«Το μεγαλείο της ισότητας απέναντι στον νόμο: απαγορεύει σε πλούσιους, όπως και σε φτωχούς, να κοιμούνται κάτω από γέφυρες, να ζητιανεύουν και να κλέβουν ψωμί». Μια υπόθεση που εκδικάζεται πλέον από το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ δείχνει πόσο επίκαιρο παραμένει ακόμα και σήμερα το παλιό απόφθεγμα του Ανατόλ Φρανς.
Η συντηρητική πλειοψηφία του δικαστηρίου θα μπορούσε σε λίγες εβδομάδες να ανατρέψει παλαιότερες δικαστικές αποφάσεις, επιτρέποντας τελικά στην αστυνομία να συλλαμβάνει ανθρώπους που κοιμούνται σε δημόσιους χώρους ακόμα και αν δεν έχουν κάπου αλλού να καταφύγουν. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Το Γκραντς Πας είναι μια μικρή πόλη του Όρεγκον με πληθυσμό που δεν ξεπερνά τους 40.000 κατοίκους. Παρ’ όλα αυτά έχει περισσότερους από 600 άστεγους και ένα συντηρητικό Δημοτικό Συμβούλιο με ελάχιστη συμπάθεια για αυτούς. Ως αποτέλεσμα, τα τελευταία χρόνια έχουν υιοθετηθεί μια σειρά νέοι κανονισμοί που απαγορεύουν «τον ύπνο σε πεζοδρόμια, δρόμους ή παράδρομους» και την κατασκήνωση σε πάρκα και κάτω από γέφυρες.
Στους παραβάτες επιβάλλεται πρόστιμο 295 δολαρίων, το οποίο διπλασιάζεται αν συλληφθούν δεύτερη φορά. Οι ίδιοι κανονισμοί επιτρέπουν στις δημοτικές Αρχές να απαγορεύουν την είσοδο σε πάρκα και να στέλνουν στη φυλακή κατ’ εξακολούθηση παραβάτες.
Τρεις άστεγοι της πόλης, με την υποστήριξη κάποιων οργανώσεων, κατέφυγαν το 2018 στην ομοσπονδιακή Δικαιοσύνη υποστηρίζοντας ότι τα νέα μέτρα συνιστούν «σκληρή και ασυνήθιστη τιμωρία», παραβιάζοντας έτσι την όγδοη τροποποίηση του αμερικανικού συντάγματος. Για τα επόμενα έξι χρόνια η υπόθεση πήγαινε από δικαστήριο σε δικαστήριο, μέχρι να φτάσει στα τέλη Απριλίου στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ.
Αν η υπόθεση έχει τεράστια σημασία για τους άστεγους και τις οργανώσεις που τους υπερασπίζονται, το ίδιο ισχύει και για την αμερικανική Δεξιά. Πίσω, άλλωστε, από την πολιτική των δημοτικών Αρχών του Γκραντς Πας κρύβονται οργανώσεις όπως το Ινστιτούτο Σίσερο (Cicero Institute), το οποίο εδώ και χρόνια εργάζεται συστηματικά για τη συντηρητικοποίηση της αμερικανικής κοινωνίας «από κάτω προς τα πάνω».
Τα νομικά επιτελεία του Ινστιτούτου που ίδρυσε ο επιχειρηματίας της Σίλικον Βάλει Τζον Λόνσντεϊλ σχεδιάζουν ακόμα και νομοθετικά πρότυπα για την απαγόρευση της διανυκτέρευσης σε εξωτερικούς δημόσιους χώρους και για τον τερματισμό της επιχορήγησης ανοιχτών καταφυγίων για τους άστεγους.
Το Γκραντς Πας, για παράδειγμα, διαθέτει ένα καταφύγιο 138 κλινών με περιορισμό 30 διανυκτερεύσεων. Όσοι φιλοξενούνται εκεί οφείλουν να παρακολουθούν χριστιανικά κηρύγματα δύο φορές την ημέρα, να κάνουν αγγαρείες αμισθί, χωρίς παράλληλα να τους επιτρέπεται να ψάχνουν για δουλειά. Άτομα με αναπηρίες που δεν είναι σε θέση να εργαστούν δεν γίνονται δεκτά στο καταφύγιο.
Τα μοντέλα κανονισμών που προωθεί το Ινστιτούτο Σίσερο και άλλες συντηρητικές οργανώσεις έχουν τεράστια απήχηση. Ο Εθνικός Συνασπισμός για τους Άστεγους εκτιμά πως 48 από τις 50 αμερικανικές πολιτείες διαθέτουν πλέον τουλάχιστον έναν νόμο που να βάζει περιορισμούς στους τόπους διανυκτέρευσης των αστέγων αντί να προσπαθήσει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα στη ρίζα του. Την τελευταία εικοσαετία οι απαγορεύσεις για την κατασκήνωση σε δημόσιους χώρους έχουν αυξηθεί κατά 92%.
Η Φλόριντα του ακροδεξιού κυβερνήτη Ρον Ντεσάντις ενέκρινε στις αρχές του χρόνου ειδική νομοθεσία που απαιτεί από τους δήμους να απομακρύνουν τους άστεγους από τους δρόμους. Δήμοι που δεν συμμορφώνονται θα μπορούν στο εξής να δέχονται μηνύσεις από ιδιώτες και επιχειρήσεις ή να διώκονται από τον πολιτειακό εισαγγελέα.
«Οι κοινότητες γίνονται ισχυρότερες όταν υπάρχουν επαρκείς και προσιτές κατοικίες για όλους. Το να τιμωρείς τους ανθρώπους, να ποινικοποιείς το πού κοιμούνται, είναι μια πολιτική και όχι στρατηγική αντίδραση. Δεν κάνει τίποτα για να βοηθήσει πραγματικά τους ανθρώπους» σημειώνει η Αν Ολίβια, πρόεδρος της Εθνικής Συμμαχίας για τον Τερματισμό της Αστεγίας.
Προσιτές κατοικίες; Η εκτίναξη του κόστους ζωής και το μορατόριουμ στις εξώσεις που είχε επιβληθεί κατά την περίοδο της πανδημίας καθιστούν την κατοικία όλο και πιο απρόσιτη για τα φτωχότερα οικονομικά στρώματα. Εκτιμάται ότι το μέσο ενοίκιο για μια κατοικία ενός υπνοδωματίου στις ΗΠΑ έχει αυξηθεί σήμερα σε πάνω από 1.400 δολάρια, από 1.247 δολάρια το 2023. Στις μεγαλουπόλεις τα ενοίκια έχουν σκαρφαλώσει σε ακόμα πιο δυσθεώρητα ύψη: 3.648 δολάρια στη Νέα Υόρκη, 2.069 στο Λος Άντζελες, 1.752 στο Σικάγο.
Σχεδόν οι μισοί από τους περίπου 22 εκατομμύρια Αμερικανούς οι οποίοι ζουν σήμερα σε νοικιαζόμενες κατοικίες ξοδεύουν ένα μεγάλο τμήμα του μισθού τους για να κρατήσουν μια στέγη πάνω από το κεφάλι τους. Μια σημαντική δυσκολία που θα συναντήσουν, όπως το να χάσουν τη δουλειά τους, μπορεί να τους βγάλει στον δρόμο.
Αυτό εξηγεί πιθανότατα γιατί οι άστεγοι στη χώρα υπολογίζονται σήμερα σε περισσότερους από 650.000. Και η πολιτική διώξεων στη θέση μιας πολιτικής στήριξής τους κάνει όλο και πιο εφιαλτικές τις συνθήκες διαβίωσής τους. Έρευνα του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον δείχνει ότι ο αριθμός των θανάτων μεταξύ των αστέγων αυξήθηκε κατά 77% από το 2016 ως το 2020.
Με την απόφασή του, που αναμένεται να εκδοθεί τον Ιούνιο, το Ανώτατο Δικαστήριο έχει επομένως τη δυνατότητα να κάνει τα πράγματα ακόμα χειρότερα. Και μάλλον θα τα κάνει. Γιατί πόση κατανόηση για τα δεινά των αστέγων μπορεί να περιμένει κανείς από έναν δικαστή όπως ο Κλάρενς Τόμας, ιδιοκτήτη ενός τροχόσπιτου πολυτελείας αξίας 267.000 δολαρίων; Εκείνος, ακόμα και όταν διανυκτερεύει στην ύπαιθρο, το κάνει με κάθε άνεση και ασφάλεια.
