Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
22.0°C25.2°C
3 BF 51%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.8°C25.4°C
2 BF 41%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.9°C21.6°C
4 BF 55%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
21 °C
20.4°C20.8°C
2 BF 68%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.9°C24.0°C
0 BF 33%
LE MONDE / Βραζιλία: Ο σαρωτικός αντίκτυπος του σκανδάλου Οντεμπρέχτ
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

LE MONDE / Βραζιλία: Ο σαρωτικός αντίκτυπος του σκανδάλου Οντεμπρέχτ

Τον Δεκέμβριο του 2106, ο Εμίλιο Οντεμπρέχτ, πρώην πρόεδρος του μεγαλύτερου βιομηχανικού ομίλου της Βραζιλίας, παρουσιάστηκε ενώπιον των εισαγγελέων που είχαν αναλάβει την επιχείρηση «Lava Jato» («πλυντήριο αυτοκινήτων»), που εντοπίζει υποθέσεις διαφθοράς τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Η ατμόσφαιρα θα μπορούσε να είναι τεταμένη: κατηγορείται, μαζί με άλλα εβδομήντα έξι υψηλόβαθμα στελέχη της επιχείρησής του, ότι για πολλά χρόνια προέβαινε σε δωροδοκίες προκειμένου να εξασφαλίσει την ανάληψη των μεγαλύτερων έργων στη Βραζιλία, κυρίως εκείνων των οποίων οι συμβάσεις συνάφθηκαν με την πετρελαϊκή επιχείρηση Πετρομπράς, που ανήκει κατά το ήμισυ στο κράτος. Η ατμόσφαιρα όμως είναι χαλαρή, χαμογελαστή, γίνονται αστεία, καθώς παρουσιάστηκε για να προσφέρει «συνεργασία με ανταμοιβή»: σε αντάλλαγμα για την ομολογία του, ο Οντεμπρέχτ δεν θα οδηγηθεί στη φυλακή.

Της Anne Vigna*

Καθώς είχε μαγνητοσκοπηθεί, η μαρτυρία αυτή δημοσιοποιήθηκε. Εκεί, βλέπουμε τον επιχειρηματία να διαβεβαιώνει ότι πάντα έπρεπε να δίνει μίζες προκειμένου να αναλάβει κάποιο έργο, στη Βραζιλία όπως και στο εξωτερικό. «Αυτό συμβαίνει τριάντα χρόνια τώρα. Όλος ο Τύπος το γνώριζε. Γιατί τώρα αυτές οι αποκαλύψεις;» «Πάντα υπάρχει μια καλή στιγμή για να ξεκινήσουμε», του απαντά ένας δικαστής. Και τότε ο πρώην διευθυντής καταλήγει, με πλατύ χαμόγελο και χτυπώντας τον δείκτη του στο τραπέζι: «Μου φαίνεται πολύ καλό. Εσείς, οι νεαροί εισαγγελείς, θα έχετε όλη τη στήριξη του οργανισμού μας».

Τον Δεκέμβριο του 2016 συνήφθη μια δικαστική συμφωνία ενώπιον του ομοσπονδιακού δικαστηρίου της περιφέρειας της Νέας Υόρκης, μεταξύ Βραζιλίας, Ελβετίας και Ηνωμένων Πολιτειών. Η Οντεμπρέχτ κατηγορείται ότι, μεταξύ 2001 και 2016, κατέβαλε 780 εκατομμύρια δολάρια (662 εκατ. ευρώ) για δωροδοκίες. Το πρόστιμο υπολογίστηκε με βάση τα κέρδη που θεωρείται ότι πραγματοποίησε ο όμιλος χάρη σε αυτά τα «φακελάκια»: 2,85 δισεκατομμύρια ευρώ, ποσό που αναθεωρήθηκε έξι μήνες αργότερα στα 2,2 δισεκατομμύρια ευρώ. Έπρεπε όμως να περιμένουμε τον Απρίλιο του 2017 για να βρεθεί σε ποιον, πώς και γιατί η Οντεμπρέχτ έκανε τέτοια δώρα, κυρίως στη Βραζιλία.

Αφού για καιρό αρνήθηκε κάθε αδίκημα, η οικογένεια Οντεμπρέχτ παραδέχθηκε τα πάντα, προκειμένου να αποφυλακιστεί ο Μαρσέλο, 48 ετών, γιος του Εμίλιο και τελευταίος διευθυντής της εταιρείας, που είχε καταδικαστεί σε δεκαεννέα χρόνια φυλακή. Η εικόνα όμως είχε αρχίσει να ξεκαθαρίζει μετά τη σύλληψη μιας γραμματέως η οποία είχε εργαστεί επί έντεκα χρόνια σε εκείνο που πλέον αποκαλείται «τμήμα δωροδοκιών». Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης, οι αστυνομικοί ανακάλυψαν έναν κατάλογο με ψευδώνυμα, στα οποία αντιστοιχούσαν παχυλά ποσά. Ξαφνικά η τακτική της εταιρείας άλλαξε και 77 από τα στελέχη της ομολόγησαν. Ο «οργανισμός», όπως αρεσκόταν να τον παρουσιάζει ο Οντεμπρέχτ, μάλλον δεν αποτελούσε πάντα την ενσάρκωση της «επιχειρηματικής αρετής» στην οποία αναφέρονται με τόση προθυμία οι υπεύθυνοι επικοινωνίας της...

«Ο ηθικός πλούτος είναι η βάση του υλικού πλούτου», εξηγούσε ο Νορμπέρτο Οντεμπρέχτ, ιδρυτής του ομίλου και πατέρας του Εμίλιο, η «σκέψη» του οποίου συγκεντρώθηκε σε τρία παχιά βιβλία που διανέμονται σε όλους τους συνεργάτες. Ένας καλός προϊστάμενος όφειλε, σύμφωνα με τον σπουδαίο άνδρα, να διάγει «μια υποδειγματική ζωή», αφιερωμένη στην επιχείρησή του και «στην υπηρεσία του πελάτη». «Σήμερα μπορούμε να επανερμηνεύσουμε διαφορετικά τα έργα του Νορμπέρτο», λέει ειρωνικά η Μαλού Γκασπάρ, δημοσιογράφος του περιοδικού «Piauí». «Όταν μιλούσε για ‘την ικανοποίηση όλων των αναγκών του πελάτη’, είχε σίγουρα στον νου του και τις δωροδοκίες». Ο όμιλος, λοιπόν, φαίνεται πως γιγαντώθηκε όχι χάρη στην περίφημη «επιχειρηματική τεχνολογία Οντεμπρέχτ» που ανέπτυξε ο ιδρυτής του, αλλά επειδή κατάφερε να εφαρμόσει ένα περίπλοκο σύστημα διαφθοράς. Σύστημα που, υπό την ηγεσία του Μαρσέλο, τελειοποιήθηκε.

Ο τελευταίος υπεύθυνος του «τμήματος δωροδοκιών», Ιλμπέρτο Μασκαρένιας, εξήγησε στους δικαστές τη λειτουργία των «παράλληλων πληρωμών»: περνούσαν από περίπου σαράντα τραπεζικούς λογαριασμούς, οι περισσότεροι των οποίων βρίσκονταν σε φορολογικούς παραδείσους, και κατόπιν παραλαμβάνονταν από απλούς υπαλλήλους που μετέφεραν σάκους γεμάτους χαρτονομίσματα. «Ο Μαρσέλο μού ζήτησε το 2006 να οργανώσω την υπηρεσία. Προκειμένου να μεγαλώσει η επιχείρηση, γνώριζε πως έπρεπε να αυξήσει τις παράνομες δωρεές», εξήγησε, σε ελαφρώς απολογητικό τόνο, το πρώην υψηλόβαθμο στέλεχος.

Έτσι, από το 2006 όλες οι αιτήσεις πληρωμής περνούσαν από ένα πρόγραμμα υπολογιστή που φτιάχτηκε γι’ αυτόν τον σκοπό. Για να παραπλανηθούν οι ελεγκτές, οι πληρωμές δεν πραγματοποιούνταν από τη Βραζιλία, αλλά από τις θυγατρικές της στο εξωτερικό. Κατόπιν, τα ποσά περνούσαν από φορολογικούς παραδείσους (ειδικότερα Παναμά, Βρετανικές Παρθένες Νήσους και Αντίγουα και Μπαρμπούδα), αλλά και από τράπεζες στο Ηνωμένο Βασίλειο, στην Αυστρία, στο Μονακό και στην Ελβετία. Από εκεί, αποστέλλονταν σε τραπεζικούς λογαριασμούς διαχειριζόμενους από υπαλλήλους που εργάζονταν για την Οντεμπρέχτ, αλλά δεν αμείβονταν από την επιχείρηση. Τέλος, έφταναν στη Βραζιλία, αυτή τη φορά μέσω χρηματομεσιτικών γραφείων.

Ένα ακόμη σύστημα λογισμικού, ο διακομιστής του οποίου ήταν εγκατεστημένος στην Ελβετία, είχε δημιουργηθεί ειδικά για την ανταλλαγή μηνυμάτων και e-mail μεταξύ των χρηματομεσιτών και του τμήματος της Οντεμπρέχτ που ήταν επιφορτισμένο με τη διανομή. Και εκεί ακόμη, όλοι οι χρηματομεσίτες ήταν γνωστοί με ψευδώνυμα. Μόνο οι υπεύθυνοι του τμήματος γνώριζαν την πραγματική ταυτότητά τους. Το σύστημα ήταν τόσο περίπλοκο που οι διωκτικές αρχές σίγουρα δεν θα μπορούσαν να το ανακαλύψουν χωρίς τον μηχανισμό των «ανταμειβόμενων συνεργασιών». Τα ποσά είναι κολοσσιαία και ξεπερνούν κατά πολύ αυτά που είχε υπολογίσει το Δικαστήριο της Νέας Υόρκης. Κατά τον Μασκαρένιας, μεταξύ 2006 και 2014 φαίνεται πως είχαν καταβληθεί σε δωροδοκίες και κρυφές συνεισφορές σε πολιτικά κόμματα -όχι μόνο βραζιλιάνικα- 2,8 δισ. ευρώ.

«Είχα πολλάκις προειδοποιήσει τον Μαρσέλο γι’ αυτά τα αστρονομικά ποσά. Ήταν πλέον καθαρή αυτοκτονία, αλλά η απάντησή του ήταν να συνεχίσουμε», διαβεβαιώνει ο Μασκαρένιας, στο πλαίσιο της «ανταμειβόμενης συνεργασίας» του. Σύντομα εμφανίζονται δύο αυξητικές καμπύλες: αυτή του ποσού των δωροδοκιών που διανεμήθηκαν και αυτή των συμβάσεων που κέρδισε ο όμιλος. Το 2006 οι «παράλληλες πληρωμές» άγγιζαν «μόνο» τα 51 εκατομμύρια ευρώ. Το 2013 είχαν εκτοξευθεί στα 260 εκατομμύρια. Όσο για τον τζίρο, αυτός είχε σχεδόν τετραπλασιαστεί και από τα 9,6 είχε φτάσει στα 35,1 δισ. ευρώ.

Μαζί με τον Μαρσέλο Οντεμπρέχτ, καθοριστικό ρόλο διαδραμάτισε ο Κλάουντιο Μέλο Φίλιο. Επίσημα υπεύθυνος των «θεσμικών σχέσεων» από το 2004, αναλαμβάνει να δωροδοκήσει τους βουλευτές για να ψηφίσουν -ή ακόμη και να εισηγηθούν- μέτρα ευνοϊκά προς τον όμιλο. Το Βραζιλιάνικο Δημοκρατικό Κίνημα (PMDB, δεξιό) του τωρινού Προέδρου Μισέλ Τέμερ ήταν ο μεγαλύτερος αποδέκτης αυτής της γενναιοδωρίας. Ο Μέλο Φίλιο λέει ότι ήταν σε θέση να διακρίνει, μεταξύ των γερουσιαστών του PMDB, «εκείνους που ήταν πιο αφοσιωμένοι στα συμφέροντα του ομίλου», αλλά και εκείνους «που ζητούσαν τις μεγαλύτερες συνεισφορές». Αργυρώνητοι αλλά ευγνώμονες: το 2012 το Κοινοβούλιο απένειμε στον Μέλο Φίλιο το μετάλλιο της νομοθετικής αρετής, την υψηλότερη διάκρισή του. Σε επίπεδο δήμων, η γενναιοδωρία του Οντεμπρέχτ είχε στόχο να «δώσει ώθηση στις ιδιωτικοποιήσεις», όπως εξήγησε ο Φερνάντο Ράις, πρώην διευθυντής του τμήματος περιβάλλοντος του ομίλου, ο οποίος κατόρθωσε έτσι να εξασφαλίσει συμβάσεις έργων διαχείρισης της υδροδότησης και των υπονόμων.

Τα 77 στελέχη που παρέστησαν σε δικαστική ακρόαση κατήγγειλαν 415 πολιτικούς από 26 κόμματα (επί συνόλου 35) σε 21 Πολιτείες (από τις 26 που αποτελούν την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Βραζιλίας). Ανάμεσά τους πέντε πρώην Πρόεδροι της Βραζιλίας: οι Ζοζέ Σαρνέι, Φερνάντο Κόλορ ντι Μέλο, Φερνάντο Ενρίκε Καρντόζο, Λουίς Ινιάσιο Λούλα ντα Σίλβα και Ντίλμα Ρούσεφ. Υπάρχουν πολλές αναφορές και στον Τέμερ αλλά, σύμφωνα με το σύνταγμα, δεν είναι δυνατό να κατηγορηθεί για πράξεις που προηγούνται της θητείας του. Στη λίστα εμφανίζονται οκτώ υπουργοί της κυβέρνησής του, καθώς και οι δύο στενότεροι σύμβουλοί του. Τέλος, και για να αναφέρουμε μόνο τους σημαντικότερους, εμφανίζονται τα ονόματα των προέδρων της Γερουσίας και της Κάτω Βουλής, 28 γερουσιαστών, 48 βουλευτών και 12 πολιτειακών κυβερνητών. Κατά τη διάρκεια της κατάθεσής του, ο Μαρσέλο Οντεμπρέχτ δήλωσε πως, μεταξύ 2008 και 2015, κατέβαλε 100 εκατομμύρια ευρώ στο Εργατικό Κόμμα (PT, αριστερό), πέραν των επίσημων εισφορών κατά τις προεκλογικές εκστρατείες.

Σύμφωνα με έναν υπολογισμό της βραζιλιάνικης μη κυβερνητικής οργάνωσης Κόντας Αλμπέρτας, εξειδικευμένης στην καταπολέμηση της διαφθοράς, οι δωροδοκίες που καταβλήθηκαν από την Οντεμπρέχτ μεταξύ 2006 και 2014 θα μπορούσαν να είχαν επιτρέψει στο κράτος να αγοράσει 83.944 ασθενοφόρα, σε μια χώρα όπου οι άνθρωποι ακόμη πεθαίνουν επειδή δεν έχουν τρόπο να μεταφερθούν στο νοσοκομείο.

* Η Anne Vigna είναι δημοσιογράφος στο Ρίο ντε Τζανέιρο

Διαβάστε ολόκληρο το κείμενο στη διεύθυνση: https://monde-diplomatique.gr/?p=2642

Επιμέλεια: Γιάννης Κυπαρισσιάδης

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL