Του Νεκτάριου Μπουγδάνη*
Το 2011 ξεκίνησε στη Μέση Ανατολή μια διαδικασία κοινωνικής και πολιτικής χειραφέτησης η οποία ονομάστηκε "αραβική άνοιξη". Στην αυγή της δεύτερης δεκαετίας της χιλιετίας μας, μια σειρά από παγιωμένα -για δεκαετίες- πολιτικά καθεστώτα, είτε αποχώρησαν από την εξουσία (όπως στην Αίγυπτο και την Τυνησία), είτε η χώρα οδηγήθηκε σε έναν φαύλο κύκλο εμφυλίου πολέμου (Συρία, Λιβύη), είτε αναγκάστηκαν να δεχτούν -για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση- τα αιτήματα των συγκεντρωμένων μπροστά στον φόβο της περαιτέρω όξυνσης (Ιορδανία).
Αραβική άνοιξη ή ισλαμικός χειμώνας;
Τα καθεστώτα αυτά, τα οποία κυβερνούσαν στο όνομα της κοσμοθεωρίας του αραβικού σοσιαλισμού, ήταν σαφώς δικτατορικά και καταπιεστικά, αλλά πλήρως κοσμικά. Όταν ξεκίνησε η διαδικασία ανατροπής τους, ξεπρόβαλαν -όπως ήταν φυσικό- μια σειρά από ιδεολογικά ρεύματα τα οποία διεκδίκησαν την ηγεμονία για την επόμενη μέρα. Το μετριοπαθές Ισλάμ επικράτησε στη Τυνησία και την Αίγυπτο μέσω δημοκρατικών εκλογών. Στο Κάιρο ανέλαβε μια κυβέρνηση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, η οποία γρήγορα βρέθηκε στο στόχαστρο των διαδηλωτών. Από τη μία οι εκ νέου συμμετέχοντες στις διαδηλώσεις της πλατείας Ταχρίρ κατηγορούσαν την Αδελφότητα ότι υποκρίνεται πίστη στο κοσμικό σύνταγμα και στόχος της είναι η σαρία. Από την άλλη, η προσφυγή για βοήθεια στο ΔΝΤ από τον Πρόεδρο Μόρσι και τα μέτρα που ακολούθησαν αφαίρεσαν τη δυναμική και απογοήτευσαν τους υποστηρικτές της Αδελφότητας. Αντιθέτως, οι διαδηλωτές κοσμικών ιδεολογιών απαίτησαν την παραίτηση του Μόρσι ακόμα και με την επέμβαση του στρατού αν χρειαστεί. Το οποίο και συνέβη.
Στη Συρία ενεπλάκησαν ξένες μισθοφορικές δυνάμεις από τον ευρύτερο ισλαμικό κόσμο (όπως και μερικές χιλιάδες Δυτικοί μουσουλμάνοι) με σκοπό και όραμα τη δημιουργία ενός χαλιφάτου, πράγμα το οποίο κατάφερε τελικά το ISIS, το 2014-2015. Το χαλιφάτο επεκτάθηκε εκτός της Συρίας και στο Ιράκ (από εκεί άλλωστε ξεκίνησε ως Αλ Κάιντα της Μεσοποταμίας το 2004). Βρήκε υποστηρικτές ανάμεσα στον σουνιτικό πληθυσμό, ο οποίος ήθελε να προστατευτεί από τις επιθέσεις σιιτικών πολιτοφυλακών. Στο πλαίσιο της ήττας του τζιχαντισμού εισήλθαν και σουνίτες στην κεντρική κυβέρνηση της Βαγδάτης, αλλά τα προβλήματα δεν λύθηκαν.
Στη Λιβύη, η αιματηρή ανατροπή Καντάφι οδήγησε σε έναν πόλεμο φυλών, οι οποίες εξοπλίζονται από διάφορες χώρες. Το δράμα συνεχίζεται και εκεί με άγνωστο νικητή.
Ήρθε το φθινόπωρο;
Έτσι λοιπόν, για μια δεκαετία σχεδόν, οι υποσχέσεις που μοίρασε η αραβική άνοιξη για έναν καλύτερο κόσμο, καταπλακώθηκαν από τον ισλαμικό χειμώνα του ακραίου φονταμενταλισμού. Μια ιδεολογία που κυνήγησε μια χίμαιρα, να δημιουργήσει με βάρβαρο τρόπο μια ψεύτικη αντανάκλαση του κόσμου του 6ου (χριστιανικού) αιώνα, 1ου του ισλαμικού κόσμου. Οι μουσουλμάνοι όλου του κόσμου αποδοκίμασαν στη συντριπτική τους πλειονότητα τέτοιες ιδέες, αλλά ο στρατός του χαλιφάτου κυριάρχησε στην περιοχή και όταν έχασε, άφησε πίσω του συντρίμμια. Όπως και η αποικιοκρατία δηλαδή, τηρουμένων των αναλογιών. Ήρθε το φθινόπωρο του 2019 όμως και μια χαραμάδα φωτός φάνηκε. Σε Λίβανο, Ιράκ, αλλά και στο Ιράν μια νέα γενιά διαδηλωτών προσπαθεί να χειραφετηθεί και από τη συνέχεια αυτής της διαδικασίας ίσως εξαρτηθούν πολλά.
Λίβανος
Στις αρχές του φθινοπώρου οι δρόμοι της Βηρυττού και άλλων πόλεων του Λιβάνου πλημμύρισαν με διαδηλωτές, κυρίως νέους και νέες.
Τις διαδηλώσεις πυροδότησε η απόφαση της κυβέρνησης να φορολογήσει τις κλήσεις του WhatsApp, ωστόσο γρήγορα οι λόγοι των μαζικών διαμαρτυριών διευρύνθηκαν, με τους διαδηλωτές να κατακλύζουν μαζικά τους δρόμους για τη διαφθορά και την οικονομική κρίση μιας χώρας με ένα από τα υψηλότερα χρέη στον κόσμο. Οι ογκώδεις κινητοποιήσεις προκάλεσαν δεκαήμερο «λουκέτο» στις τράπεζες, αλλά και σε δημόσιες υπηρεσίες, σχολεία και πανεπιστήμια. Στις 29 Οκτωβρίου ο πρωθυπουργός Χαρίρι οδηγήθηκε στην παραίτηση δηλώνοντας ότι «η χώρα έφτασε σε αδιέξοδο και χρειαζόταν ένα σοκ για να βγει από την κρίση». Η ισλαμική οργάνωση Αμάλ αλλά και η Χεζμπολάχ οργάνωσαν αντιδιαδηλώσεις όμως η μαζικότητα και η αποφασιστικότητα των διαδηλωτών τις σταμάτησαν χωρίς να εκτραχυνθεί η κατάσταση.
Οι διαδηλωτές δηλώνουν επίσης ότι ήρθε ο καιρός να αλλάξει το σεχταριστικό πολιτικό σύστημα, το οποίο βασίζεται πάνω στην ιδρυτική διακήρυξη του κράτους του 1943 (Εθνικό Συμβόλαιο). Τα πολιτικά κόμματα εκπροσωπούν ουσιαστικά τις δεκάδες θρησκευτικές σέχτες της χώρας και τα όρια της πολιτικής ευελιξίας είναι πολύ στενά. Με οποιοδήποτε εκλογικό αποτέλεσμα, ο Πρόεδρος είναι μαρωνίτης χριστιανός, ο πρωθυπουργός σουνίτης μουσουλμάνος και ο πρόεδρος της Βουλής σιίτης μουσουλμάνος. Έτσι ακυρώνεται στην πράξη η αντιστοιχία της λαϊκής θέλησης με την αντιπροσώπευση στους θεσμούς. Σημαντική σημείωση τέλος αποτελεί η επισήμανση των νεολαίων στις διαδηλώσεις ότι αναγνωρίζουν τον εθνικό ρόλο της Χεζμπολάχ, ειδικά τη σωτήρια αντίστασή της το 2006 απέναντι στην ισραηλινή εισβολή. Όμως την κατηγορούν ότι δεν έχει κάνει τίποτα για να αλλάξει το διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα.
Ιράκ
Όπως και στον Λίβανο, η αφορμή για τις μαζικές λαϊκές κινητοποιήσεις υπήρξε ένα μικρό -φαινομενικά- γεγονός. Οι Ιρακινοί βγήκαν στον δρόμο την 1η Οκτωβρίου λόγω της απόλυσης ενός δημοφιλούς στρατηγού που διακρίθηκε στον πόλεμο εναντίον του Ισλαμικού Κράτους και ο οποίος, όπως λένε, προσπάθησε να εναντιωθεί στη διαφθορά. Ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι μιας συσσωρευμένης οργής, απογοήτευσης και απελπισίας, κυρίως των νέων, έναντι μιας τελείως χρεοκοπημένης εξουσίας.
Το γενικό πλαίσιο των αιτημάτων είναι: παραίτηση της κυβέρνησης, εκλογές με άλλον εκλογικό νόμο και δικαστήρια για κρατικούς και κυβερνητικούς αξιωματούχους. Πρόκειται για μια σχεδόν «ενστικτώδη» αντίδραση ενάντια στη διεφθαρμένη θρησκευτική ολιγαρχία, το σάπιο γραφειοκρατικό καθεστώς και την αποτυχία του Ιρακινού πρωθυπουργού Αντίλ Αμπντούλ Μαχντί να υλοποιήσει οποιαδήποτε από τις προεκλογικές υποσχέσεις του μετά από έναν χρόνο στην εξουσία. Η σφαγή που έχει σημειωθεί με εκατοντάδες νεκρούς αγνοείται προκλητικά από τα διεθνή ΜΜΕ.
Ιράν
Μετά την προσευχή της Παρασκευής, στις 15 Νοεμβρίου και για πέντε συνεχόμενες μέρες διαδηλώσεις σημειώθηκαν στην Τεχεράνη και άλλες εκατό πόλεις της χώρας. «Ξένο παράγοντα» πίσω από τις διαδηλώσεις είδε η κυβέρνηση, ενώ το αναμενόμενο τουίτ του Αμερικανού Προέδρου έγραφε: «Το Ιράν έγινε τόσο ασταθές, που το καθεστώς έκοψε το ίντερνετ, ώστε ο μεγάλος ιρανικός λαός να μην μπορεί να μιλήσει για την τεράστια βία στη χώρα». Οι διαδηλώσεις, οι οποίες χαρακτηρίστηκαν από το κάψιμο δεκάδων τραπεζών, ξεκίνησαν λόγω της απόφασης της κυβέρνησης να αυξήσει την τιμή του πετρελαίου κίνησης ώστε να μπορέσει να επιδοτήσει το πετρέλαιο θέρμανσης για τα φτωχότερα νοικοκυριά της χώρας. Στο Ιράν η τιμή του λίτρου παραμένει κάτω από τα 0,30 ευρώ, αλλά οι αμερικάνικες κυρώσεις και η ανεργία έχουν μειώσει τις απολαβές των πολιτών.
Χιλιάδες νέοι και εργαζόμενοι Ιρανοί, κυρίως μέλη της μεσαίας τάξης, εκφράζουν την οργή τους για το χαμηλό βιοτικό τους επίπεδο, την κρατική διαφθορά και το αυξανόμενο χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών. Αυτοί οι νέοι, απόφοιτοι πανεπιστημιακής εκπαίδευσης και εξειδικευμένοι και σε σύγχρονα επαγγέλματα, αισθάνονται ότι χάνουν το μέλλον τους σε μια χώρα 80 εκατ. ανθρώπων, όπου τα δύο τρίτα του πληθυσμού είναι κάτω των 35 ετών.
*Ο Νεκτάριος Μπουγδάνης είναι συντονιστής του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων και Εξωτερικής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ
