Το Διαδίκτυο είναι μια ασύλληπτων διαστάσεων δεξαμενή δεδομένων, η μεγαλύτερη που δημιουργήθηκε ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία. Χάρις σ' αυτό υπάρχουν σήμερα περισσότερες από κάθε άλλη εποχή ελεύθερα διαθέσιμες πληροφορίες και μεγαλύτερη και ευκολότερη πρόσβαση σ' αυτές. Αλλά το ιντερνετικό οικοσύστημα μοιάζει κάπως με τροπικό δάσος. Είναι ο μεγάλος ξενιστής οργιώδους βλάστησης, άγριας ζωής και έντονα ανταγωνιστικών ειδών. Ως εκ τούτου περιέχει ένα όχι ισοσκελισμένο μερίδιο "θηρευτών" και "θηραμάτων"...
Τα παραπλανητικά δημοσιεύματα σε ιστότοπους και κοινωνικά μέσα μπορεί να έχουν πολλούς αποδέκτες και να εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς. Μπορεί να θέλουν να επηρεάσουν εκλογικές αναμετρήσεις, να καλλιεργήσουν εντυπώσεις, να προσελκύσουν την προσοχή, να προκαλέσουν τον φόβο ή να διευκολύνουν τον εφυσηχασμό, να πείσουν ότι είναι δυνατόν να μιλήσει κανείς μέσα μια ώρα δέκα ξένες γλώσσες...
Μπορεί ενδεχομένως να εντάσσονται στο πλαίσιο ενός είδους κυβερνοπολέμου μεταξύ κρατών. Ίσως πάλι αποσκοπούν στην ενίσχυση του δημόσιου προφίλ και της επιρροής ενός δημόσιου προσώπου ή στη δυσφήμηση των αντιπάλων του.Μπορεί απλώς να έχουν στόχο το γρήγορο κέρδος εκμεταλλευόμενα την «αιχμαλωσία» της δημόσιας προσοχής από τα εξωφρενικά ψέματα που προβάλλουν.
Η εποχή της μαζικής τηλεθέασης παραχώρησε τη θέση της στην εποχή της «διασποράς», της «διαμοίρασης», των πλατφορμών και της δικτύωσης, επομένως όλα αυτά είναι πιθανά. Ζούμε σε κοινωνίες υπό συνθήκες μεσοποίησης και μαζικής διαμεσολάβησης που επηρεάζουν τις συμπεριφορές μας, τον τρόπο σκέψης και αντίδρασής μας, τις συνειδήσεις μας. "Κοινωνίες των ροών (και) της πληροφορίας, νομαδικές μορφές πληροφοριακής εξουσίας".
Εν αρχή ην τα "μέσα"
Στα «νέα μέσα» η πληροφορία ανάγεται σε μοχλό συγκρότησης και διάπλασης των κοινωνικών ομάδων, σε αρχή συγκρότησης των πρακτικών συλλογικής δράσης τους. Οι επικοινωνιολόγοι είναι σαφείς: Τα «νέα μέσα», λένε, και οι τρόποι χρήσης τους προσφέρουν μια ιδιότυπη επιφάνεια επικοινωνιακής αλληλόδρασης μετατοπίζοντας το επίπεδο της συνειδητής δράσης σε εκείνο του κοινωνικού φαντασιακού, δηλαδή σε αντιλήψεις και πεποιθήσεις που δεν διαμορφώνονται από τις ισχύουσες συνθήκες, που δεν είναι ούτε ορθολογικές ούτε πραγματικές, αλλά προέρχονται από τη δημιουργική φαντασία των ανθρώπων, εν προκειμένω από τη δημιουργική φαντασία των κοινωνιών.
Τα «νέα μέσα» αφορούν ολοένα και λιγότερο την αξιοπιστία και την αντικειμενικότητα και περισσότερο την επιτάχυνση της επικοινωνιακής αλληλόδρασης. H κουλτούρα της αναπαράστασης αντικαθίσταται από την κουλτούρα του «σερβιρίσματος» όπου επικυριαρχεί το μήνυμα ρέοντας ακατάπαυστα προς κάθε κατεύθυνση παράγοντας περισσότερο επικοινωνιακό “θόρυβο” παρά βοηθώντας τον χρήστη - αποδέκτη του να αξιολογήσει και να κατανοήσει το περιεχόμενό του.
Τα νέα, ψηφιακά μέσα είναι το τεχνολογικό "πάρκο" εντός του οποίου ανθεί η πλασματική σύνθεση της είδησης, αυτή που έχει να κάνει με το πώς βλέπουμε τα γεγονότα, όχι με το πώς αυτά έχουν συμβεί. Το ειδησεογραφικό περιεχόμενο τεμαχίζεται σε μικρότερα τμήματα προκειμένου να «δημιουργηθούν» πολλά επιμέρους γεγονότα που μεγεθύνονται, υπερπροβάλλονται και υπερσχολιάζονται.
Η μεθοδικότητα «κατασκευής» του ειδησεογραφικού περιεχομένου στις ψηφιακές πλατφόρμες έχει έναν στρατηγικό στόχο: να γίνουν ή να παραμείνουν συγκεκριμένες απόψεις οι επικρατέστερες. Τα fake news κερδίζουν τη «μάχη της ενημέρωσης» μόνο και μόνο επειδή ερμηνεύουν τα γεγονότα με τον τρόπο που θέλει και αποδέχεται το κοινό τους.
Το στοιχείο του «εγκλήματος»
Όμως, παρά την πληθώρα και την ποικιλομορφία τους, τις διαφορετικές εκδοχές και «διαδρομές» τους στο ψηφιακό σύμπαν, υπάρχει ένα κοινό στοιχείο που χαρακτηρίζει το "βασίλειο" τους: η γλώσσα. Η ύπαρξη ενός αξιόπιστου τρόπου εντοπισμού των ψευδών ειδήσεων αποτελεί σημαντική προϋπόθεση στη μάχη εναντίον τους.
Η βασική αιτία του προβλήματος έγκειται στο ότι το παραπλανητικό ενημερωτικό περιεχόμενο μιμείται την αξιόπιστη δημοσιογραφία και το κοινό δυσκολεύεται να εντοπίσει τη διαφορά. Αυτός είναι ο λόγος που τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές προσπαθούν να αναλύσουν τα γλωσσικά χαρακτηριστικά των ψευδών ειδήσεων. Και έχουν προχωρήσει αρκετά.
Υπολογιστές που τροφοδοτούνται με περιεχόμενο που έχει ήδη ταξινομηθεί ως παραπλανητικό είναι σε θέση να προσδιορίσουν συγκεκριμένα γλωσσικά «αποτυπώματα» στα σχετικά κείμενα. Στη συνέχεια μπορούν να εφαρμόσουν τη μηχανική εμπειρία για να υποδείξουν ένα περιεχόμενο ως δυνητικά αμφίβολης αξιοπιστίας. Σύμφωνα με δημοσίευμα του “Guardian”, ένα τέτοιο πρόγραμμα εντοπισμού ψευδών ειδήσεων αναπτύσσεται στο Πανεπιστήμιο Σάιμον Φρέιζερ του Καναδά από τη Φατεμέχ Τοραμπί Ασρ, ερευνήτρια στο τμήμα Πληροφορικής με ειδίκευση στην Υπολογιστική Γλωσσολογία.
Η επιστημονική ανάλυση έδειξε ότι στα άρθρα των ψευδών ειδήσεων χρησιμοποιούνται κατά μέσον όρο περισσότερες λέξεις που σχετίζονται με το σεξ, τον θάνατο και το άγχος. Εν κατακλείδι πρόκειται για κείμενα στα οποία κυριαρχεί η συναισθηματική γλώσσα. Αντιθέτως, τα αξιόπιστα ειδησεογραφικά κείμενα περιέχουν μεγαλύτερο ποσοστό λέξεων που σχετίζονται με την εργασία, την οικονομία και το χρήμα.
Μια άλλη ομάδα ερευνητών εστίασε στο συντακτικό των fake news. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι λέξεις που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν την υπερβολή εμφανίζονται συχνότερα σε κείμενα προερχόμενα από σκόπιμα παραπλανητικές πηγές. Στο λεξιλόγιό τους περιλαμβάνονται υπερθετικοί προσδιορισμοί όπως «περισσότερο» και «χειρότερο» και επιθετικοί προσδιορισμοί όπως «λαμπρός» και «τρομερός».
Οι ερευνητές διαπίστωσαν επίσης ότι στα κείμενα προπαγάνδας υπάρχει η τάση να χρησιμοποιούνται έννοιες με ευρεία ερμηνεία και διαφορετικές προσλήψεις, όπως «αλήθεια» και «ελευθερία», ενώ κατά περίεργο τρόπο η χρήση της προσωπικής αντωνυμίας του δευτέρου προσώπου «εσύ» βρέθηκε να είναι στενά συνδεδεμένη με τα fake news!
Οι ειδικοί επισημαίνουν, ότι αν και δεν έχουμε ακόμη στη διάθεσή μας ένα αλάνθαστο μέσο που μπορεί να μας βεβαιώσει για τη γνησιότητα των ενημερωτικών κειμένων, εν τούτοις η τεχνολογία έχει καταστήσει ανιχνεύσιμα χαρακτηριστικά που μπορούν να ενεργοποιήσουν τα αντανακλαστικά μας. Διατυπώσεις σε πιο ανεπίσημη γλώσσα απ’ αυτήν που θα περιμέναμε, πολλοί υπερθετικοί και εμφατικοί επιθετικοί προσδιορισμοί, υποκειμενικές κρίσεις και εξιστόρηση που παραπέμπει σε αφήγηση παρά σε δημοσιογραφικό ρεπορτάζ καθιστούν πιθανότερο ένα κείμενο να προέρχεται από την αχανή δεξαμενή των ψευδών ειδήσεων.
Τελικά, ίσως χρειαστεί να στηριχθούμε στην τεχνητή νοημοσύνη για να κάνει αυτή τη βαριά δουλειά για λογαριασμό μας. Ίσως κατορθώσει κάποια ημέρα να μας πει με απόλυτη βεβαιότητα αν ένα κείμενο είναι αλήθινό κι αν όχι με βάση τα αόρατα στο «γυμνό μάτι» γλωσσικά «αποτυπώματά» του. Σε μια τέτοια περίπτωση βέβαια θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι και για την ανάλογη εξέλιξη της βιομηχανίας της παραπληροφόρησης, που στο μεταξύ θα έχει αντιγράψει και εξουδετερώσει πολλές από τις τεχνικές εντοπισμού των "προϊόντων" της...
