωντανοί από τη στιγμή που θα εισχωρήσουν σ’ ένα κύτταρο, καθώς από 'κει και πέρα γίνονται αυτοί το κύτταρο. Αν δεν κατορθώσουν να μπουν σε ένα ζεστό σώμα και να διεισδύσουν στα κύτταρα, παραμένουν αδρανείς. Αλλά από τη στιγμή που θα μολύνουν τον «οικοδεσπότη» τους, ολόκληρος ο κυτταρικός μηχανισμός αφιερώνεται αποκλειστικά στην παραγωγή των γόνων τους.

Γνωστοί άγνωστοι

Ενώ οι απαρχές τους είναι εν πολλοίς άγνωστες, οι ιοί έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους σχεδόν σε κάθε πτυχή της ζωής στον πλανήτη, περιλαμβανομένων των ανθρώπων. Περίπου το 8% του ανθρώπινου γονιδιώματος είναι ιικής προέλευσης, αρχαία κατάλοιπα μολύνσεων στην πορεία της εξέλιξης, τα οποία μας προίκισαν με ανθεκτικότητα στις ασθένειες. Ωστόσο, η ιική ιστορία αρχίζει πολύ πριν από την εμφάνιση του ανθρώπου. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι οι ιοί βρίσκονταν στη Γη από την αρχή της δημιουργίας. Όποια κι αν ήταν η πρωταρχική «σούπα» υλικών που δημιούργησε την κυτταρική ζωή, πιθανότατα δημιούργησε ταυτόχρονα και την ιική «ζωή». Βέβαια, οι περισσότεροι από τους ιούς τραβούν την προσοχή μας επειδή μας προκαλούν ασθένειες.

Η πανδημία του κορωνοϊού σήμερα, οι επιδημίες του SARS και του Έμπολα στο παρελθόν, προκάλεσαν χιλιάδες θύματα και αναστάτωσαν την παγκόσμια κοινότητα. Δεν θα πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι υπάρχουν και «ενάρετοι» ιοί. Κατά τους επιστήμονες, στην πραγματικότητα σχεδόν όλοι τους είναι αβλαβείς για τους ανθρώπους. Αντίθετα, πολλοί από αυτούς μπορούν να ωφελήσουν την ανθρώπινη υγεία μολύνοντας άλλους οργανισμούς που μας απειλούν. Υπάρχει ένα ακόμη σημαντικό όφελος. Η απορρόφηση του άνθρακα από την ωκεάνεια άλγη, που συμβάλλει στον καθαρισμό του αέρα τον οποίο αναπνέουμε, επιταχύνεται χάρη στους ιούς. Οι ιοί έχουν επίσης ευρεία εφαρμογή στην ιατρική. Εκτός από τα εμβόλια που παρασκευάζονται από εξασθενημένα στελέχη τους, νέοι τρόποι θεραπείας χρόνιων παθήσεων όπως ο καρκίνος, πολύ λιγότερο τοξικοί, βασίζονται σε ιούς που αναπαράγονται εντός των καρκινικών κυττάρων.

Για τους επιστήμονες, το πιο σαγηνευτικό στοιχείο έχει να κάνει με το πόσα μυστήρια ακόμη κρύβουν. Όπως λένε χαρακτηριστικά, είναι τα πιο ποικιλόμορφα στοιχεία της ζωής στον πλανήτη, περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο, και ακόμη δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτε γι’ αυτούς...

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL