Να ξεκαθαρίσω κάτι από την αρχή. Το παρακάτω άρθρο δεν φιλοδοξεί να ρίξει νερό στον μύλο των καφενειακού επιπέδου συζητήσεων και αντιπαραθέσεων για τον ρόλο των Ελλήνων δημοσιογράφων στα μέτωπα της Συρίας. Αντίθετα, έχει στόχο να αναδείξει μερικές από τις διαστάσεις της λειτουργίας των ελληνικών ΜΜΕ και τον τρόπο που προσεγγίζουν εν γένει τις πολεμικές συρράξεις.
Υπήρξα για πολλά χρόνια αυτό που έχει επικρατήσει να περιγράφεται στην Ελλάδα ως «πολεμικός ανταποκριτής» (μετάφραση του όρου war correspondent) δουλεύοντας παράλληλα ως συντάκτης ή σε επιτελική θέση τμήματος διεθνών ειδήσεων στην τηλεόραση, στο ραδιόφωνο και στον Τύπο.
Η μετάβαση της χώρας στην ιδιωτική ραδιοφωνία και τηλεόραση, από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, συνοδεύτηκε από τις στρεβλώσεις που χαρακτήριζαν (και εξακολουθούν να χαρακτηρίζουν) μεγάλο τμήμα της δημόσιας σφαίρας. Πολλοί από εμάς μάθαμε πάνω “στου κασίδη το κεφάλι”, όπου το κεφάλι είναι το κοινό και κασίδα η δομή και λειτουργία των Μέσων.
Οι περισσότεροι πήγαμε στον... πόλεμο με ελλιπείς γνώσεις και ανύπαρκτα μέσα γι’ αυτό που θα αντιμετωπίζαμε, με αγάπη για τη δουλειά, φιλότιμο και φιλοδοξίες. Σταθμούς για τα ιδιωτικά ΜΜΕ αποτέλεσαν ο πρώτος πόλεμος του Ιράκ, οι πόλεμοι που διέλυσαν τη Γιουγκοσλαβία και η νατοϊκή επέμβαση, η αμερικανοβρετανική εισβολή στο Ιράκ, το Παλαιστινιακό και μια σειρά από άλλους, πιο... μακρινούς πολέμους, με χειρότερο εκείνον της γενοκτονίας στη Ρουάντα.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι συγκρούσεις στα Βαλκάνια και στη Μέση Ανατολή καλύφθηκαν περισσότερο με αποστολές, ενώ π.χ. εκείνη στη Ρουάντα κυρίως με πληροφορίες και εικόνες από διεθνή πρακτορεία ειδήσεων. Καθοριστικοί παράγοντες υπήρξαν η εγγύτητα, η ταύτιση μεγάλης μερίδας του ελληνικού κοινού π.χ. με τους «αδελφούς» Σέρβους, το αίσθημα αλληλεγγύης στον αδύναμο που δέχεται επίθεση από τους ισχυρούς (π.χ. ΝΑΤΟ, ΗΠΑ, Ισραήλ), η αντίδραση στις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, η δράση φιλειρηνικών οργανώσεων κ.ά.
Μέσα σε κλίμα έντονου ανταγωνισμού των Μέσων (κυρίως των καναλιών) οι δημοσιογραφικές αποστολές έχουν υψηλό κόστος, προσωπικό και οικονομικό, που ενίοτε καθορίζουν το αποτέλεσμα. Θα περιοριστώ στο οικονομικό.
Έχουν αναρωτηθεί οι τηλεθεατές / ακροατές / αναγνώστες πόσο στοιχίζει μια τέτοια αποστολή; Πόσο καθορίζει αυτό το κόστος το αποτέλεσμα; Σε ποιον βαθμό η «επιτυχία» ή η «αποτυχία» μιας τέτοιας αποστολής καθορίζει το εάν θα υπάρξει ή δεν θα υπάρξει επόμενη; Το αλεξίσφαιρο γιλέκο και το κράνος ήταν για πολλά χρόνια πολυτέλεια, πριν γίνουν αναγκαίο εφόδιο, αξεσουάρ και... επικοινωνιακό εργαλείο. Πολλοί Έλληνες δημοσιογράφοι και εικονολήπτες πήγαιναν (και απ’ όσο γνωρίζω πηγαίνουν ακόμα) σε εμπόλεμες ζώνες χωρίς τα στοιχειώδη μέσα ασφάλειας και ανασφάλιστοι για το ενδεχόμενο τραυματισμού ή θανάτου σε εμπόλεμη ζώνη. Υπήρξαν περιπτώσεις που δεν γνώριζαν τη γλώσσα και δεν είχαν καν μεταφραστή. Υπήρξαν περιπτώσεις που το... σταριλίκι έγινε μέρος του ρεπορτάζ.
Μια άλλη, πολύ σημαντική παράμετρος κόστους - αποτελέσματος είναι η προετοιμασία του δημοσιογράφου (σχολή επιβίωσης και τακτικής, πρώτες βοήθειες κ.ά.) και της ίδιας της αποστολής. Ειδικά για το τελευταίο, αξίζει να σημειωθεί ότι είναι άλλο να βρίσκεσαι εγκαίρως σε μια περιοχή επικείμενης ανάφλεξης (π.χ. Λωρίδα της Γάζας, βόρεια Συρία) και άλλο να επιχειρείς να προσεγγίσεις μετά την ανάφλεξη. Στην πρώτη περίπτωση ανεβαίνει πολύ το οικονομικό κόστος (και υπάρχει κίνδυνος εγκλωβισμού), στη δεύτερη περιορίζεται σημαντικά το κόστος (και μειώνεται ο κίνδυνος εγκλωβισμού, αλλά υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να μην βρίσκεται ο δημοσιογράφος αληθινά στην “καρδιά” των γεγονότων).
Παλαιότερα μια αποστολή στοίχιζε από μερικές εκατοντάδες μέχρι αρκετές ή και πολλές χιλιάδες δολάρια. Δεν ήταν ζήτημα πολυτελούς διαβίωσης, αλλά κυρίως υψηλού κόστους για τη μετάδοση εικόνας μέσω δορυφόρου. Με την εξέλιξη της τεχνολογίας, αυτό το κόστος μειώθηκε σημαντικά. Συνοδεύθηκε όμως από την κατάργηση του εικονολήπτη εις βάρος της ποιότητας της εικόνας καθώς και της δουλειάς του δημοσιογράφου, που συχνά καλείται να είναι ταυτόχρονα εικονολήπτης, μοντέρ, παραγωγός και είναι ο πιο ευάλωτος κρίκος, χωρίς να είναι πάντα αθώος του... επικοινωνιακού αίματος.
Όλοι κρινόμαστε για την επάρκεια και το αποτέλεσμα της δουλειάς μας και πολλά από τα παραπάνω δεν αποτελούν δικαιολογία για μια σειρά από μικρά ή μεγάλα «φάλτσα». Καλό είναι όμως να γνωρίζουν όλοι και όλες ότι η έγκυρη ενημέρωση κοστίζει. Και να πιέσουν αναλόγως.
* Στη μνήμη του Γιώργου Κοίλιαρη, που τραυματίστηκε θανάσιμα στο Αφγανιστάν.
